واکاوی روابط راهبردی ریاض- دمشق

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ شنبه گذشته فیصل بن فرحان، وزیر امور خارجه عربستان با هدف رایزنی در زمینه اقتصادی به دمشق سفر کرد. این سفر در زمانی برنامه‌ریزی شد که دولتمردان سعودی پیشنهادهایی به دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا درباره لغو تحریم‌های سوریه ارائه کرده و خواهان آن بودند روند بازسازی سوریه به سرعت شکل بگیرد. اوج رایزنی‌ها در دیدار سه‌جانبه محمد جولانی رئیس جمهور موقت سوریه، محمد بن سلمان ولیعهد عربستان و ترامپ به وقوع پیوست.

اگر دولت های دمشق و ریاض با یکدیگر درباره برآورد خواسته‌هایشان رابطه عمیق و گسترده ایجاد کنند، شاهد کاهش نقش دیگر قدرت‌های منطقه‌ای در سوریه خواهیم بود

حال پس از تصمیم واشنگتن درباره تعلیق تحریم‌های سزار، سعودی‌ها به همراه هیئتی اقتصادی راهی دمشق شدند تا سهمی بزرگی از بازار سوریه جدید به دست آورند. نکته کلیدی آنکه روابط مثبت دمشق- ریاض از دوران ریاست جمهوری بشار اسد آغاز شد و عربستان زمینه بازگشت دمشق را به اتحادیه عرب فراهم آورد.

پس از سقوط دولت اسد و قدرت‌گیری جولانی، نظم منطقه‌ای تا حدودی تحت تأثیر خروج موقت سوریه از دایره محور مقاومت قرار گرفته است. شیخ‌نشین‌های سعودی با کاهش حضور ایران در منطقه، افزایش نفوذ در دولت جدید سوریه را در دستور کار قرار دادند. این ارتباط‌گیری و اعلام حمایت‌های سیاسی و اقتصادی از دولت جولانی نشان‌دهنده تمایل مقام های سعودی برای ایجاد اتحادی عربی با محوریت ریاض است.

اگر دولت های دمشق و ریاض با یکدیگر درباره برآورد خواسته‌هایشان رابطه عمیق و گسترده ایجاد کنند، در وهله نخست شاهد کاهش نقش دیگر قدرت‌های منطقه‌ای در سوریه خواهیم بود. در وهله بعد نیز پیوند نژادی اعراب برای تحقق هدفی مشترک افزایش می‌یابد. برخی کشورهای منطقه ازجمله عراق و سوریه به دلیل موقعیت ژئوپلیتیکی و قرار گرفتن میان دیگر قدرت‌های منطقه‌ای، در بزنگاه‌های تاریخی به عنوان حیات خلوت در نظر گرفته می‌شوند و هرگونه یارکشی‌ توان تغییر آینده کشور مبدأ را نیز به دنبال دارد.

یکی از  موضوعات اساسی سوریه پسااسد، بازسازی این کشور جنگ زده است. هزینه بازسازی سوریه طبق برآوردهای خوشبینانه، رقمی میان 250 الی 400 میلیارد دلار ارزیابی شده است. در چنین شرایطی عربستان از نخستین روزهای سقوط دمشق اقدام به تأمین نفت پالایشگاه بانیاس با هدف تداوم تولید محصولات پتروشیمی کرد. کارشناسان معتقدند، سعودی- قطر دو کشور کلیدی در زمینه توسعه و بازسازی زیرساخت‌های نفت و گاز سوریه هستند.

این دو کشور نام به تازگی بدهی 15.5 میلیون دلاری سوریه به بانک جهانی را تسویه کردند تا دمشق مشمول دریافت اعتبار برای «بازسازی و تأمین بودجه» از این نهاد بین‌المللی شود. ریاض و دمشق در ادامه همکاری مشترک در میدان سوریه وعده دادند حقوق کارمندان بخش دولتی را تا سه ماه آینده پرداخت خواهند کرد. موارد یاد شده حاکی از آن است، سوری‌ها با آنکه در حوزه نظامی- امنیتی به ترکیه تکیه کردند، اما در زمینه اقتصادی قبله‌گاه آنها منطقه جنوب خلیج فارس است.

با تغییر نظام سیاسی در سوریه چشم‌انداز آمریکا نسبت به دمشق تغییر کرد. در سفر اخیر ترامپ به عربستان و دیدارش با جولانی، تمایل فزاینده آمریکا نسبت به سوریه نمایان شد. در دوران اسد، روسیه با افزایش پایگاه‌های نظامی در خاک سوریه و به دست گرفتن مناطق راهبردی این کشور (به ویژه در سواحل شرق دریای مدیترانه) تا حد ممکن فضای قابل توجه نفوذ دولت‌های غربی را در سوریه از بین برده بود.

در شرایط بحرانی و جنگ داخلی سوریه، مسکو با عملیات‌های نظامی و حملات مؤثر به دشمنان داخلی دولت اسد توانسته بود اعتماد دولت مرکزی سوریه را به دست آورد. حتی در شرایطی با بهره بردن از ابزار دیپلماتیک، نوع بازی در سوریه را در جهت سیاست‌های شرق و در خلاف جهت نیازمندی‌های دولت‌های غربی پی‌ریزی می‌کرد. حال پس از انتقال قدرت در سوریه، کشورهای غربی و حامیان منطقه‌ای آنها، فضای مناسبی برای نفوذ خود و دور نگه داشتن رقیب‌شان در سرزمین فعلی دارند. آنها و به ویژه عربستانی‌ها با ارائه کمک‌های اقتصادی و وعده لغو تحریم‌ها، خواهان به دست گرفتن اداره دمشق طبق سیاست‌های از پیش تعیین شده هستند.

در سفر اخیر ترامپ به عربستان و دیدارش با جولانی، تمایل فزاینده آمریکا نسبت به سوریه نمایان شد. د

فعل و انفعالات داخلی سوریه تا حدودی مرزهای سیاسی عربستان را نیز تحت تأثیر قرار می‌دهد. قاچاق مواد مخدر از سوریه به سمت مرزهای جنوبی یکی از دغدغه‌های اصلی شیخ‌نشین‌های ریاض است. هرچه قدر زمینه ارتباط‌گیری میان دو کشور عربی فراهم شود، یافتن راه‌حل برای معضلات داخلی کمتر خواهد شد. با همین پیش فرض در چند ماه گذشته وزیر کشور عربستان با معاون رئیس اطلاعات سوریه در ریاض دیدار و در زمینه قاچاق مواد مخدر گفت‌وگو کردند. گستردگی نفوذ ریاض در پرونده‌های خارجی، به آسان‌تر شدن رسوخ آن در پرونده‌های داخلی دوجانبه با دمشق منجر خواهد شد.

بهره سخن

برای بلوک محافظه کار عربی، سوریه پسا اسد و بنادر طرطوس- لاذقیه می‌توانند جایگزین مناسبی برای لبنان و بندر بیروت باشند. به عبارت دیگر آرایش نیروهای سیاسی در شرق مدیترانه حاکی از نوعی موازنه میان بلوک‌های قدرت منطقه‌ای است.

در این میان تداوم تهدیدات رژیم صهیونیستی علیه تمامیت ارضی سوریه در حکم تهدید حیاتی برای حاکمیت دمشق می‌تواند زمینه نزدیکی بلوک‌های منطقه‌ای به یکدیگر را برای مهار این رژیم در منطقه فراهم کند. به بیان دیگر، در شرایط کنونی منافع مشترک ترکیه- سعودی- ایران مقابله مستقیم با تهدید رژیم صهیونیستی و عقب راندن صهیونیست‌ها به مرزهای پیش از سقوط دولت اسد است.