نگاه راهبردی کشورهای عربی به مذاکرات عمان

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ سال 2015 و دوره توافق هسته ای موسوم به «برنامه جامع اقدام مشترک» (برجام) کشورهای عربی مخالفت صریح خود را با هرگونه توافق با ایران اعلام کردند، تحریم‌ها و اقدامات قهری را در اولویت قرار دادند و برای برانگیختن افکار عمومی منطقه علیه گفت وگو یا توافق دو کشور، حتی مواضع جنگ‌طلبانه اتخاذ کردند.

با وجود این، از زمان آغاز مذاکرات غیرمستقیم ایالات متحده و ایران در ۱۲ آوریل ۲۰۲۵، کشورهای عربی احتیاط و در مقاطعی حمایت صریح خود از روند مذاکرات نشان داده اند و از ادامه آن برای دستیابی به توافق دفاع می‌کنند تا تنش‌ها را کاهش دهند. ارزیابی نقش و رویکرد این کشورها، اهدافشان را در این تحولات روشن خواهد کرد.

در جریان توافق برجام، عربستان سعودی یکی از مخالفان سرسخت مذاکرات و توافق هسته‌ای برآمده از آن به شمار می‌رفت.

تغییر رویکرد

با تقویت چشم‌انداز گفت وگوی ایران و ایالات متحده، امارات متحده عربی مارس ۲۰۲۵ با انتقال پیام ایالات متحده به ایران به دنبال ایفای نقش میانجی بود. این موضوع نشان‌دهنده مشارکت امنیتی نزدیک ابوظبی با ایالات متحده و نیز ادامه روابط دیپلماتیک با ایران با وجود تنش‌های اخیر است.

این اقدام تمایل امارات را برای حفظ روابط چندجانبه و کاهش تنش‌های منطقه‌ای نمایان کرد. پس از گام اولیه امارات، عمان با بهره گیری از نقش میانجیگری تاریخی خود و میزبانی مذاکرات، ارتباطات و مذاکرات غیرمستقیم میان ایالات متحده و ایران را در دور نخست تسهیل کرد. عمان از گذشته نقش پل دیپلماتیک دارد و به پیشبرد مذاکرات تهران و واشنگتن کمک کرده است.

در جریان توافق برجام، عربستان سعودی یکی از مخالفان سرسخت مذاکرات و توافق هسته‌ای برآمده از آن به شمار می‌رفت. با وجود این، به دلیل تحولات منطقه‌ای به ویژه پس از هفتم اکتبر ۲۰۲۳ و تلاش‌ها برای پیشبرد دیپلماسی و گفت وگوی منطقه‌ای، وزارت امور خارجه عربستان از میزبانی عمان از مذاکرات ایران و آمریکا استقبال کرد. این کشور با اعلام حمایت خود از تلاش‌ها، از گفت‌وگو به عنوان ابزاری برای حل و فصل اختلافات منطقه‌ای و بین المللی حمایت و ابراز امیدواری کرد نتیجه مذاکرات ایران و آمریکا موجب تقویت امنیت، ثبات و صلح در منطقه و جهان باشد.

سفر خالد بن سلمان، وزیر دفاع عربستان به ایران و دیدارهایش با مقام های بلندپایه ایران پیش از دور جدید مذاکرات تهران- واشنگتن در رم حاکی از تمایل این کشور برای هماهنگی امنیتی، اعتمادسازی و مدیریت مخاطرات منطقه به وسیله گفت وگوست.

در این میان، دولت عراق به دلیل فشارهای آمریکا برای قطع روابط تجاری و انرژی با ایران، ازجمله کشورهایی است که بیشترین تأثیر را از نتیجه مذاکرات ایران و آمریکا خواهد گرفت. در واقع، خروجی مذاکرات نقش بسزایی در توازن روابط عراق با هر دو کشور در حوزه امنیتی و اقتصادی خواهد داشت. در همین راستا، فؤاد حسین وزیر امور خارجه عراق در دیدار با سعید خطیب زاده، معاون وزیر امور خارجه ایران در آنتالیا با استقبال از مذاکرات ایران و آمریکا ابراز امیدواری کرد، مذاکرات به نتیجه مثبتی منجر شود و به تحقق ثبات در منطقه کمک کند.

شورای همکاری خلیج فارس نیز از میزبانی عمان از مذاکرات استقبال کرد. جاسم البدیوی، دبیرکل شورا ابراز امیدواری کرد گفت وگوها سازنده، نتیجه مثبتی به همراه داشته باشد و در نهایت افق‌های جدیدی را برای همکاری آمریکا و ایران در خدمت امنیت و ثبات منطقه بگشاید.

استقبال کشورهای عربی از مذاکرات و توافق احتمالی آمریکا و ایران، برخلاف واکنش آن‌ها به برجام، به عوامل متعددی مربوط می‌شود که ریشه در شرایط منطقه‌ای، سیاسی و اقتصادی دارد

علاوه بر کشورهای عربی منطقه، ترکیه نیز رویکرد مثبتی نسبت به مذاکرات دو کشور در پیش گرفت. وزیر امور خارجه ایران در گفت‌وگوی تلفنی با هاکان فیدان، همتای ترکیه‌ای خود علاوه بر تبادل نظر در زمینه آخرین تحولات روابط دوجانبه و منطقه‌ای و بررسی روند پیشرفت مذاکرات، از رویکرد سازنده ترکیه در مذاکرات غیرمستقیم هسته‌ای قدردانی کرد. موضع مثبت آنکارا در قبال روند مذاکرات حاکی از تمایل این کشور برای ایفای نقش سازنده در دیپلماسی منطقه و از سوی دیگر تلاش برای حفظ روابط متوازن با ایران و آمریکا با اتخاذ چنین رویکردی است.

دلایل تغییر  رویکرد

استقبال کشورهای عربی از مذاکرات و توافق احتمالی آمریکا و ایران، برخلاف واکنش آن‌ها به برجام، به عوامل متعددی مربوط می‌شود که ریشه در شرایط منطقه‌ای، سیاسی و اقتصادی دارد. کشورهای عربی به ویژه اعضای شورای همکاری خلیج فارس مانند عربستان، امارات و کویت سال‌های اخیر به سمت تنش‌زدایی با ایران حرکت کرده‌اند. به عنوان نمونه، توافق ایران و عربستان در سال ۲۰۲۳ با میانجیگری چین، روابط دیپلماتیک دو کشور را احیا کرد.

کشورهای عربی آگاهند شکست مذاکرات می‌تواند به افزایش تنش منجر شود. در نتیجه هرگونه درگیری نظامی می‌تواند منافع کشورهای تولیدکننده نفت را به خطر بیندازد. برخلاف مذاکرات برجام که برخی کشورهای عربی احساس می‌کردند از این روند کنار گذاشته شده‌اند، در مذاکرات کنونی (مانند مذاکرات مسقط و رم)، به وسیله مدیریت صحیح فرآیند گفت وگو در جریان آن قرار گرفته‌اند. این رویکرد موجب حفظ دیپلماسی دوستانه ایران در تعامل با دولت‌های منطقه می‌شود.

علاوه بر این، کشورهای عربی مانند عربستان سال‌های اخیر دیپلماسی فعال‌تری را برگزیده اند و به‌جای تقابل، به دنبال گفت‌وگو و حل و فصل سیاسی اختلافات هستند. زیرا به خوبی دریافته‌اند هزینه تنش بسیار بالا خواهد بود و در نهایت منافع زیادی برای آن‌ها به همراه نخواهد داشت. بیانیه شورای همکاری خلیج فارس در حمایت از مذاکرات ایران و آمریکا نشان دهنده این تغییر رویکرد و مبتنی بر اصول حسن همجواری و احترام به حاکمیت ملی کشورهاست.