3 سال جنگ اوکراین/ تحریم‌ها مؤثر بود؟
به گزارش «راهبرد معاصر»؛ در سه سال گذشته ایالات متحده و متحدانش تحریم‌های اقتصادی گسترده‌ای را علیه روسیه به دلیل جنگ اوکراین اعمال کرده‌اند. با ادامه درگیری، ناظران این سؤال را مطرح می‌کنند که آیا این رویکرد مؤثر است یا خیر. از زمان عملیات ویژه روسیه در اوکراین فوریه ۲۰۲۲، ایالات متحده طیف گسترده‌ای از تحریم‌ها را با تمرکز بر منزوی کردن روسیه از سازوکار مالی جهانی، کاهش سودش از بخش انرژی و تضعیف برتری نظامی آن اجرا کرده است.
ترامپ نخستین اقدامات تنبیهی مستقیم خود را علیه روسیه از زمان بازگشت به قدرت اعمال کرد و این نشان دهنده ناامیدی عمیقش از پوتین در حالی است که مذاکرات آتش‌بس همچنان با شکست دنبال میشود
این تحریم‌ها علاوه بر مجموعه‌ای از تحریم‌های ایالات متحده علیه روسیه پس از الحاق کریمه به خاک خود در سال ۲۰۱۴ بود. در حالی که انتخاب مجدد دونالد ترامپ، رئیس جمهور آمریکا اطمینان نداشتن نسبت به آینده حمایت ایالات متحده از اوکراین را افزایش داده است، دولت وی سازوکار تحریم‌ها را علیه روسیه که به‌وسیله جو بایدن، رئیس جمهور سابق آمریکا اجرا شده بود، لغو نکرده یا کاهش نداده است.
هم‌زمان با تلاش‌های بی‌نتیجه ایالات متحده برای مذاکرات آتش‌بس جدید، ناامیدی ترامپ از ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه افزایش یافته و وی را بر آن داشته است تا اوکراین را به تحریم‌های جدید و ارسال سلاح‌های بیشتر تهدید کند تا روسیه را به میز مذاکره بکشاند. پس از تهدید به اعمال تعرفه بر کشورهای ثالثی که به تجارت با روسیه ادامه می‌دهند، دولت ترامپ این ماه به‌طور مستقیم علیه مسکو اقدام و تحریم‌هایی را علیه دو شرکت بزرگ نفتی این کشور و شرکت‌های وابسته به آنها اعمال کرد.
تحریم‌ها علیه روسیه
واشنگتن تحریم‌های خود را سال ۲۰۲۲ با مسدود کردن ۵ میلیارد دلار از دارایی‌های بانک مرکزی روسیه در ایالات متحده آغاز کرد؛ اقدامی بی‌سابقه برای جلوگیری از استفاده مسکو از ذخایر ارزی اش برای حمایت از روبل روسیه. همچنین بزرگترین بانک روسیه و چندین بانک دیگر را از استفاده از سازوکار مالی جهانی سوئیفت، سرویس پیام‌رسانی بین بانکی مستقر در بلژیک که برای پردازش پرداخت‌های بین‌المللی مورد نیاز است، منع کرد.
وزارت خزانه‌داری ایالات متحده همچنین سرمایه‌گذاران آمریکایی را از تجارت اوراق بهادار روسیه، ازجمله بدهی منع کرد. در مجموع، تحریم‌ها دسترسی به ۸۰ درصد دارایی‌های بخش بانکی روسیه را محدود می‌کند. واشنگتن همچنین به دنبال توقیف دارایی‌های افراد تحریم‌شده روسی، ازجمله ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه در ایالات متحده بوده است.
ایالات متحده همچنین بر محدود کردن توانایی روسیه در سودآوری از فروش جهانی سوخت‌های فسیلی تمرکز کرده است. سال قبل از جنگ، روسیه بیش از ۲۴۰ میلیارد دلار صادرات انرژی ثبت کرد که تقریباً نیمی از آن از نفت حاصل می‌شد. مارس ۲۰۲۲ واشنگتن واردات نفت خام، گاز طبیعی مایع و زغال سنگ روسیه را ممنوع و سرمایه‌گذاری‌های ایالات متحده در بیشتر شرکت‌های انرژی روسیه محدود کرد.
دسامبر همان سال ایالات متحده و متحدانش در «گروه هفت» قوانینی را با هدف محدود کردن قیمتی که سایر کشورهای واردکننده، مانند چین و هند برای نفت خام روسیه می‌پرداختند، اعلام کردند. سال ۲۰۲۴ ایالات متحده واردات اورانیوم غنی‌شده روسیه را ممنوع و منبع اصلی درآمد روسیه را قطع کرد. با وجود این، برخی شرکت‌های آمریکایی می‌توانند تا سال ۲۰۲۸ برای دور زدن این ممنوعیت درخواست معافیت کنند.
این ماه، ترامپ نخستین اقدامات تنبیهی مستقیم خود را علیه روسیه از زمان بازگشت به قدرت اعمال کرد و این نشان دهنده ناامیدی عمیقش از پوتین در حالی است که مذاکرات آتش‌بس همچنان با شکست دنبال میشود. وزارت خزانه‌داری آمریکا تحریم‌هایی را علیه دو شرکت بزرگ نفتی روسیه به همراه نزدیک به 30 شرکت تابعه آنها اعمال کرد. این اقدامات، همان‌طور که اسکات بسانت، وزیر خزانه‌داری آمریکا در رسانه‌های اجتماعی نوشت، دو نفر از تأمین‌کنندگان مالی اصلی تجهیزات نظامی را هدف قرار می‌دهد.
در حوزه فناوری نظامی، وزارت بازرگانی ایالات متحده صادرات محصولات با فناوری پیشرفته مانند تجهیزات هواپیما و نیمه‌رسانا را به روسیه با هدف محدود کردن قابلیت‌های نظامی این کشور کاهش داده است. این محدودیت‌های صادراتی شامل کالاهایی میشود که به‌وسیله کشورهای دیگر با استفاده از فناوری ایالات متحده تولید می‌شوند.
در بخش‌های مختلف دیگر، ایالات متحده و «گروه هفت» ژانویه ۲۰۲۴ تحریم‌هایی را علیه الماس روسیه اعمال کردند که یکی از بزرگترین صادرات غیرتحریمی روسیه در آن زمان بود. مسکو سال ۲۰۲۲ نزدیک به ۴ میلیارد دلار درآمد الماس داشت و کشورهای «گروه هفت» تقریباً ۷۰ درصد واردکنندگان را تشکیل می‌دادند. ایالات متحده همچنین تحریم‌هایی را علیه شرکت‌هایی در سراسر جهان ازجمله چین، ترکیه و امارات متحده عربی اعمال و ادعا کرد این کشورها به روسیه در دور زدن تحریم‌ها کمک کرده‌اند.
اقدامات سایر دولت‌ها
ایالات متحده این تحریم‌ها را در کنار سایر شرکا، به ویژه اتحادیه اروپا که تحریم‌های خود را علیه بانک‌ها و افراد روسی، ازجمله ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه اعمال کرده بود، اجرا کرد. با وجود این، تحریم‌های این اتحادیه بر واردات انرژی روسیه بحث‌برانگیزترین بود. هنگامی که جنگ سال ۲۰۲۲ آغاز شد، اروپا بزرگترین بازار واردات انرژی روسیه بود و تقریباً ۴۰ درصد مصرف گاز طبیعی اتحادیه اروپا و حدود یک سوم نفت خام این اتحادیه را تأمین می‌کرد.
با توجه به این وابستگی و مخالفت مجارستان و سایر اعضا، اتحادیه اروپا محدودیت‌های سراسری بر واردات گاز اعمال نکرد، اما واردات بخش عمده‌ای از نفت خام روسیه را ممنوع کرد و به سقف قیمت «گروه هفت» پیوست.
اوایل سال ۲۰۲۳ اتحادیه اروپا ممنوعیت بیشتری بر محصولات نفتی تصفیه‌شده روسیه مانند دیزل و بنزین اعمال کرد. امسال، این اتحادیه اعلام کرد تا پایان سال ۲۰۲۷ واردات تمام گاز روسیه را ممنوع خواهد کرد. یک هفته قبل از اینکه دولت ترامپ تحریم‌هایی را علیه بانک‌های بزرگ روسی اعلام کند، بریتانیا تحریم‌های مشابهی را علیه غول‌های نفتی اعلام کرد.
اتحادیه اروپا و سایر دولت‌ها نیز تحریم‌هایی را علیه کانال‌های مالی و فناوری نظامی روسیه اعمال کرده‌اند. در واقع، دو سوم دارایی‌های مسدود شده بانک مرکزی روسیه، به ارزش بیش از ۳۳۰ میلیارد دلار در اتحادیه اروپا قرار دارد که بیشتر آنها در بلژیک است. قانون‌گذاران آمریکایی و اروپایی بارها خواستار استفاده از ذخایر مصادره شده بانک مرکزی روسیه برای تأمین مالی بازسازی اوکراین شده‌اند.
دسامبر ۲۰۲۲ این اتحادیه موافقت کرد، صادرات برخی تجهیزات نظامی به روسیه و متحدانش مانند ایران را ممنوع کند. در همین حال، تایوان صادرات تولیدکننده پیشرو در جهان نیمه‌رساناها را که می‌توانند به صورت نظامی یا در پهپادها و سایر تجهیزات استفاده شوند، به روسیه محدود کرده است.
با وجود این، برخی کشورها اقدام کمی علیه روسیه انجام دادند یا از این فرصت به نفع خود استفاده کردند. به عنوان نمونه، چین و هند واردات نفت و گاز طبیعی روسیه را افزایش دادند، در حالی که برخی دیگر به عنوان واسطه عمل کردند و کالاهای غربی را وارد و سپس آنها را به روسیه ارسال کردند.
اوایل سال ۲۰۲۳ اتحادیه اروپا ممنوعیت بیشتری بر محصولات نفتی تصفیه‌شده روسیه مانند دیزل و بنزین اعمال کرد
تحریم‌ها مؤثر هستند؟
تحریم‌ها برای اقتصاد روسیه مشکلاتی ایجاد کرده‌اند، به طوری که درآمدهای نفت و گاز پس از اجرای سقف قیمت سال ۲۰۲۲ کاهش یافته است. دارایی‌های بانک مرکزی روسیه نیز در معرض خطر مصادره قرار دارند. با وجود این، تحریم‌ها باعث فروپاشی اقتصادی گسترده یا توقف عملیات ویژه نظامی روسیه نشدند.
صندوق بین‌المللی پول تخمین می‌زند تولید ناخالص داخلی روسیه سال ۲۰۲۴ در واقع ۳.۶ درصد رشد خواهد کرد که به دلیل هزینه‌های هنگفت جنگ، نرخ رشد بالاتری نسبت به ایالات متحده و بسیاری از اقتصادهای غربی دیگر است.
برخی حامیان تحریم‌ها استدلال می‌کنند، این اقدامات صرفاً برای درهم شکستن اقتصاد روسیه یا پایان دادن به جنگ طراحی نشده‌اند، بلکه هدفشان ارسال این پیام است که نقض هنجارهای بین‌المللی و حمله به همسایه با واکنش قوی ائتلاف مواجه خواهد شد.
آنها با بیان کمبود کالاهای حیاتی مانند دارو و قطعات یدکی هواپیما، مدعی هستند این تحریم‌ها همچنان برای روسیه اختلال ایجاد می‌کنند. سایر طرفداران استدلال می‌کنند، تحریم‌ها با گذشت زمان به طور فزاینده‌ای مؤثر خواهند شد و روسیه را مجبور به انجام بده‌بستان‌های پرهزینه می‌کنند.
تحلیلگران می‌گویند، روسیه با توجه به صادرات بسیاری از کالاهای حیاتی ازجمله نفت، گاز، کود، گندم و فلزات گرانبها هدف بسیار دشواری است. روسیه گاهی اوقات از موقعیت خود به عنوان صادرکننده انرژی برای تلافی علیه اروپا استفاده کرده است.
اوت ۲۰۲۲ مسکو خط لوله نورد استریم ۱ را که تقریباً ۶۰ درصد گاز طبیعی روسیه را به آلمان تأمین می‌کرد، تعطیل کرد. همچنین به طور مؤثر با نظام تحریم‌های جدید سازگار شده است و مسکو به سرعت راه‌هایی برای دور زدن سقف قیمت «گروه هفت» با استخدام «ناوگان سایه» تانکرهای نفتی و تغییر مسیر صادرات به چین و هند پیدا کرد. در همین حال، بسیاری از کشورهای اروپایی همچنان به واردات گاز روسیه ادامه می‌دهند که گران‌تر از نفت خام است.
پیش از حمله سال ۲۰۲۲، روسیه سال‌ها بیش از ۶۴۰ میلیارد دلار ذخایر بانک مرکزی خود را انباشته بود که اکنون تنها نیمی از آن مشمول تحریم‌های غرب است. روسیه همچنین بخش عمده‌ای از تجارت دوجانبه خود را با روبل انجام و نرخ بهره را افزایش داد تا ارزش پول خود را تقریباً به سطح قبل از حمله برساند.
مسکو همچنین تجارت با چین را به طور قابل توجهی افزایش داده است. به گفته مقام‌های روسی، در مقایسه با 25 درصد قبل از حمله، سال 2023 چین مقادیر بی‌سابقه‌ای از انرژی روسیه را وارد کرد و تقریباً 92 درصد از تجارت بین دو کشور اکنون با روبل روسیه و یوان چین انجام میشود. پکن همچنین برای تأمین نیمه‌هادی‌ها و سایر فناوری‌هایی که می‌توانند کاربردهای نظامی داشته باشند، وارد عمل شده است.
تحریم‌ها و مذاکرات آتش‌بس
ترامپ پایان دادن به جنگ اوکراین را یکی از وعده‌های اصلی انتخاباتی خود قرار داد و از زمان بازگشت به کاخ سفید، دولتش برای آتش‌بس و مذاکرات صلح تلاش کرده است. از آوریل گذشته ترامپ بارها تهدید کرده است اگر روسیه با آتش‌بس موقت قبل از مذاکرات صلح موافقت نکند، تحریم‌های بیشتری علیه این کشور اعمال خواهد کرد.
اورزولا فون در لاین، رئیس کمیسیون اروپا نیز ماه مه گذشته اعلام کرد، اتحادیه اروپا آماده است تا تحریم‌های بیشتری را علیه بخش‌های انرژی و مالی روسیه اعمال کند تا مسکو را به میز مذاکره بکشاند.
هیئت‌های روسیه و اوکراین برای نخستین مذاکرات مستقیم صلح خود از روزهای آغازین جنگ در سال ۲۰۲۲ در استانبول ترکیه با یکدیگر دیدار کردند. این مذاکرات نیز اوج ماه‌ها فشار اعمال شده به‌وسیله دولت ترامپ بر هر دو طرف است. با وجود این، رؤسای جمهور روسیه، آمریکا و اوکراین در این مذاکرات شرکت نکردند که به موفقیت بزرگی منجر نشد.
با ادامه مذاکرات تا تابستان گذشته، انتقاد ترامپ از پوتین شدت گرفت. در جریان اعلام توافق جدید ناتو در ماه ژوئیه برای تأمین محموله جدیدی از سلاح‌ها، ازجمله سامانه‌های دفاع موشکی پاتریوت برای اوکراین، رئیس جمهور آمریکا به خبرنگاران گفت از پوتین «بسیار ناراضی» است. در همان ماه، ترامپ تهدید کرد، اگر ظرف 50 روز توافقی برای پایان دادن به جنگ حاصل نشود، تا 100 درصد تعرفه‌های ثانویه علیه روسیه اعمال خواهد کرد، ضرب‌الاجلی که بعداً آن را کاهش داد.
مهلت تعیین شده بدون اعلام هیچ تحریم جدیدی پایان یافت. پیش از دیدار با پوتین در اواسط ماه اوت، ترامپ پس از افزایش تعرفه‌ها بر هند به دلیل ادامه خرید نفت روسیه، به تهدید تعرفه‌ها برای افزایش فشار بر روسیه ادامه داد. ترامپ همچنین متعهد شد اقدامات مالی ثانویه بیشتری از این دست برای کشورهای ثالث، احتمالاً ازجمله چین در آینده نزدیک اعمال خواهد شد.