ماموریت سخت مصطفی الکاظمی؛ چشم انداز آینده سیاسی عراق

به گزارش راهبرد معاصر؛ در طی چند دهه اخیر، عراق همواره کانون تحولات و مناقشات منطقه‌ای و بین‌المللی بوده است. پس از تهاجم نظامی ایالات متحده آمریکا به عراق و سرنگونی رژیم صدام حسین (2003)، عراق به یکی از مراکز مهم جدال و کشمکش قدرت‌های بزرگ منطقه‌ای و جهانی تبدیل شده است.علی‌رغم حضور پررنگ بسیاری قدرت‌های منطقه‌ای و جهانی در عراق، به صراحت می‌توان گفت که نبرد بزرگ در عراق میان دو محور سیاستگذاران ایرانی از یک‌سو و سیاستگذاران آمریکایی از سوی دیگر در جریان است. یکی از مهم‌ترین جلوه‌های نبرد سیاستگذاران ایرانی و آمریکایی در عراق را می‌توان انتخاب نخست‌وزیر و تشکیل دولت در این کشور محسوب کرد که فرآیندی طولانی و بسیار پیچیده را شامل می‌شود.

بن بست نخست وزیری

با وقوع اعتراضات ضد دولتی در 1 اکتبر 2019م به دلیل مشکلات اقتصادی( فقر و بیکاری فزاینده)، اجتماعی (ضعف شدید زیرساخت‌های اجتماعی) و سیاسی ( فساد گسترده)، زمینه ای فراهم شد تا قدرت های مداخله گر منطقه ای و فرامنطقه ای و همچنین جریان های انحرافی داخلی بازمانده از حزب منحل شده بعث و عناصر بازمانده داعش، روند مسالمت آمیز اعتراضات را به سمت خشونت های گسترده داخلی منحرف کنند. سرانجام با تشدید اعتراضات و به خصوص با تداوم فشارهای خارجی؛ در 29 نوامبر 2019م عادل عبدالمهدی از سمت نخست وزیری عراق استعفا داد. دو ماه بعد در یک فوریه 2020م برهم صالح، محمد توفیق علاوی را مأمور تشکیل کابینه جدید کرد.

اگر چه توفیق علاوی از حمایت گسترده گروه های شیعی عراق برخوردار بود اما عدم پشتیبانی از سوی گروه های کرد و ««ائتلاف قوی العراقیه» به ریاست محمد الحلبوسی، رئیس پارلمان سبب شد توفیق علاوی سرانجام از تشکیل کابینه انصراف دهد. با گذشت ۱۷ روز از استعفای علاوی، برهم صالح در۱۷ مارس ۲۰۲۰ عدنان الزرفی را مأمور تشکیل کابینه جدید کرد، اما این اقدام نیز با مخالفت شدید برخی از گروه‌های شیعی عراق مواجه شد. رسانه های بین المللی مهم ترین دلیل مخالفت با نخست وزیری عدنان الزرفی را وابستگی شدید ایشان به ایالات متحده آمریکا و مخالفت گروه های شیعی دانستند. سرانجام وی نیز روز ۹ آوریل ۲۰۲۰ از تشکیل کابینه جدید انصراف داد و در همین روز از سوی برهم صالح ، « مصطفی الکاظمی» با اجماع تمام طرف های داخلی و دولت های ذی نفع در هرم قدرت به عنوان جانشین نخست وزیر عراق مامور تشکیل کابینه شد. این اجماع در صحنه سیاسی پرتلاطم عراق می‌تواند اتفاق خوب تفسیر شود اما به معنی آن نیست که بحران حاکمیت در این کشور پایان یافته است. واقعی‌تر آن است که بگوئیم همه طرف‌ها مصلحت اندیشانه کاظمی را تا انتخابات سال آینده به عنوان رئیس دولت یا به تعبیر درست‌تر «جانشین نخست وزیر» پذیرفته‌اند.

مصطفی الکاظمی کیست؟

نام مصطفی کالظمی در عراق با فعالیت‌های امنیتی گره خورده است. نام اصلی او «مصطفی عبداللطیف مشتت» است. او سال ۱۹۶۷ در بغداد به دنیا آمد و لیسانس حقوق دارد. وی زمانی که به عنوان روزنامه‌نگار در نشریات محلی کار می‌کرد نام «مصطفی الکاظمی» را برای خود برگزید. او مدتی نیز سردبیر نشریه «الاسبوعیه» به صاحب امتیازی برهم صالح رئیس‌جمهور کنونی عراق بود. الکاظمی با وجود این که در زمان صدام، دیکتاتور معدوم عراق، سال‌ها در لندن به عنوان تبعید زندگی کرد، اما تنها تابعیت عراقی دارد و عضو هیچ حزبی نیز نیست. فعالیت‌های مصطفی الکاظمی علیه رژیم صدام حسین سبب شد تا وی سال ۱۹۸۹ و توسط دادگاه بعثی‌ها در بغداد، به طور غیابی به اعدام محکوم شود. اشغال عراق توسط ایالات متحده آمریکا و سقوط رژیم صدام در سال ۲۰۰۳ میلادی سبب شد تا مصطفی الکاظمی نیز مانند بسیاری از سیاستمداران عراقی به کشور خود بازگردد. او پس از بازگشت بیشتر زمان خود را به فعالیت‌های مطبوعاتی و نویسندگی سپری کرد. او همچنین مؤسسه «الذاکره» را برای ثبت جنایت‌های رژیم بعث عراق تأسیس کرد. مؤسسه «الحوار الانسانی» نیز در بغداد و لندن به مدیریت وی اداره می‌شود.

از سال ۲۰۰۳ تا ۲۰۱۶ مصطفی الکاظمی نقش پشت پرده فعالی در حل اختلافات میان گروه‌های سیاسی ایفا می‌کرد. سال ۲۰۱۶ به ریاست سازمان امنیت ملی عراق منصوب شد. حذف شعبه ایران در سازمان امنیت و اطلاعات عراق که سازمان سیا آمریکا در ۲۰۰۴ ایجاد کرده بود نیز یکی از مواردی است که گفته می شود علاقه الکاظمی را به جمهوری اسلامی ایران نشان می دهد. کاظمی حالا شخصیتی امنیتی است که همه چیز را از پشت شیشه عینک امنیتی خود می‌بیند، تفسیر و تحلیل می‌کند و در همین چارچوب عمل خواهد کرد. گفته شده که حامیان اصلی او برای انتخابش به عنوان جانشین نخست وزیری، تجربه امنیتی او را درخور اوضاع ناامن عراق دانسته‌اند.

چالش های پیش رو

به نظر می‌رسد الکاظمی نیز با توجه به مخالفان و موافقانی که در بین گروه های سیاسی عراق دارد در تشکیل کابینه با مشکلاتی رو به رو شود. از زمانی که عادل عبدالمهدی از نخست وزیری عراق کناره گیری کرده، شاهد خلا قدرت در این کشور هستیم و این خلاء قدرت همچنان پس از گذشت چندین ماه ادامه دارد. تشکیل کابینه در عراق بدون حضور نیروهای قوی از گروه‌های موثر در عراق از جمله گروه‌های شیعی با بن بست مواجه خواهد شد. علاوه بر این با توجه به این که آمریکا از بخشی از جریان‌های سیاسی در داخل عراق حمایت می‌کند احتمالا الکاظمی در موضوع تشکیل کابینه با مشکلات زیادی رو به رو خواهد شد.

افت شدید قیمت نفت و کاهش درآمدهای عراق زنگ خطر دیگری را برای دولتمردان این کشور به صدا در آورده و عراق را در آستانه فاجعه اقتصادی قرار داده است. بحران کرونا تمامی بخش های تولیدی را به حالت تعلیق در آورده و حتی صنعت گردشگری، حمل و نقل و کشاورزی را هم تحت تاثیر خود قرار داده است. ویروس کرونا عملکرد شرکت‌ها از جمله شرکت‌های نفت را مختل کرده است چون این شرکت‌ها سعی می‌کنند از کارکنانشان در برابر گسترش این ویروس محافظت کنند.

وزیر بهداشت عراق برای بحران کرونا در خواست 150 میلیون دلار بودجه اضطراری کرد اما دولت بودجه ای برای پرداخت نداشت. مساله اخراج نیروهای آمریکایی از عراق طبق مصوبه پارلمانی این کشور یکی از مهمترین چالش هایی است که دولت کاظمی با آن مواجه خواهد بود و بقای عمر دولت او را – برخی - در گرو میزان پایبندی کاظمی به این مصوبه پارلمانی می دانند. علاوه بر این گروه‌های انقلابی در عراق مثل حزب الله عراق و جریان‌های وابسته به آقایان مقتدی صدر و آقای حکیم نظر مثبتی در مورد تیمی که قرار است با الکاظمی دولت را تشکیل بدهند، ندارند و چندان این تیم مورد قبول آنها نیست.

نتیجه گیری

وضعیت کنونی عراق که پیامد تضارب اندیشه‌ها و آرمان‌های مختلف احزاب مختلف این کشور در زمینه‌سازی اعتراضات و تبدیل آنها به آشوب‌های یک سال اخیر عراق است، نشان می‌دهد که طولانی شدن این وضعیت می‌تواند به زیان شیعیان و از سوی دیگر موفقیت رقیبان عراقی و حتی دولت‌هایی مانند آمریکا و عربستان نیز منجر شود.

حمایت کامل ایران و اکثریت احزاب شیعی و غیر شیعی عراق که چرخشی شگفت‌انگیز یک‌ماهه از مخالفت با یک خائن به سوی حمایت از یک شخصیت توانمند و کارآمد را نشان می‌دهد، را می‌توان یک پیروزی بسیار ظریف و تکنیکی برای ایران در مواجهه با اقدامات تاکتیکی و تکنیکی آمریکا و عربستان برای انتخاب گزینه خودشان، قلمداد کرد. پیروزی و موفقیتی که خود پیامد سیاستگذاری ایران برای اجماع میان شیعیان از یک‌سو و اجماع شیعیان با اهل سنت و کردها از سوی دیگر است. در مجموع موضوع مبارزه با ویروس کرونا، کاهش بهای نفت با توجه به اینکه اقتصاد عراق مبتنی بر درآمد‌های نفتی است، پاسخگویی به مطالبات تظاهرات کنندگان عراقی، مشکلات و نارسایی‌های بخش درمانی و اجرایی شدن مصوبه پارلمان در خصوص برون‌رفت نظامیان آمریکایی از عراق از جمله اولویت‌های اصلی دولت الکاظمی است.