۳ بُعد توافق سست رهبران آمریکا و چین

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ دیدار ۳۰ اکتبر دونالد ترامپ و شی جین ‌پینگ، رؤسای جمهور آمریکا و چین بیش از آنکه نقطه پایانی بر جنگ تجاری دو کشور باشد، به منشوری تبدیل شد که تحلیلگران از زوایای گوناگون به آن نگریستند و تفاسیر متضادی از آن ارائه کرده‌اند. در حالی که روایت رسانه‌ای ترامپ بر پیروزی قاطع و "توافق شگفت‌انگیز" متمرکز بود، تحلیل‌های عمیق‌تر، لایه‌های پیچیده‌ای از یک بازی راهبردی را آشکار می‌سازند که در آن، چین به عنوان بازیگری ماهر و محاسبه‌گر ظاهر شده است. عنوان "آتش‌بس شکننده" نه تنها به موقتی بودن توافقات اشاره دارد، بلکه به ماهیت ناپایدار صلحی اشاره می‌کند که بر پایه‌های منافع متضاد و رقابت‌های ساختاری بنا شده است.

نخستین و سطحی‌ترین تحلیل، همان روایتی است که توسط خود ترامپ ترویج شد و بازارهای مالی در کوتاه‌مدت به آن واکنش مثبت نشان دادند

این یادداشت با فاصله گرفتن از روایت سطحی و تبلیغاتی، به کالبدشکافی سه دیدگاه تحلیلی اصلی پیرامون نشست می‌پردازد:

• دیدگاه خوش‌بینانه‌ که بر کاهش تنش تمرکز دارد
• دیدگاه بدبینانه که بر حل‌ نشدن مشکلات بنیادین تأکید می‌کند
• دیدگاه راهبردی ای که این رویداد را پیروزی حساب‌شده برای پکن ارزیابی می‌کند.

با تمرکز ویژه بر دیدگاه سوم، این تحلیل نشان می‌دهد چگونه چین توانست از بحران برای تثبیت موقعیت خود به عنوان یک قدرت برابر در صحنه جهانی بهره‌برداری کند و در جنگ فرسایشی، دست برتر به دست آورد.

دیدگاه نخست: خوش‌بینی تاکتیکی و نیاز به تنفس اقتصادی

نخستین و سطحی‌ترین تحلیل، همان روایتی است که توسط خود ترامپ ترویج شد و بازارهای مالی در کوتاه‌مدت به آن واکنش مثبت نشان دادند. از این منظر، دیدار ترامپ و شی یک موفقیت بود، زیرا توانست از سقوط آزاد در روابط دو کشور و جنگ تجاری تمام‌عیار که می‌توانست اقتصاد جهانی را به رکود بکشاند، جلوگیری کند. طبق برخی گزارش ها، بازار سهام چین پس از این دیدار به بالاترین سطح خود در یک دهه اخیر رسید که نشان از خوش‌بینی سرمایه‌گذاران به کاهش تنش‌ها داشت. [6]

در این دیدگاه، توافقاتی مانند تعلیق کنترل صادرات عناصر کمیاب توسط چین و کاهش متقابل تعرفه‌ها از سوی آمریکا، به عنوان نشانه‌هایی از عقلانیت و تمایل به همکاری تلقی می‌شود. برای ترامپ، این توافق یک دستاورد تبلیغاتی مهم بود. او توانست با اعلام خرید "مقدار عظیمی" سویا توسط چین، خبر خوبی برای کشاورزان آمریکایی، که یکی از پایگاه‌های رأی کلیدی او هستند و از جنگ تجاری آسیب دیده بودند، به ارمغان بیاورد [۱]. این رویکرد، دیدار را نه به عنوان یک راه‌حل راهبردی، بلکه به عنوان یک معامله تاکتیکی موفق برای هر دو طرف تفسیر می‌کند؛ اینکه ترامپ یک پیروزی رسانه‌ای به دست آورد و شی نیز توانست از فشار تعرفه‌های بیشتر بر اقتصاد چین بکاهد.

دیدگاه دوم: بدبینی راهبردی و آتش‌بسی بر پایه‌های لرزان

در نقطه مقابل، تحلیلگران بدبین معتقدند که این آتش‌بس به تعبیر نیکلاس برنز، سفیر سابق آمریکا در چین تنها "یک آتش‌بس ناآرام در یک جنگ تجاری طولانی و هنوز در حال جوشیدن" است [۵]. این دیدگاه که توسط کارشناسانی در شورای آتلانتیک و گاردین نیز بازتاب یافته، تأکید می‌کند توافقات صورت‌گرفته صرفاً سطحی و موقتی هستند و هیچ یک از موضوعات بنیادینی که جرقه جنگ تجاری را زدند، حل‌نشده باقی مانده‌اند.

متیو کرونیگ از شورای آتلانتیک پا را فراتر گذاشته و معتقد است که رقابت آمریکا و چین یک پدیده ساختاری و چند دهه‌ای است که با خرید چند تن سویا حل نخواهد شد. او هشدار می‌دهد "انتظار داشته باشید که روابط دوجانبه قبل از اینکه بهتر شود، بدتر خواهد شد" [3]  این تحلیلگران به لیست بلندبالای موضوعات مسکوت‌مانده اشاره می‌کنند:

• موضوعات امنیتی:  موضوع تایوان، که خط قرمز چین است، به گفته ترامپ "هرگز مطرح نشد" [2]  این در حالی است که تنش‌ها در تنگه تایوان در حال افزایش است.
• رقابت فناورانه:  محدودیت‌ها بر روی تراشه‌های پیشرفته همچنان پابرجاست و جنگ سرد فناورانه با تمام قوا ادامه دارد.
• اختلافات اقتصادی ساختاری:  موضوعاتی مانند سرقت مالکیت معنوی، یارانه‌های دولتی چین به صنایع خود و پایبند نبودن پکن به توافق تجاری "مرحله نخست" به طور کامل نادیده گرفته شدند.

از این منظر، دستور ترامپ برای ازسرگیری آزمایش‌های هسته‌ای، که تنها دقایقی پیش از دیدار با شی صادر شد، نمادی از واقعیت عمیق‌تر روابط است؛ بی‌اعتمادی راهبردی و رقابت تسلیحاتی که با لفاظی‌های دیپلماتیک پوشانده نمی‌شود. بنابراین، آتش‌بس فعلی تنها یک تعویق بحران است، نه راه‌حل آن.

دیدگاه سوم: پیروزی راهبردی چین در جنگ فرسایشی

متقاعدکننده‌ترین تحلیل، دیدگاهی است که این نشست را پیروزی حساب‌شده برای چین ارزیابی می‌کند. بر اساس این تحلیل، که در رسانه‌هایی مانند CNN و توسط کارشناسانی چون جرمی مارک و ملانی هارت از شورای آتلانتیک مطرح شده، پکن توانست از این رویارویی برای دستیابی به اهداف راهبردی بلندمدت خود بهره‌برداری کند.

۱. نمایش قدرت و ایجاد اهرم فشار:  چین با اعلام کنترل بر صادرات عناصر کمیاب در آستانه این نشست، یک حرکت استادانه انجام داد. این اقدام، به تعبیر جرمی مارک، "عمق آسیب‌پذیری صنعتی آمریکا را در اقتصاد جهانی‌شده آشکار ساخت" [3]  پکن با به رخ کشیدن این اهرم قدرتمند، نه تنها آمریکا را وادار به نشستن پای میز مذاکره کرد، بلکه توانست امتیاز مشخصی (کاهش تعرفه‌ها) را در ازای تعلیق موقت این کنترل‌ها به دست آورد. این نمایش قدرت آشکار بود که نشان داد چین دیگر حاضر نیست در برابر فشارهای آمریکا منفعل بماند.

دستور ترامپ برای ازسرگیری آزمایش‌های هسته‌ای، که تنها دقایقی پیش از دیدار با شی صادر شد، نمادی از واقعیت عمیق‌تر روابط است

۲. مدیریت "غیرقابل پیش‌بینی بودن" ترامپ:  یکی از بزرگترین چالش‌ها در مواجهه با ترامپ، شخصیت غیرقابل پیش‌بینی اوست. ملانی هارت به نکته جالبی اشاره می‌کند؛ اینکه چین با برنامه‌ریزی برای دیدارهای دیپلماتیک در آینده (سفر ترامپ به پکن و سفر متقابل شی)، در حال کشاندن ترامپ به چارچوب دیپلماتیک قابل مدیریت است [۳]. این کار، توانایی ترامپ برای ایجاد بحران‌های ناگهانی را محدود کرده و به پکن اجازه می‌دهد تا دستور کار و سرعت مذاکرات را تحت تأثیر قرار دهد.

۳. تثبیت موقعیت به عنوان قدرت برابر:  شاید مهم‌ترین پیروزی چین، یک پیروزی نمادین و روانی بود. تحلیلگر CNN به درستی اشاره می‌کند که این نشست، لحظه‌ای برای نمایش "ایستادن چین به عنوان یک قدرت برابر در کنار ایالات متحده در صحنه جهانی" بود [۴]. شی جین‌پینگ پس از آنکه فشارهای تجاری آمریکا را با موفقیت دفع و واشنگتن را وادار به عقب‌نشینی کرد، وارد اتاق مذاکره شد. پیام او روشن بود: "چین مذاکره خواهد کرد، اما مرعوب نخواهد شد". این تصویر، در تضاد کامل با دیداری است که در آن یک طرف برای گرفتن امتیاز به طرف دیگر التماس می‌کند.

نتیجه‌گیری

در حالی که دونالد ترامپ تلاش کرد تا دیدار با شی جین‌پینگ را به عنوان پیروزی قاطع و معامله موفق در کارنامه خود ثبت کند، واقعیت بسیار پیچیده‌تر است. آتش‌بس به دست آمده، اگرچه توانست از یک فاجعه اقتصادی فوری جلوگیری کند، اما به دلیل ابهامات گسترده و نادیده گرفتن اختلافات بنیادین، بسیار شکننده به نظر می‌رسد. در این میان، چین با یک دیپلماسی صبورانه و راهبردی، توانست نه تنها فشارهای آمریکا را مدیریت کند، بلکه از این بحران برای تثبیت جایگاه خود به عنوان یک قدرت جهانی برابر و نمایش اهرم‌های فشار خود بهره‌برداری کند.

جنگ تجاری چین و آمریکا به پکن آموخت که چگونه در برابر یک ابرقدرت متخاصم بایستد، زنجیره‌های تأمین خود را متنوع کند و برای خودکفایی فناورانه تلاش نماید. بنابراین، اگرچه شعله‌های جنگ موقتاً فروکش کرده، اما چین از این آزمون، قوی‌تر، باتجربه‌تر و با اعتماد به نفس بیشتری بیرون آمده است و این، بزرگترین پیروزی راهبردی پکن در این آتش‌بس شکننده است.

____________________________________________________________________________________________________________________

[۱] 6 takeaways from Trump’s meeting with Chinese leader Xi (PBS News), https://www.pbs.org/newshour/world/6-takeaways-from-trumps-meeting-with-chinese-leader-xi

 [۲] Five key takeaways from Donald Trump’s meeting with Xi Jinping (The Guardian), https://www.theguardian.com/us-news/2025/oct/30/five-key-takeaways-donald-trump-meeting-xi-jinping-china-us-trade-talks

 [۳] Experts react: What does the Trump-Xi meeting mean for trade, technology, security, and beyond? (Atlantic Council)

https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/experts-react/experts-react-what-does-the-trump-xi-meeting-mean-for-trade-technology-security-and-beyond/

 [۴] Analysis: Whatever the outcome, the Xi-Trump meeting is a win for China (CNN) https://edition.cnn.com/2025/10/28/china/xi-trump-meeting-analysis-intl-hnk

 [۵] What Trump and Xi agreed to in the U.S.-China trade truce (CNBC) https://www.cnbc.com/2025/10/30/trump-xi-south-korea-rare-earth-tariff-trade-war-nvidia.html

[۶] ترامپ بعد از دیدار با شی تعرفه‌های چین را کاهش داد (BBC Persian) https://www.bbc.com/persian/articles/c5ylj89155xo