تأثیر جایگزینی یورو با دلار بر اقتصاد ایران

به گزارش راهبرد معاصر؛ پس از روند صعودی دلار در روزهای آغازین سال و رسیدن آن به قیمت نجومی بالای 6 هزار تومان، دولت به منظور کنترل و مدیریت بازار ارز تشکیل جلسه داد. بر اساس تصمیم هیئت دولت از این پس وزارتخانه ها، سازمان ها و شرکت های دولتی موظف اند، یورو را به جای دلار به عنوان ارز مبنای گزارشگری و انتشار آمار، اطلاعات و داده های مالی خود مورد استفاده قرار دهند. رئیس کل بانک مرکزی دلیل این اقدام را نقش اندک دلار در مراودات بین المللی ایران عنوان کرده است. همچنین بانک مرکزی موظف شد از تاریخ ابلاغ این مصوبه، نرخ برابری ریال در مقابل یورو را به شکل مستمر اعلام و مدیریت کند. این تصمیم طی ماه های اخیر که کشور درگیر نوسانات ارز و تقاضای افسارگسیخته در این بازار بود، بارها از سوی مقامات دولتی مطرح شده بود و از آن به عنوان یکی از راهکارهای حل و فصل مشکلات ارزی یاد می شد. البته سرنوشت مبهم برجام و تلاش برای کاهش وابستگی تجاری به آمریکا نیز، در اتخاذ این تصمیم اثرگذار بوده است. ایده حذف دلار از مراودات بین المللی ایران سابقه ای طولانی در حدود 23 ساله دارد. این ایده اولین بار زمانی مطرح شد که کلینتون، رئیس جمهور وقت ایالات متحده آمریکا در سال 1995 میلادی با صدور دو فرمان اجرایی، ابتدا تجارت این کشور با صنعت نفت ایران و سپس مجموعه تجارت با ایران را ممنوع اعلام کرد (قانون داماتو).

آیا تغییر ارز گزارشگری شدنی است؟

به لحاظ تئوریک جایگزین کردن یورو با دلار ممکن است. هم اکنون نیز، بسیاری از کشورها در مراودات دو طرفه از دلار استفاده نمی کنند؛ اما زمانی که به هر دلیلی امکان انجام معامله با ارز طرفین یا ارز دیگری میسر نباشد، ارز جایگزین در بیشتر مواقع دلار آمریکا است. هرچند طی سال های اخیر نقش دلار کمرنگ تر شده، ولی هنوز هم بیشترین تمایل به دلار آمریکا وجود دارد و بر اساس گزارش بانک جهانی نزدیک به 60 درصد معاملات دنیا با دلار آمریکا انجام می گیرد. در نظام برتون وودز (نظام پولی بین المللی پس از جنگ جهانی دوم) که از اواخر دهه 1940 آغاز شد و تا اوایل دهه 1970 علی الظاهر به خوبی عمل کرد، دلار ارز مرجع در بازارهای بین المللی بود. پس از نظام برتون وودز الزام و اجباری برای استفاده از یک ارز معین، مشخص نشد؛ اما دلار همچنان مهم ترین ارز در معاملات خارجی باقی ماند. حالا که می شود از ارزهای دیگر به جای دلار بهره برد، چرا کشورها از سایر ارزها استفاده نمی کنند؟ استفاده از سایر ارزها به معنای تحمیل هزینه های بیشتر است. به عبارت دیگر، کشورهای به ازای انجام معامله غیر دلاری، صرف ریسکی را طلب می کنند، چراکه ممکن است انجام مراودات با ارزی غیر از دلار به کندی صورت گیرد. به زبان ساده، دلار ارز رایج است چون از جنگ جهانی دوم به بعد به ارز رایج تبدل شده و بازار را در اختیار دارد.

ارز عملیاتی و ارز گزارشگری

در مراودات بین المللی و گزارشگری و آماردهی اقتصادی، دو ارز مورد استفاده قرار می گیرد: 1. ارز عملیاتی و 2. ارز گزارشگری. «ارز عملیاتی» به ارزی گفته می شود که داد‌ و ستد ها و معاملات تجاری خارجی بر اساس آن انجام می پذیرد و «ارز گزارشگری»، ارزی است که معیار محاسبات و انتشار گزارش های اقتصادی قرار می گیرد. به عنوان مثال طی سال های اخیر و پس از انعقاد برجام، بخش قابل ملاحظه ای از نفت و مشتقات آن از ایران به اروپا و کشورهای شرق آسیا صادر می شد که «ارز عملیاتی» آن غیر از دلار بود و دولت در ازای چنین صادراتی معمولاً کالا یا ارزی غیر از دلار دریافت می کرد، اما گزارش ها از صادرات نفت و میعانات گازی همواره بر اساس دلار صورت می گرفت.

تأثیر جایگزینی یورو با دلار بر اقتصاد ایران

با توجه به اینکه در شرایط فعلی، تحریم مبادلات دلاری از سوی ایالات متحده آمریکا علیه ایران ادامه دارد و همچنین بسیاری از بانک های بزرگ خارجی به دلیل نگرانی از تحریم های آمریکا از مراودات دلاری با ایران خودداری می کنند، انتقال درآمدهای دلاری حاصل از صادرات نفتی و غیرنفتی برای ایران بسیار سخت شده است. بنابراین معامله با یورو بسیار ساده تر است؛ اما نکته قابل تأمل آن است که آیا در جایگزینی یورو به جای دلار، طرف های تجاری ایران نیز حاضر به معامله با یورو هستند؟ این مسئله می تواند در مسیر تحقق سیاست های بانک مرکزی اخلال ایجاد نماید و از طرفی هزینه مبادلات را برای کشور افزایش دهد، چراکه هنوز ارز مرجع دنیا، دلار است. بنابراین اینگونه نیست که هر ارزی را اعلام کنیم، طرف مقابل آن را قبول کرده و در ارزش‏گذاری نرخ تبادل یورو با دلار را درنظر نگیرد. به همین دلیل، در حال حاضر وابستگی نظام ارزی به دلار نه تنها در ایران بلکه در دنیا قابل چشم پوشی نیست.

جمع بندی

در مجموع باید گفت اقدام دولت در زمینه کاهش وابستگی به دلار اقدام مناسبی است، اما باید دقت داشت که مطابق با سیاست های اقتصاد مقاومتی، نه تنها وابستگی به دلار، بلکه باید وابستگی به هر ارز دیگری تا حد امکان کاهش یابد. به بیان دیگر، باید از سبد ارزی متنوع بهره برد و مراقب بود تا در آینده مشکلات مشابه با بحران دلار رخ ندهد. باید این نکته را مد نظر قرار داد که تمرکز بر یک ارز، اقدام پر ریسکی است، اما اگر قرار باشد تمامی اتفاقاتی که برای دلار رقم خورده و می خورد، عیناً برای یورو رخ دهد، ماجرای دلار تکرار می شود و این ارز نیز ممکن است در آینده به تهدیدی علیه منافع ملی مان تبدیل گردد. تقریباً از سال 2008 و بعد از بحران بزرگ آمریکا، کشورها با هدف کاهش وابستگی به دلار، به سمت انعقاد پیمان های ارزی دو جانبه و چند جانبه حرکت کرده اند، چراکه به واسطه ی مرجع بودن دلار آمریکا در دنیا، مشکلات اقتصادی آمریکا به غالب کشورهای که به دلار وابستگی داشتند، تسری یافت. توصیه می شود بانک مرکزی به منظور کاهش فشار دلار بر اقتصاد کشور، به سمت انعقاد پیمان های پولی دو جانبه و چند جانبه گام بر دارد، چراکه این روش امتحان خود را در دنیا پس داده است. دلیل دیگری که استفاده از پیمان های چندجانبه را برای ما لازم می سازد، آن است که غالب واردات ایران از کشورهای است که به آن صادرات دارد و این مسئله انعقاد پیمان های پولی را بیش از پیش تسهیل می سازد.