روحانیت، رسانه، مردم/ خط مقدم مبارزه با بحران
به گزارش «راهبرد معاصر»؛ از آلودگی هوا و تغییرات اقلیمی گرفته تا فقر، اعتیاد و آسیب‌های اجتماعی هیچ‌یک با اقدامات دولتی صرف قابل کنترل نیستند. مشارکت اجتماعی، به‌ویژه از سوی نهادهای تأثیرگذار مانند روحانیت، سازمان‌های مردم‌نهاد و رسانه‌ها می‌تواند نقش کلیدی در مدیریت و کاهش بحران‌ها ایفا کند.
ایران از پیروزی انقلاب اسلامی تا امروز شاهد حضور پرشور مردم در حل بحران های مختلف بوده است که گاه در لباس روحانی و گاه در لباس خبرنگار و جهادگر در مسیر توسعه و تعالی جامعه قدم برداشته اند.
در حل بحران های مختلف زیست محیطی، فجایع طبیعی، بحران ها و آسیب های اجتماعی روحانیت نقش مؤثری داشته‌‌اند
نقش روحانیت در بسیج اجتماعی
روحانیت در ایران، به‌عنوان یکی از جریان‌های فرهنگی و دینی تأثیرگذار، ظرفیت بالایی برای هدایت افکار عمومی دارد. این قشر می‌تواند با استفاده از منابر، جلسات مذهبی و ارتباط نزدیک با مردم، آگاهی‌بخشی را درباره بحران‌های زیست‌محیطی و اجتماعی افزایش دهد.
سال‌های اخیر برخی روحانیون در شهرهایی مانند قم و مشهد در خطبه‌های نماز جمعه به موضوعاتی همچون حفظ منابع طبیعی، صرفه جویی در مسیر آب و برق، کاهش مصرف پلاستیک و مسئولیت اجتماعی در قبال محیط زیست پرداخته‌اند. چنانچه آیت‌الله جوادی آملی در یکی از سخنرانی‌های خود تأکید کرد: تخریب محیط زیست، ظلم به نسل‌های آینده است و از نظر شرعی جایز نیست.
این نوع موضع‌گیری‌ها می‌تواند به تغییر نگرش عمومی نسبت به موضوعات زیست‌محیطی کمک و مردم را به مشارکت فعال در حفاظت از محیط زیست ترغیب کند.
در دفاع مقدس و جنگ تحمیلی روحانیون حضور مستقیمی داشتند و شهیدان میثمی و محلاتی نه‌تنها نقش تبلیغی ایفا کردند، بلکه به‌عنوان فرماندهان و رزمندگان در خط مقدم حضور داشتند. در حل بحران های مختلف زیست محیطی، فجایع طبیعی، بحران ها و آسیب های اجتماعی روحانیت نقش مؤثری داشته‌‌اند.
سازمان‌های مردم‌نهاد؛ بازوان اجرایی مشارکت اجتماعی
سازمان‌های مردم‌نهاد به‌عنوان نهادهایی مستقل از دولت، نقش مهمی در اجرای پروژه‌های اجتماعی و زیست‌محیطی دارند. این سازمان‌ها با بهره‌گیری از نیروی داوطلب، تخصص‌های متنوع و ارتباط مستقیم با جامعه می‌توانند در زمینه‌های مختلفی فعالیت کنند.
جمعیت های مردم نهاد مختلفی در حوزه آسیب‌های اجتماعی، به‌ویژه کودکان کار و زنان آسیب‌دیده فعال هستند و با اجرای طرح های مختلفی مانند «کوچه‌گردان عاشق» توانسته اند توجه عمومی را به فقر شهری جلب کنند.
انجمن یوزپلنگ ایرانی در راستای حفظ گونه‌های در حال انقراض توانسته با آموزش جوامع محلی و همکاری با نهادهای بین‌المللی، گام‌های مؤثری در حفاظت از یوز ایرانی بردارد. طبق گزارش وزارت کشور، تا سال ۱۴۰۲ بیش از ۲۲ هزار سازمان مردم‌نهاد در ایران ثبت شدند که حدود ۴۰ درصدشان در حوزه‌های اجتماعی و زیست‌محیطی فعالیت دارند.
رسانه‌ها، صدای بحران و بستر آگاهی‌بخشی
رسانه‌ها اعم از تلویزیون، رادیو، روزنامه‌ها، سایت های خبری و شبکه‌های اجتماعی نقش بی‌بدیلی در اطلاع‌رسانی، آموزش و بسیج عمومی در حل بحران ها دارند. آن‌ها می‌توانند بحران‌ها را برجسته، راه‌حل‌ها را معرفی و مردم را به مشارکت دعوت کنند.
رسانه‌ها در دنیای امروز به عنوان یکی از مؤثرترین ابزارهای ارتباطی، نقش حیاتی در مدیریت و حل بحران‌های اجتماعی و زیست‌محیطی ایفا می‌کنند. در بحران‌های اجتماعی مانند فقر، اعتیاد، خشونت یا نابرابری، رسانه‌ها می‌توانند با آگاهی‌بخشی، شفاف‌سازی و مطالبه‌گری عمومی، مسئولان را به پاسخ‌گویی و اقدام مؤثر وادارند.
رسانه‌ها اعم از تلویزیون، رادیو، روزنامه‌ها، سایت های خبری و شبکه‌های اجتماعی نقش بی‌بدیلی در اطلاع‌رسانی، آموزش و بسیج عمومی در حل بحران ها دارند
انتشار گزارش‌های مستند، گفت‌وگو با کارشناسان و بازتاب صدای مردم ازجمله راه‌هایی است که رسانه‌ها می‌توانند در کاهش آسیب‌های اجتماعی مؤثر باشند.
در حوزه بحران‌های زیست‌محیطی نیز رسانه‌ها نقش کلیدی در اطلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازی دارند. بحران‌هایی مانند آلودگی هوا، خشک‌سالی، نابودی جنگل‌ها یا انقراض گونه‌ها نیازمند توجه عمومی و تغییر رفتارهای فردی و جمعی هستند.
رسانه‌ها با تولید محتواهای آموزشی، مستندهای محیط‌زیستی و پوشش اخبار مرتبط می‌توانند حساسیت جامعه را نسبت به محیط‌زیست افزایش دهند. همچنین رسانه‌ها می‌توانند بستری برای گفت‌وگوی میان مردم، مسئولان و متخصصان فراهم کنند تا راه‌حل‌های علمی و عملی برای مقابله با بحران‌ها شکل گیرد.
رسانه ها در جنگ تحمیلی رژیم صهیونیستی علیه ایران، در حملات سایبری و جهاد عمومی مردم و انتشار و ترویج فرهنگ جهاد و جهادگری نقش مؤثری ایفا کرده اند.
رسانه‌های اجتماعی با قابلیت انتشار سریع و گسترده، امکان بسیج مردمی و ایجاد کمپین‌های حمایتی را فراهم کرده‌اند. نمونه‌هایی مانند کمپین‌های «نه به پلاستیک» یا «نجات زاگرس» و «نجات ارومیه» نشان می‌دهند رسانه‌ها می‌توانند به ابزار قدرتمندی برای تغییر نگرش و رفتار تبدیل شوند. در نهایت، رسانه‌ها نه‌تنها نقش اطلاع‌رسانی دارند، بلکه می‌توانند به عنوان عامل تحول اجتماعی و زیست‌محیطی، مسیر حل بحران‌ها را هموار کنند.
راهی به سوی حل بحران‌ها
روحانیون، گروه های مردمی و رسانه ها می توانند سه ضلع مثلثی در حل بحران ها باشند، زیرا مشارکت اجتماعی زمانی مؤثرتر خواهد بود که نهادهای مختلف با یکدیگر همکاری کنند. در پروژه «پاک‌سازی جنگل‌های شمال» در سال ۱۴۰۰، همکاری میان روحانیون محلی، سازمان‌های مردم‌نهاد و رسانه‌ها به حضور بیش از ۵ هزار داوطلب در یک روز منجر شد.
باید گفت، بحران‌های زیست‌محیطی و اجتماعی، پیچیده و چندلایه‌اند و حل آن‌ها نیازمند مشارکت همه‌جانبه جامعه است. روحانیت با نفوذ معنوی، سازمان‌های مردم‌نهاد با توان اجرایی و رسانه‌ها با قدرت اطلاع‌رسانی، سه ضلع مثلثی هستند که می‌توانند جامعه را به سمت مسئولیت‌پذیری و اقدام سوق دهند. اگر این نهادها به‌صورت هماهنگ و هدفمند عمل کنند، می‌توان امیدوار بود بحران‌های امروز به فرصت‌های فردا تبدیل شوند. مشارکت اجتماعی نه‌تنها راهی برای حل مشکلات، بلکه مسیری برای ساختن جامعه‌ای آگاه، مسئول و پایدار است.