معمای تنش فزاینده در روابط تل‌آویو – قاهره
به گزارش «راهبرد معاصر»؛ از همان روزهای نخست جنگ غزه روشن بود که دامنه بحران و تنش‌ها از مرزهای فلسطین فراتر خواهد رفت و کشورهایی مانند مصر از آن متأثر خواهند شد. موقعیت ژئوپلیتیکی ویژه مصر و همسایگی با غزه باعث شده فشارهای امنیتی، اقتصادی و سیاسی بر قاهره بیشتر شود. جنگ اکتبر ۲۰۲۳ میلادی و عملیات نظامی رژیم صهیونیستی در نوار غزه، همراه با محدودیت در ورود کمک‌های بشردوستانه، نگرش محوری قاهره را دگرگون کرده و حساسیت آن به خطرات انسانی و امنیتی را شدت بخشیده است.
مصری‌ها با طرح موضوع تشکیل نیروی نظامی مشترک عربی در واکنش به حمله علیه دوحه، نگرانی مقامات صهیونیستی را دوچندان کرده‌اند
یکی از مهم‌ترین نگرانی‌های مصر مربوط به ایده کوچ اجباری فلسطینیان به سمت مرز مصر است؛ طرح‌هایی که مصر آن‌ها را «خط قرمز» قلمداد می‌کند. هرگونه فشار یا برنامه‌هایی که بتواند مردم غزه را وادار به ترک منطقه یا ورود به خاک مصر کند، به‌طور جدی مورد اعتراض قاهره است.
افزون بر این، عملیات رژیم صهیونیستی برای ترور رهبران جنبش حماس در خاک قطر نگرانی‌های امنیتی قاهره را دوچندان کرده است، چراکه چنین رویکردی می‌تواند به دیگر کشورهای منطقه نیز تسری یابد و ثبات مرزها و امنیت منطقه‌ای را تهدید کند. تل‌آویو با عبور از خط قرمز احترام به حاکمیت دولت‌ها، اعلام کرد رهبران حماس «هر جا باشند» هدف قرار خواهند گرفت.
این اقدام نه تنها جایگاه میانجی‌گرانه قطر را زیر سؤال برد، بلکه به‌طور ضمنی هشداری به مصر و دیگر کشورهایی بود که میزبان گروه‌های فلسطینی هستند. در قاهره، این حمله به معنای آن است که هیچ تضمینی برای امنیت خاک مصر در برابر اقدام‌های مشابه رژیم صهیونیستی وجود ندارد. به این ترتیب، نگرانی‌ها درباره امکان تکرار چنین عملیات‌هایی در مصر افزایش یافته است.
توصیف اخیر عبدالفتاح السیسی، رئیس‌جمهور مصر از رژیم صهیونیستی به عنوان «دشمن» در اجلاس دوحه، شکافی آشکار در روابط میان دو طرف آن هم پس از بیش از نیم‌قرن رابطه ایجاد کرده است. مصری‌ها با طرح موضوع تشکیل نیروی نظامی مشترک عربی در واکنش به حمله علیه دوحه، نگرانی مقامات صهیونیستی را دوچندان کرده‌اند. یئیر لاپید، رهبر مخالفان هشدار داده است که پیشنهاد مصر برای تشکیل نیروی مشترک عربی «ضربه‌ای شدید» به توافق‌نامه‌های عادی‌سازی خواهد بود.
در عرصه دیپلماتیک، مواضع مصر به‌طور آشکاری تندتر شده‌اند. مصر از پذیرش سفیر جدید رژیم صهیونیستی خودداری کرده و ارائه اعتبارنامه به سفیر این رژیم در قاهره را به تعویق انداخته است. همزمان، لحن مقام‌های مصری در محکومیت اقدامات رژیم صهیونیستی شدت یافته و عملیات نظامی آن به‌عنوان «نسل‌کشی» یا نقض آشکار حقوق بشر توصیف می‌شود. قاهره حتی تهدید کرده است که در صورت هرگونه تجاوز به خاک مصر پاسخ متقابل و قاطعی خواهد داد.
بعد اقتصادی روابط نیز به عاملی تنش‌زا در روابط دو طرف تبدیل شده است. مصر با رژیم صهیونیستی قرارداد 35 میلیارد دلاری گاز امضا کرده که از منظر تأمین انرژی برای قاهره اهمیتی حیاتی دارد، زیرا واردات گاز از رژیم صهیونیستی هزینه کمتری نسبت به واردات گاز مایع دارد. با این حال، رژیم صهیونیستی تهدید کرده است در صورت عدم همراهی مصر با برخی سیاست‌هایش، این قرارداد را متوقف خواهد کرد. این موضوع مصر را در وضعیت متناقضی قرار داده است؛ از سویی نیاز مبرم به انرژی دارد و از سوی دیگر افکار عمومی و فشار سیاسی داخلی خواهان موضع‌گیری سخت‌گیرانه‌تر در برابر رژیم صهیونیستی هستند.
در حوزه امنیتی و مرزی، به تازگی ارتش مصر حضور نظامی خود در سینا را تقویت و تجهیزات و نیروهای تازه‌ای به مناطق مرزی اعزام کرده است. مصر افزایش حضور نظامی خود در صحرای سینا و توسعه زیرساخت‌هایی همچون فرودگاه‌ها، بنادر و سامانه‌های پدافندی را اقدامی دفاعی برای حفاظت از مرزها می‌داند، اما رژیم صهیونیستی این اقدامات را ناقض مفاد پیمان صلح و محدودیت‌های توافق مرزی ارزیابی می‌کند. بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی از دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا خواسته است مصر را برای کاهش حضور نظامیانش در صحرای سینا زیر فشار قرار دهد.
این اختلاف برداشت و تعارض دیدگاه‌ها بر پیچیدگی‌های روابط دوجانبه افزوده است. در حقیقت، تحرکات نظامی مصر نه تنها برای کنترل پناهجویان احتمالی غزه بلکه برای ارسال پیامی روشن به رژیم صهیونیستی است؛ اینکه قاهره اجازه نخواهد داد تجاوزی به خاکش صورت گیرد. همزمان، مقام‌های مصری در سخنرانی‌های عمومی، لحن تندتری نسبت به گذشته اتخاذ کرده‌اند. سیسی هشدار داده است هرگونه تعرض با واکنش سخت مواجه خواهد شد. چنین مواضعی تا حدی برای پاسخ‌گویی به افکار عمومی مصر نیز ضروری است، چرا که جامعه مصر نسبت به مسئله فلسطین حساسیتی عمیق دارد و سکوت یا مماشات در برابر رژیم صهیونیستی می‌تواند برای دولت هزینه‌های سیاسی سنگینی در پی داشته باشد.
در حوزه امنیتی و مرزی، به تازگی ارتش مصر حضور نظامی خود در سینا را تقویت و تجهیزات و نیروهای تازه‌ای به مناطق مرزی اعزام کرده است
واقعیت این است که چالش‌های مصر چندگانه‌اند. از سویی افکار عمومی به‌شدت از تلفات انسانی در غزه متأثر و دولت با انتقادهایی مبنی بر ملاحظه‌کاری بیش از حد مواجه است. از سوی دیگر، قاهره ناچار است میان حمایت از فلسطینیان، حفظ امنیت مرزهای خود و پایبندی به پیمان صلح کمپ دیوید توازن ایجاد کند. هرچند این پیمان همچنان برای مصر ستون اصلی امنیتی محسوب می‌شود، اما عبور رژیم صهیونیستی از خطوط قرمز می‌تواند فشار زیادی بر قاهره وارد آورد تا واکنش‌های سیاسی یا حتی امنیتی جدی نشان دهد
چشم‌انداز پیش رو نشان می‌دهد که احتمال درگیری نظامی مستقیم میان قاهره و تل‌آویو همچنان اندک است، زیرا هزینه‌های آن برای هر دو طرف بسیار بالاست. با این حال، خطر افزایش برخوردها در مرز سینا، کاهش همکاری‌های اطلاعاتی و حتی تعلیق یا لغو توافق‌های انرژی همچنان وجود دارد. مصر می‌کوشد با نمایش قدرت نظامی و دیپلماسی تهاجمی، هم امنیت خود را حفظ کند و هم جایگاه منطقه‌ای‌اش را تقویت نماید. رژیم صهیونیستی نیز با ترکیب تهدید نظامی و فشار اقتصادی سعی دارد قاهره را در مسیر مطلوب خود نگه دارد.
در نهایت، تنش‌های اخیر نشان می‌دهد که جنگ اکتبر ۲۰۲۳ میلادی صرفاً منازعه‌ای میان رژیم صهیونیستی و فلسطینیان نیست، بلکه نقطه آغاز دورانی تازه در معادلات منطقه‌ای است. اگر رژیم صهیونیستی تضامین کافی در خصوص احترام به مرزها و حاکمیت مصر ندهد و اگر مصر ابزارهای لازم برای اعمال فشار متقابل در سطح منطقه‌ای و بین‌المللی نیابد، احتمال گسترش بحران میان دو بازیگر وجود دارد. چنین بحرانی نه تنها ثبات پیمان صلح کمپ‌دیوید را تهدید خواهد کرد، بلکه می‌تواند کل آرایش سیاسی و الگوی نظم امنیتی منطقه غرب آسیا را دستخوش تغییراتی بنیادین سازد.