مخاطرات توسعه سواحل مکران برای آینده ایران

به گزارش راهبرد معاصر؛ چند سالیست که بحث توسعه سواحل مکران داغ شده است، البته در این منطقه فراموش شده طرحهای مهمی در حال اجراست که در سالهای آینده جایگاهی اساسی در اقتصاد ایران خواهند داشت، به همین خاطر صحبت بر سر این طرحها و خط مشی های کلان این حوزه از لوازم اساسی توسعه ایرانِ آینده است. اما شاید یکی از پرمخاطره ترین مواردی که در رابطه با توسعه این مناطق وجود دارد مسئله نفت است، به نظر میرسد تصوری که مسئولین امر در رابطه با توسعه سواحل مکران دارند با اصول توسعه پایدار همخوانی نداشته و در آینده مخاطرات امنیتی، زیست محیطی و اقتصادی فراوانی را برای ایران به همراه خواهد داشت، در این یادداشت به برخی از مخاطرات توسعه سواحل مکران میپردازیم.

تزریق صنایع نفتی به منطقه برای همان منطقه ضدتوسعه است

یکی از موارد مهمی که در رابطه با نفت وجود دارد این است که اساسا نفت در ایران و برای شهرهایی که میزبان آن هستند مخاطرات بالایی را داشته است، به عنوان مثال میتوان در استان خوزستان شهر نفتی ماهشهر را با شهرهای غیرنفتی مانند بهبهان مقایسه کرد، ماهشهر با داشتن بیش از ۲۰ مجتمع پتروشیمی یکی از بزرگترین قطب‌های پتروشیمی ایران و حتی خاورمیانه است و همچنین با داشتن بندر امام خمینی دارای یکی از بزرگترین بنادر تجاری در ایران و یکی از بزرگترین بنادر صادرات نفت در کشور است ولی در عمل یکی از محروم ترین نقاط ایران دقیقا همین نقطه است که با معضلات بسیار زیاد امنیتی و اقتصادی روبرو است ولی شهر بهبهان که شهری تقریبا کشاورزی است معضلات سایر شهرهای خوزستان را ندارد.

مکران قرار است تا قطب پالایشگاهی ایران شود، فارغ از اینکه تامین منابع مالی برای اجرای چنین طرحی اساسا زیر سوال است باید این نکته را در نظر گرفت که چگونه در منطقه ای که به صورت تاریخی واجد محرومیتهای شدید بوده است قرار است تا صنایع نفتی تزریق شود؟!

در منطقه ای که قرار است جمعیت ساکن کنید، صنعت سرمایه بری مانند نفت نباید مستقر شود!

علی محمد بساق زاده مدیر طرح های شرکت ملی صنایع پتروشیمی گفته است «یکی از برنامه های ما در جهش سوم پتروشیمی راه اندازی پتروپالایشگاه ها هستیم که اولین آن به نام مکران در منطقه جاسک راه اندازی خواهد شد. اما ۵  واحد دیگر پتروپالایشگاه نیز در منطقه چابهار راه اندازی می شود که سه واحد آن GTX است  و یک واحد آن نیز آمونیاک خواهد بود و یک واحد نیز یوتیلیتی است» مسئله اساسی این است که صنایع نفتی صنایعی به شدت سرمایه بر هستند و میزان تولید اشتغال در این صنایع تنها به شرط اینکه به سمت صنایع پایین دستی حرکت شود بالا میرود، این بدین معناست که با اجرای طرحهای تعریف شده نفتی در این مناطق نه تنها اشتغال ایجاد نمیشود که برخی اشتغالها نیز از بین میروند.

طرحهایی که مردم منطقه را کسب و کار می اندازند

یکی از ویژگی های صنایع نفتی آلایندگی بالای آنهاست، نکته مهم این است که درصدی از اشتغال مردمان ساکن در مکران در پرورش و صید میگو و کشت برخی محصولات خاص کشاورزی است و با احداث واحدهای پالایشگاهی همان اشتغالی هم که مردمان این مناطق دارند نیز از بین خواهد رفت.

شورسازی آب دریا!؟

یکی از پایه های توسعه سواحل مکران طرحهای آب شیرین کن است، تجربه کشورهای حاشیه خلیج فارس اما درسهای بزرگی را به ما یاد میدهد؛ طرحهای آب شیرین کن با تخلیه پساب های آب شور در دریا غلظت نمک دریا را بالا برده و در بلندمدت کوههای نمک را ایجاد میکند، البته مدلهای آب شیرین کنی هم هست که این عوارض را نداشته باشد ولی گویا در توسعه این سواحل مورد توجه قرار نگرفته است، همین باعث میشود تا در بلندمدت اثرات زیست محیطی بدی بر این مناطق تحمیل شود.

طرح انتقال آب از دریای عمان که در ابتدا مخصوص انتقال آب به کرمان و یزد بود و سپس استان سیستان و بلوچستان نیز به آن اضافه شد در نهایت به طرح شیرین‌سازی و انتقال آب از دریای عمان به 3 استان شرقی کشور منتهی شد، ولی گویا قرار است چندین و چند استان از این طرح بهره ببرند.

سیاست های مهاجرتی و نمایندگی مکران از ایران

یک سوال بزرگ این است که آیا منظور از توسعه سواحل مکران چرخش سمت و سوی سیاست ایران از بری بودن به بحری بودن است؟ به صورت مشخص سیاست های توسعه گرانه دولت ها در تاریخ ایران همیشه این بوده است که به سمت کشورهای همسایه و خشکی ها توسعه پیدا کرده اند، به صورت مشخص آیا حرکت به سمت مکران به این معناست که سمت و سوی توسعه ایران قرار است جهانی تر و دریایی تر شود؟

متناسب با همین باید پرسید که آیا سیاست مهاجرتی متناسب با این اهداف در مکران دیده شده است؟ در صورتی که مکران بخواهد نماینده جهانی ایران باشد باید با توزیع خوبی به این مناطق مهاجرت صورت گیرد.

نبود زیرساختهای مدیریت تجارت

یکی از اساسهای توسعه هر منطقه ایجاد نرم افزار و مغزافزار توسعه است، این مغزافزار در منطقه ای مانند مکران نهادهای سازمانده تجاری هستند، یکی از این نهادهای لازم نهادهای مالی هستند، خدماتی که مراکز مالی بین‌المللی ارائه می‌دهند به شرح زیر است: ۱- تامین مالی تجارت خارجی همانند صدور اعتبار جهت واردات و صادرات، ۲- انتقال پول به سراسر مرزهای سیاسی، ۳- استقراض و وام دادن خارجی، ۴- سرمایه‌گذاری خارجی، ۵- بورس اوراق بهادار بین‌المللی، ۶- خدمات مالی مشاوره، ۷- فعالیت‌های بیمه‌ای، ۸- فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی در حوزه بازارهای مالی، ۹- استفاده از ابزارهای نوین و متنوع مالی در راستای تسهیل در جریان سرمایه‌گذاری و تجارت بین‌المللی.

(اینجا بیشتر در رابطه با ایده های از این دست بخوانید)

به عنوان مثال با گذر خط لوله نفت جاسک به سمت پاکستان و از آنجا از طریق گوادر به سمت چین روابط ژئوپلتیک و ژئواکونومیک انرژی منطقه متحول خواهد شد، که پیشتر در یادداشتی به این موضوع پرداخته شد.

بهره کلام

توسعه مکران همانند حرکت بر لبه ای باریک است که اگر مسئولین قدمی اشتباه بردارند خواهند دید که در توسعه آینده اقتصاد ایران مصائب بزرگی پدید خواهد آمد، مهم این است که به الزامات درونی رشد و توسعه این منطقه توجه شود.