ابعاد یک توافق امنیتی/ اتیوپی، دروازه ایران به شاخ آفریقا
به گزارش «راهبرد معاصر»؛ ۶ مه ۲۰۲۵ اتیوپی و ایران تفاهم‌نامه‌ای امضا کردند که براساس آن فصل جدیدی از همکاری امنیتی و اطلاعاتی میان سازمان‌های پلیس ملی دو کشور آغاز می شود. این توافق‌نامه که به وسیله دملاش گبرمایکل، رئیس پلیس اتیوپی و سردار احمدرضا رادان، فرمانده کل انتظامی ایران امضا شد، مشارکت در راستای مبارزه با جرائم فرامرزی، به اشتراک‌گذاری اطلاعات و افزایش ظرفیت به وسیله آموزش مشترک و تبادل تجربیات را فراهم می‌کند.
در سال‌های اخیر، ایران از قابلیت‌های امنیتی و نظامی خود برای ایجاد پل‌های سیاسی و اقتصادی با کشورهای آفریقایی استفاده کرده است
این توافق در بحبوحه افزایش تحولات امنیتی اتیوپی به دست آمده است؛ به طوری که تنها دو ماه پیش و مارس ۲۰۲۵، دملاش میزبان هیئتی از امارات متحده عربی در ستاد پلیس فدرال این کشور بود که به همراه تیم اماراتی راه‌های گسترش همکاری در زمینه تحقیقات جنایی را بررسی کردند. این مذاکرات که شامل کارشناسان پزشکی قانونی هر دو کشور بود، بر مقابله با جرائم فرامرزی و تسهیل استرداد متهمان تحت تعقیب هر دو کشور متمرکز بود.
این مذاکرات احتمال تشکیل کارگروه ویژه مشترک و راه‌اندازی برنامه‌هایی برای به اشتراک گذاشتن تخصص‌های تحقیقاتی را امکان پذیر می‌کند که نشان دهنده موضع پیشگیرانه اتیوپی در ایجاد روابط امنیتی در سراسر خاورمیانه است.
برای ایران، تفاهم‌نامه با اتیوپی اقدامی آگاهانه در راستای گسترش نفوذ خود در شاخ آفریقاست، منطقه‌ای که از نظر راهبردی برای تهران حیاتی به شمار می رود. در سال‌های اخیر، ایران از قابلیت‌های امنیتی و نظامی خود برای ایجاد پل‌های سیاسی و اقتصادی با کشورهای آفریقایی استفاده کرده است. در جنگ تیگرای اتیوپی که از سال ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۲ ادامه داشت، انتقال پهپادهای ایران در تغییر کفه ترازو به نفع دولت اتیوپی در برابر نیروهای جدایی‌طلب شمال، نقش مهمی داشت.
ایران با رسمی کردن پیمان امنیتی با اتیوپی، جای پای محکم‌تری در منطقه‌ای پیدا می‌کند که نفوذش زیر فشارهای ژئوپلیتیکی متغیر دچار نوسان شده است. تصمیم اتیوپی برای همکاری با ایران نیز ناشی از تلاقی فشارهای داخلی و خارجی و از زمان پایان جنگ تیگرای در سال ۲۰۲۲، این کشور با بی‌ثباتی فزاینده‌ای مواجه بوده است. تنش‌های قومی شعله‌ور شده و جناح‌های متخاصم جبهه آزادی‌بخش خلق تیگرای هنوز تهدیدی جدی به شمار می‌روند.
شبه‌نظامیان آمهارا فانو که در درگیری تیگرای متحد دولت بودند، به دلیل اختلافات ارضی و سیاست‌های خلع سلاح اجباری به دشمنی روی آورده‌اند. در همین حال آبی احمد، نخست وزیر اتیوپی با ناآرامی‌های فزاینده‌ای از سوی گروه قومی اورومو دست و پنجه نرم می‌کند.
بحران اقتصادی ناشی از تورم و بیکاری، منابع اتیوپی را به شدت محدود کرده است. توافق اشتراک‌گذاری اطلاعات با ایران به اتیوپی فرصتی می‌دهد تا موضع خود را در برابر شبه‌نظامیان قومی تقویت کند و چارچوب امنیتی اش را تحکیم بخشد.
اتیوپی در فرامرز نیز خود را برای درگیری احتمالی با اریتره آماده می‌کند که روابطش با آن تیره شده است، هرچند دو کشور سابقه همکاری مشترک در جنگ با نیروهای تیگریایی داشته‌اند. توافق صلح پرتوریا در سال ۲۰۲۲ به اریتره اجازه داد تا حضور نظامی خود را در داخل اتیوپی حفظ کند که دلیل اصلی اختلاف طولانی مدت بود.
تلاش اتیوپی برای ایجاد بندری در دریای سرخ در سومالی‌لند، منطقه جدایی‌طلب سومالی، روابط را بیش از گذشته متشنج کرده است، زیرا اریتره و سومالی با این اقدام مخالفند. سیاست خارجی اتیوپی بازتاب رویکردی عملگرایانه است که روابط خود را با رقبای منطقه ای مانند ایران و امارات متحده عربی متعادل می‌کند. سال ۲۰۱۶ در زمان هایله ماریام دسالگن، نخست وزیر وقت اتیوپی در برابر فشار امارات و عربستان سعودی برای قطع روابط با ایران مقاومت کرد؛ تصمیمی که بعداً با دریافت کمک نظامی از ایران و امارات متحده عربی در جنگ تیگرای نتیجه داد.
ترکیه در درگیری یادشده پهپاد و پشتیبانی ارائه کرد و توانایی اتیوپی را در جلب کمک از شرکای متنوع نشان داد. این اقدام متعادل کننده به موضع اتیوپی در مورد جنگ داخلی سودان نیز گسترش یافته؛ به طوری که این کشور در مقاطع مختلف با اینکه ایران از ارتش و امارات از گروه شبه نظامی حمایت می‌کند، با نیروهای مسلح سودان و نیروهای پشتیبانی سریع درگیر شده است.
سیاست خارجی اتیوپی بازتاب رویکردی عملگرایانه است که روابط خود را با رقبای منطقه ای مانند ایران و امارات متحده عربی متعادل می‌کند
رابطه ایران با اتیوپی ریشه‌های عمیقی دارد و پس از انقلاب اسلامی ۱۳۵۷ ایران، روابط گسترش یافت. روابط دو کشور در زمان دولت های یازدهم و دوازدهم ایران که توافق هسته‌ای با ایالات متحده را در اولویت قرار داد، برای مدت کوتاهی به سردی گرایید؛ اما پس از خروج ایالات متحده از آن توافق، دوباره بهبود یافت. در زمان ریاست جمهوری شهید آیت الله ابراهیم رئیسی، ایران حمایت خود از اتیوپی را تقویت و زمینه را برای پیمان امنیتی اخیر فراهم کرد.
از سال ۲۰۱۶ اتیوپی به عنوان دروازه ایران به شاخ آفریقا عمل کرده است، در دوره‌ای که سایر کشورهای منطقه زیر فشار عربستان و امارات برای مهار نفوذ ایران در امتداد دریای سرخ و حمایت آن از انصارالله یمن، روابط خود را با تهران قطع کردند.
توافق اتیوپی و ایران فراتر از روابط دوجانبه اهمیت دارد و بازتاب اهمیت روزافزون شاخ آفریقا در ژئوپلیتیک جهانی است. در حالی که قدرت‌های خاورمیانه مانند ایران، امارات متحده عربی و عربستان سعودی برای افزایش نفوذ رقابت می‌کنند، موقعیت راهبردی اتیوپی و تمایل آن به تعامل با بازیگران متعدد، آن را به بازیگری محوری تبدیل می‌کند.
توانایی اتیوپی در مدیریت روابط در عین دست و پنجه نرم کردن با چالش‌های داخلی، نه تنها مسیر خود، بلکه ثبات منطقه‌ای را که به طور فزاینده‌ای در مدار قدرت‌های دوردست بوده، شکل می‌دهد. برای اتیوپی تهدیدها واضح است و همکاری اطلاعاتی و امنیتی با ایران می‌تواند ابزارهای لازم برای مقابله با تهدیدات داخلی و بی‌ثباتی منطقه‌ای فراهم کند.