ایران در آستانه ورود به بازار صنعت فضایی

به گزارش راهبرد معاصر؛ آنچه مهم است این نیست که سیمرغ شکست خورد بلکه این است که ما در آستانه یک تلاش و تجربه برای ورود به یک صنعت بسیار سودده هستیم، برنامه فضایی ایران البته از سالهای ابتدایی دهه هشتاد شروع شد، در طی این مدت که با کارشکنی های کشورهای خارجی همراه بود کشورمان موفق شد تا فناوری های مختلف این عرصه را از آن خود کند، در این میان اما مسئله مهم این است که این صنعت مسیر خود را به سمت اقتصادی شدن پیش گرفته است، عوامل مختلفی البته در این زمینه وجود دارد که در حال طی شدن هستند، در این مطلب به برخی از شاخصه هایی خواهیم پرداخت که مسیر اقتصادی تر شدن صنعت فضایی ما را نشان خواهند داد.

سیمرغ در چه بازاری پرتاب میشود؟

سیمرغ حامل رده ماهواره کوچک است، ارزش بازار جهانی ماهواره های کوچک در سال ۲۰۱۸ حدود ۵۱۴ میلیون دلار بوده است و ارزش بازار جهانی این ماهوار‌ه‌ها تا سال ۲۰۲۲ رقمی معادل ۷.۵۳ میلیارد دلار تخمین زده شده است. در مقیاس بین المللی احتمال می رود که ۱۷ هزار ماهواره کوچک بین سال های ۲۰۱۹ تا ۲۰۳۰ به فضا پرتاب شوند.

البته بازار فضایی رقمی فراتر از این است؛ درآمد حاصل از کل صنعت فضایی جهان در سال ۲۰۱۴ (زمستان 1392 تا پاییز 1393) حدود ۳۵۰ میلیارد دلار بوده است. بیش از ۶۰ درصد از این مقدار، مربوط به صنعت ماهواره‌ای و نزدیک ۴۰ درصد این به بقیه حوزه‌ها مربوط بوده است.

هزینه پرتاب ماهواره؛ ظفر و سایر ماهواره ها

هزینه پرتاب هر ماهواره بستگی به عوامل مختلفی دارد، از جمله آنها میتوان به وزن ماهواره، مدار مد نظر برای قرارگیری، نوع سوخت و موتور به کار برده شده در ساخت ماهواره بر و عواملی از این دست، کشورهای پیشرو این صنعت همواره سعی کرده اند تا هزینه های پرتاب خود را کاهش دهند، از جمله آمریکا در پرتاب های فضایی شاتل تا زمان بازنشسته شدن آن برای هر کیلوگرم ماهواره چیزی تا حدود 41 هزار دلار خرج میکردند ولی این رقم در هدف گذاری های آینده شرکت اسپیس ایکس تا 700 دلار قرار است کاهش پیدا کند ولی رقم بهینه برای همین شرکت هم اکنون حدود 6 هزار دلار است.

هزینه ارسال هر کیلوگرم ماهواره برای هر ماهواره بر در کشورهای مختلف

در ایران آنطور که مسئولین اعلام کرده اند در حال حاضر هزینه پرتاب هر کیلوگرم ماهواره 15000 هزار دلار است، در آینده این رقم به 10000 دلار خواهد رسید. البته سخنگوی گروه فضایی سازمان صنایع هوافضای وزارت دفاع هزینه پرتاب ماهواره ظفر 3.5 میلیون دلار است که اگر تقسیم بر وزن ماهواره ظفر شود رقمی حدود 30 هزار دلار را نشان میدهد. ظرفیت ماهواره بر سیمرغ پرتاب 250 کیلوگرم به مدار 500 کیلومتری عنوان شده است.

کاهش هزینه های پرتاب منوط به برخی اقدامات خواهد بود، سه مورد از این اقدامات عبارتند از؛ استفاده از موتورهای بهینه تر برای پرتاب، کاهش ریسک شکست پرتاب و تغییر محل سکوی پرتاب

پیشرفت در فناوری ماهواره برها

ظرفیت ماهواره برهای ایرانی در مقایسه با ماهواره برهای کنونی دنیا در حد پایینی قرار دارد، این ماهواره برها توانایی پرتاب میکروماهواره ها را دارند ولی در آینده با روی کار آمدن سریر و سروش این توانایی چند برابر خواهد شد، آنطور که عنوان شده سروش توانایی حمل ماهواره های 700 کیلوگرم و بالاتر را تا مدارهای زمین آهنگ خواهد داشت.

تصویری از موتور سوخت جامد موشک قائم که شهید طهرانی مقدم در حال کار بر روی آن بود

پیشرفت این ماهواره برها البته به این بستگی دارد که علاوه بر زیرسامانه های دیگر  موتورهای قدرتمندتری بر روی آنها نصب شود، مسئولین امر چنین عنوان کرده اند که در حال تحقیق بر روی موتورهای سوخت جامد برای این ماهواره برها هستند، بررسی ها نشان میدهد از میان 4 ماهواره بر ارزان قیمت اول جهان تنها ماهواره بر pslv هندی از سوخت جامد استفاده میکند که در رده چهارم قرار میگیرد. ظاهرا تحقیقاتی در رابطه با پیشرانه های کرایوژنیک در کشور در حال انجام است.

 با مختصاتی که مقامات مسئول در وزارت دفاع گفته اند ماهواره بر سریر در صورت موفقیت رقیبی ارزان قیمت تر با ماهواره برهای vega c اتحادیه اروپا و pslv هند در بازارهای جهانی خواهد بود. و سروش نیز در رده GSLV مارک دو پرتاب خواهد شد.

vega c

Pslv

GSLV مارک دو

ماهواره بر سروش از چابهار پرتاب خواهد شد؟

سخنگوی گروه فضایی وزارت دفاع گفته است: ورژن بعدی ماهواره‌برهای ما، سریر است که در آن یک مرحله به ماهواره‌بر سیمرغ اضافه خواهد شد و در آینده دورتر سروش را خواهیم داشت. ماهواره‌بر سریر حدود ۳۵ متر طول خواهد داشت،‌ قطر آن نیز مانند سیمرغ ۲.۴ متر خواهد بود که بدنه آن به صورت یکپارچه تا بالا خواهد بود. قطر ماهواره بر سروش ۴ متر خواهد بود.

همزمان با این خبر مرتضی براری معاون وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات و رئیس سازمان فضایی ایران در توییتر خود از یک خبر خوش دیگر پرده برداشت و گفت:

یکی از مزیت های جالب چابهار این است که نزدیک ترین نقطه ایران به خط استواست و نزدیکی به خط استوا یکی از مزیت های بزرگ برای پرتاب محسوب میشود به طوری که کشورهای اروپایی پرتاب های فضایی خود را نه در اروپا که در گویان فرانسه در آمریکای لاتین انجام میدهند، این امر به دلیل آن است که سرعت زمین در نواحی استوایی بیشتر از نقاط دورتر از استواست. همین به نوبه خود هزینه های پرتاب را کاهش خواهد داد. آن طور که به نظر میرسد چابهار مبدا پرتاب ماهواره برهای سریر و سروش خواهد بود.

مدل ماهواره بر سروش که از 1402 کار ساخت آن آغاز خواهد شد، به نظر میرسد سروش همان ساختار سریر را حفظ کرده و چهار بوستر به آن اضافه خواهد شد، امید است با این ماهواره بر با بالا بردن کیفیت ساخت بوسترها از بوسترهای چند بار مصرف استفاده شده و قیمت تمام شده هر پرتاب به مدار GEO برای ایران کاهش یابد

یک نکته مهم در این رابطه این است که ساخت پایگاه پرتاب‌های فضایی در چابهار امکانات زیادی را به این منطقه خواهد کشاند، یکی از این امکانات ایجاد شبکه های نظامی و دفاعی چند لایه مشابه پایگاه فضایی امام خمینی در سمنان است، توضیح آنکه پایگاه سمنان هم اکنون یکی از محافظت شده ترین آسمانهای منطقه را دارد. در آینده و با توسعه سواحل مکران خواهیم دید که این امکانات اهمیت بسیار بالایی خواهد داشت.

کاهش ریسک پرتاب

ماهواره بر سفیر تا پیش از بازنشستگی از 10 مورد پرتاب، دو مورد لغو و چهار تجربه شکست را در کارنامه داشت، این به معنای درصد موفقیت 40 درصد است، مطمئنا یکی از مولفه های اساسی برای ورود به بازارهای جهانی فضایی این است که ریسک پرتاب ماهواره برهای ایرانی کاهش پیدا کند.

مسیری برای درآمدزایی

بر اساس گفته های وزیر ارتباطات هزینه ساخت دو ماهواره ظفر ۱ و ۲ کمتر از دو میلیون یورو شده است و عمر متوسط آن نیز 1 و نیم سال خواهد بود. به گفته وزیر ارتباطات ارزش تصاویر ارسالی این ماهواره بیش از ۱۰ میلیون یورو است. البته این به معنای درآمد قطعی نیست بلکه به معنای کاهش هزینه ارزی در کشور است، چرا که محصولات فضایی ایران هنوز بازاریابی نشده اند و در بازار به فروش نخواهند رسید.

ویژگی های ماهواره ظفر

سیمرغ ظفر یک را به فضا برد، ظفر نسبت به نوید، 5 برابر قدرت تفکیک بهتر در تصاویر، 3 برابر دقت کنترل وضعیت بهتر، نرخ ارسال در زمینه داده‎های تصویری 15 برابر، برای داده‎های دورسنجی (تله‌متری) 13.7 برابر و برای تله‎کامند نیز 8.1 برابر بیشتر و سریعتری دارد.

از مأموریت‌های ظفر جدید علاوه بر تصویربرداری پانکروماتیک با دو دوربین با تفکیک 25 و 50 متر به‌صورت زمان واقعی و نیز ذخیره و سپس ارسال، برقراری ارتباط صوتی بین کاربران به‌شیوه‌های مختلف عنوان شده است. امکان پخش پیام یک کاربر به‌صورت همگانی، امکان برقراری ارتباط صوتی یک‌طرفه بین دو کاربر و امکان ارسال پیام هر کاربر برای 256 کاربر مقصد از جمله مأموریت‌های مخابراتی آزمایشی در ماهواه ظفر است. این ماهواره در پوشش ایستگاه‌های زمینی مجهز به موبایل ماهواره‌ای است که موجب می‌شود دو کاربر بتوانند با تلفن همراه با یکدیگر تماس داشته باشند.

یکی دیگر از مأموریت‌های تحقیقاتی ظفر اندازه‌گیری میزان دوز یونیزه‌کننده توسط پرتوهای کیهانی دریافتی از فضا و همچنین تشخیص اثر آنها روی تراشه‌های نیمه‌هادی از جمله حافظه‌های SRAM مبتنی بر ترانزیستورهای اثر میدان ترکیبی است. نتایج این آزمایش‌ها در طراحی‌های بعدی برای ماهواره‌های کاربردی کشور در مدارات مختلف مورد استفاده قرار خواهد گرفت.