چرا ترک سیگار اینقدر سخت است؟/ از وابستگی جسمی تا عادات روانی

به گزارش راهبرد معاصر؛ ترک سیگار، یکی از چالش‌های بزرگ برای اکثر سیگاری‌ها است. خیلی از سیگاری‌ها سخت می‌توانند سیگار را کنار بگذارند و حتی این کار گاهی برایشان غیرممکن به نظر می‌رسد؟ آیا فرد سیگاری وانمود می‌کند که ترک سخت است تا سیگارهای بیشتری را دود کند؟ یا واقعا دلایل منطقی و محکمه‌پسندی برای ترک دشوار وجود دارد؟

کارشناسان معتقدند که دلایل سختی ترک سیگار را باید از جنبه‌های مختلف روانی، جسمی و اجتماعی بررسی کرد و تنها از یک زاویه نمی‌توان پاسخی پیدا کرد و به نتیجه رسید. به گفته کارشناسان، سیگار به‌ دلیل ترکیبات شیمیایی خاصی که دارد - به‌ ویژه نیکوتین -، برخلاف ظاهرش یک ماده اعتیادآور قوی محسوب می‌شود. نیکوتین با ورود به بدن، سریع به مغز می‌رسد و موجب آزاد شدن مواد شیمیایی مثل دوپامین می‌شود که حس لذت و آرامش موقت را برای فرد ایجاد می‌کند. این حس مثبت باعث می‌شود که فرد میل به ادامه مصرف سیگار داشته باشد و ترک آن دشوار شود.

از نظر جسمی، نیکوتین باعث وابستگی فیزیولوژیکی می‌شود. وقتی فرد سیگاری مدت طولانی این ماده را مصرف کند و سپس ناگهان آن را قطع کند، بدنش دچار علائم ترک می‌شود که شامل اضطراب، تحریک‌پذیری، سردرد، افزایش اشتها و حتی افسردگی است. این علائم ناخوشایند باعث می‌شود که فرد دوباره به مصرف سیگار برگردد تا احساس ناراحتی و بیقراری خود را کاهش دهد. ترک سیگار باعث می‌شود که مسیرهای عصبی مغز از کار بیفتند و فرد دچار احساس بی‌قراری و نیاز شدید به سیگار شود. بنابراین، دلیل اصلی ادامه دادن به مصرف سیگار در افراد، تغییرات و وابستگی‌هایی است که در مغز رخ می‌دهد.

علاوه بر این، سیگار کشیدن به عنوان یک عادت رفتاری در زندگی روزمره تثبیت می‌شود. برای مثال، افراد ممکن است در زمان استرس، بعد از غذا یا در جمع دوستان سیگار بکشند که این عادت‌های رفتاری ترک کردن را پیچیده‌تر می‌کند.

مطالعات نشان می‌دهد که ترک سیگار برای زنان ممکن است سخت‌تر از مردان باشد. یکی از دلایل این موضوع، تفاوت‌های زیستی و هورمونی است. زنان معمولاً حساسیت بیشتری نسبت به نیکوتین دارند و علائم ترک در آنها ممکن است شدیدتر بروز کند. همچنین برخی تحقیقات نشان می‌دهد که زنان بیشتر تحت تأثیر عوامل روانی و اجتماعی مانند استرس، اضطراب و کنترل وزن قرار می‌گیرند که این موارد می‌توانند روند ترک را سخت‌تر کنند. از طرف دیگر، مردان ممکن است بیشتر به وابستگی فیزیولوژیکی نیکوتین مبتلا شوند اما عموماً کمتر از زنان تحت تأثیر عوامل روانی قرار می‌گیرند. بنابراین اگر فردی قصد دارد ترک کند، حتما باید استراتژی‌های ترک سیگار را با توجه به جنسیت خود انتخاب کند. مثلا زن و شوهر سیگاری لزوما نمی‌توانند با یک شیوه و یک استراتژی سیگار را ترک کنند. پس شناخت دقیق تفاوت‌های بین زنان و مردان در این مسیر اهمیت زیادی دارد.
ترک سیگار یک فرآیند واقعا پیچیده و چندبعدی است که به عوامل بیولوژیکی، روانی و اجتماعی مرتبط است و موفقیت در ترک سیگار هم نیازمند حمایت‌های درمانی، مشاوره روانشناسی، داروهای جایگزین نیکوتین و ایجاد تغییر در سبک زندگی است.

جالب است که ترک سیگار برای بعضی از افراد راحت‌تر اتفاق می‌افتد. مثلا فرد بعد از ۲۰ سال سیگار کشیدن ناگهان تصمیم می‌گیرد که آن را ترک کند و موفق هم می‌شود و دیگر هرگز لب به سیگار نمی‌زند. اما این کار برای بعضی‌ها سخت و دشوار است. خیلی‌ها بارها و بارها ترک می‌کنند و برای این کار حتی در گروه‌های درمانی شرکت می‌کنند اما یک ماه نشده، دوباره به مصرف برمی‌گردند. واقعا چرا ترک سیگار برای بعضی‌ها سخت‌تر است و برای بعضی‌ها آسان‌تر؟

از نظر کارشناسان، تفاوت‌های فردی نقش مهمی در فرآیند ترک سیگار دارند. یکی از این تفاوت‌ها میزان وابستگی به نیکوتین است که در هر فردی متفاوت است. برخی افراد سریع‌تر و شدیدتر به نیکوتین وابسته می‌شوند و بنابراین علائم و عوارض ترک هم برایشان شدیدتر بروز می‌کند. ژنتیک و شیمی مغز هم در میزان پاسخ‌دهی به نیکوتین و مقاومت در برابر وسوسه تأثیر دارد. عوامل روانی مثل اضطراب، افسردگی یا نیاز به کنترل استرس هم می‌توانند ترک را سخت‌تر کنند. چون فرد، سیگار را برای آرامش مصرف می‌کند.

گذشته از همه اینها، انگیزه و زمان تصمیم‌گیری هم در فرآیند ترک اهمیت زیادی دارد. بعضی‌ها در نقطه‌ای از زندگی‌شان به دلایل جدی (مثل تهدید سلامت یا تجربه‌ای عاطفی) تصمیم قطعی می‌گیرند و همین تصمیم قاطع باعث موفقیت‌شان می‌شود. و بعضی‌ها طول می‌کشد تا آمادگی ذهنی یا دلایل کافی برای ترک را پیدا کنند. البته محیط و دریافت حمایت اجتماعی هم مهم است. افرادی که در محیطی غیرسیگاری و با حمایت عاطفی قرار دارند، شانس بیشتری برای ترک موفق دارند./همشهری