تحرکات جدید آمریکا در عراق و گزینه‌های پیش‌روی بغداد

به گزارش راهبرد معاصر؛ تاریخ حضور نیروهای نظامی ایالات متحده آمریکا در عراق به دیروز و امروز بازنمی‎‌گردد و قدمت آن به دو دهه می‌رسد. افکار عمومی در سطوح منطقه‌ای و بین‌المللی هنوز خاطره تلخ حمله نظامی و تجاوزکارانه ایالات متحده آمریکا به عراق در سال 2003 به بهانه برخورداری این کشور از تسلیحات کشتار جمعی را فراموش نکرده‌اند؛ جنگی خانمان‌سوز که عایدی جز کشته شدن حدود 600 هزار عراقی و زخمی شدن صدها هزار تَن دیگر برای آمریکایی‌ها نداشت و آن‌ها نتوانستند به میزان حدود یک تریلیون دلاری که در این جنگ هزینه کرده‌ بودند، منافعی به دست آورند و بدین‌ترتیب در باتلاق عراق گرفتار آمدند. همین مسأله موجب شد تا آمریکا در سال 2008 به امضای توافقنامه با دولت بغداد برای خارج کردن نیروهایش از عراق تَن‌ در دهد. طبق این توافقنامه که به «توافق امنیتی» میان بغداد و واشنگتن معروف شد، آمریکایی‌ها متعهد شدند که نیروهای خود را به تدریج و در چند مرحله نهایتا تا پایان سال 2011 از عراق خارج کنند.

تکمیل خروج نیروهای نظامی ایالات متحده آمریکا از عراق در پایان سال 2011 مُهر تأییدی بود بر شکست سیاست‌های جنگ‌طلبانه‌ای که این کشور در قبال عراق درپیش گرفته بود. اما این پایان ماجرای آمریکایی‌ها در عراق نبود، چراکه آن‌ها خیلی زود بار دیگر به عراق بازگشتند و این‌بار با بهانه‌ای مختلف و آن، چیزی نبود جز «مبارزه با تروریسمِ تکفیری»! واشنگتن برای قانونی جلوه دادن بازگشت خود به عراق، ائتلافی تحت عنوان «ائتلاف بین‌المللی علیه داعش» را تشکیل داد تا بدین‌سان، به حضور مجددش در عراق مشروعیت بخشد. برهمین اساس، ایالات متحده آمریکا در ژوئن سال 2014 و کمتر از 3 سال از پایان اشغالگری‌اش در عراق مجددا تحت قالب ائتلاف بین‌المللی به این کشور بازگشت.

پس از تشکیل ائتلاف بین‌المللی به اصطلاح ضد داعش توسط آمریکا، این کشور به تدریج با احداث پایگاه‌های نظامی متعدد در مناطق مختلف عراق از جمله اقلیم کردستان، نیروهای خود را در این پایگاه‌ها مستقر ساخت؛ نیروهایی که تعداد آن‌ها درحال حاضر حدود 6000 نفر برآورد می‌شود. ایالات متحده هم‌اکنون در مناطق مختلف عراق دارای 8 پایگاه نظامی اصلی است. پایگاهی در نزدیکی «سنجار»، پایگاهی در «حلبچه» واقع در استان سلیمانیه، پایگاهی در منطقه «التون کوبری» واقع در استان کرکوک، پایگاه «القیاره» در جنوب موصل، پایگاه هوایی «البلد» در استان صلاح‌الدین، پایگاه «عین الأسد» در استان الانبار، پایگاه «الحبانیه» در شرق شهر الرمادی و پایگاه «ویکتوری» در نزدیکی بغداد، مجموع پایگاه‌های اصلی واشنگتن در خاک عراق را تشکیل می‌دهند.

تحرکات جدید برای حضور طولانی مدت در عراق

آمریکایی‌ها پس از شکست نهایی تروریست‌های تکفیری داعش در خاک عراق در دسامبر سال 2017 نه تنها حاضر به خارج کردن نیروهای نظامی خود از این کشور نشدند، بلکه اخیرا سلسله تحرکاتی را که حاکی از تصمیم آن‌ها برای بقای طولانی‌مدت در عراق است، صورت داده‌اند. ازجمله این تحرکات می‌توان به آغاز به کار ساخت دو پایگاه جدید برای این کشور در خاک عراق اشاره کرد. طبق آخرین اخبار و گزارش‌ها، آمریکایی‌ها در حال احداث دو پایگاه جدید در استان‌های «الانبار» و «صلاح الدین» هستند و این مسأله نقض صریح حاکمیت ملی عراق محسوب می‌شود. احداث پایگاه‌های جدید آمریکایی در دو استان عراق حاکی از آن است که واشنگتن حداقل در آینده نزدیک قصد ندارد نظامیان خود را از خاک عراق بیرون بکشد. این درحالی است که مقامات کاخ سفید در ابتدای امر از وجود تروریسم تکفیری در خاک عراق به عنوان تنها دلیل حضور خود در این کشور سخن می‌گفتند، اما اکنون که دیگر ریشه تکفیری‌ها با عزم نیروهای ارتش و گروه‌های مقاومت عراق خشکانده شده، واشنگتن بدون هیچ توجیهی همچنان به حضور نظامی خود در این کشور ادامه می‌دهد.

درهمین ارتباط، «قاسم مصلح» از فرماندهان ارشد «الحشد الشعبی» عراق ضمن اشاره به مسأله ساخت دو پایگاه نظامی جدید ایالات متحده آمریکا در استان‌های صلاح الدین و الانبار، این مسأله را مورد تأیید قرار داده و می‌گوید: «نیروهای نظامی و گروه‌های مقاومت عراق، خود قادر به حمایت و حفاظت از مرزهای کشور هستند و نیازی به تداوم حضور نیروهای بیگانه نیست. احداث پایگاه‌های جدید در عراق توسط آمریکا، نقض تمامیت ارضی کشور محسوب می‌شود». درهر صورت، ناگفته پیداست که مبادرت ورزیدن به احداث پایگاه‌های جدید توسط آمریکا آن هم در شرایطی که این کشور از 8 پایگاه نظامی در عراق برخوردار است، نمی‌تواند معنایی جز عزم واشنگتن برای تحکیم حضور نظامی‌اش در عراق داشته باشد.

مبادرت ورزیدن به ساخت پایگاه‌های جدید می‌تواند حامل همان پیامی باشد که «دونالد ترامپ» رئیس‌جمهوری ایالات متحده آمریکا حدود یک ماه پیش تلاش کرد تا آن را به مقامات عراقی، مخابره کند. حدود یک ماه قبل بود که رئیس‌جمهوری ایالات متحده آمریکا در اقدامی تعجب‌برانگیز، خارج از موازین دیپلماتیک و البته خصمانه، به صورت سرزده و شبانه به پایگاه «عین‌الاسد» در استان الانبار رفت و در آنجا با نظامیان مستقر در این پایگاه دیدار کرد. این سفر ناگهانی ترامپ، بدون اطلاع قبلی مقامات بغداد انجام شد و رئیس‌جمهوری آمریکا با این اقدام خود عملا حاکمیت ملیِ عراق به عنوان یک کشور مستقل را به صورت آشکارا، نقض کرد تا به آن‌ها یادآور شود که مسأله حضور نظامی آمریکا در عراق برای واشنگتن بسیار حائز اهمیت است و مقامات جدید عراقی ازجمله رؤسای قوای سه‌گانه حق اتخاذ تصمیمات یکجانبه درباره این مسأله را ندارند. این اقدام توهین‌آمیز دونالد ترامپ در واقع حامل پیامی مبنی بر عزم آمریکا برای بقای طولانی‌مدت نیروهای نظامی در عراق، بود.

مقابله با نفوذ جمهوری اسلامی ایران

یکی از مسائلی که در صحنه سیاسی عراق، ذهن آمریکایی‌ها را به شدت به خود مشغول ساخته، نفوذ گسترده جمهوری اسلامی ایران در این کشور است. پس از یورش گسترده تروریست‌های تکفیری داعش به عراق و اشغال شهر «موصل» در استان نینوا به عنوان گام اول در سال 2014، این ایران بود که به عنوان اولین کشور به یاری همسایه غربی خود شتافت و با حمایت‌های خود از بغداد، روند پیشروی‌های تکفیری‌ها در عراق را متوقف ساخت. «فؤاد معصوم» رئیس‌جمهوری سابق عراق ضمن تأیید این مطلب، می‌گوید: «جمهوری اسلامی ایران اولین کشوری بود که در زمینه مبارزه با تروریسم به بغداد کمک کرد». «حامد المالکی» از فرماندهان نیروی هوایی عراق نیز می‌گوید که ایران اولین کشوری بود که با سرعت و بدون هیچ چشمداشتی به حمایت از عراق در نبرد با تروریست‌های تکفیری پرداخت. وی در این خصوص می‎‌گوید: «هرگاه ما کمکی از ایران درخواست می‌کردیم، فردای آن روز، کمک درخواستی را از این کشور دریافت می‌کردیم. این سطح از همکاری ایران در نبرد با تروریسم در عراق، اقدامی ستودنی است».

بنابراین، نقش‌آفرینی مهم و سرنوشت‌ساز ایران در تحمیل شکست نهایی به تروریست‌های داعش که حتی خودِ مقامات سیاسی و نظامی عراقی نیز بر اهمیت آن صحه گذاشته و می‌گذارند، موجبات افزایش نفوذ بیش از پیش جمهوری اسلامی در عراق را فراهم آورد؛ دستاوردی که البته به مذاق مقامات آمریکایی خوش نیامده است و آن‌ها عزم خود برای مقابله با این نفوذ را جزم کرده‌اند. درهمین ارتباط، می‌توان به سخنان اخیر «دونالد ترامپ» رئیس‌جمهوری ایالات متحده آمریکا نیز استناد کرد که صراحتا از هدف ضد ایرانیِ این کشور در عراق پرده برداشت و به دنبال آن، موجی از اعتراضات توسط احزاب، گروه‌ها و جریان‌های عراقی علیه واشنگتن به راه افتاد.

رئیس‌جمهوری ایالات متحده آمریکا اخیرا درجریان گفتگو با شبکه تلویزیونی «سی‌بی‌اس» هدف پشت‌پرده و مهم و اساسی واشنگتن از تداوم حضور نظامی در عراق را فاش ساخت. وی در این خصوص تصریح کرد: «ما هزینه بسیاری را صرف یک پایگاه در عراق کردیم و به همین خاطر ممکن است این پایگاه را نگه داریم و یکی از دلایل آن تحت نظر گرفتن ایران است». لذا واضح است که افزایش چشمگیر نفوذ ایران در عراق به ویژه از سال 2014 تاکنون از عوامل مهم و اساسی در عدم عقب‌نشینی نیروهای نظامی ایالات متحده آمریکا از خاک عراق محسوب می‌شود؛ هرچند که این کشور اهداف دیگری را نظیر «تضعیف عراق به منظور تأمین امنیت رژیم صهیونیستی» در منطقه، «امنیتی کردن فضای عراق و منطقه برای رونق بخشیدن به بازار فروش تسلیحات»، «بهره‌برداری از میادین نفتی» و همچنین «محدود کردن تحرکات نظامی الحشد الشعبی»، مدنظر دارد.

تفاوتی که از چشمان ترامپ پنهان مانده است

درخصوص تحرکات کنونی ایالات متحده در عراق برای زیر نظر گرفتن جمهوری اسلامی ایران و مقابله با نفوذ آن، باید گفت که «دونالد ترامپ» رئیس‌جمهوری آمریکا مرتکب یک اشتباه استراتژیک شده است و آن، غفلت از تفاوتی است که در رویکرد سیاسی مقامات کنونی و پیشین عراق در قبال جمهوری اسلامی ایران، به وضوح قابل رؤیت است. نزدیکی روابط شخصیت‌هایی نظیر «عادل عبدالمهدی» و «برهم صالح» نخست‌وزیر و رئیس‌جمهوری عراق با ایران در طول ادوار سیاسی گذشته به قدری است که بسیاری از رسانه‌های منطقه‌ای از روی کار آمدن این دو سیاستمدار در عراق به عنوان یک «دستاورد سیاسی بزرگ» برای تهران یاد کردند. درست به دلیل همین نزدیکی سیاسی این دو شخصیت عراقی به ایران بود که ایالات متحده آمریکا در طول سال گذشته، تمام توان خود برای روی کار آمدن رقبای آن‌ها یعنی «فؤاد حسین» و «حیدر العبادی» در عراق را به کار گرفت.

به عنوان نمونه، مواضع سیاسی دولت‌های پیشین و کنونی عراق درقبال تبعیت بغداد از تحریم‌های ضد ایرانیِ واشنگتن کاملا آشکار است. دولت پیشین به ریاست العبادی صراحتا اعلام کرد که بغداد ملزم به تبعیت از تحریم‌های ضد ایرانی است و حسب مصالح ملت عراق، قادر به عدم پیروی از این تحریم‌ها نیست. این درحالی است که مقامات دولت کنونی عراق و در رأس آن‌ها «عادل عبدالمهدی» بارها و در مناسبت‌های مختلف صراحتا اعلام کرده‌اند که بغداد از تحریم‌های ضد ایرانی تبعیت نمی‌کند و خود را جزئی از این تحریم‌ها نمی‌داند». براساس آنچه که گفته شد، مقامات کاخ سفید در اشتباهی استراتژیک، این واقعیت را نادیده‌ انگاشته‌اند که دیگر نخواهند توانست، همچون دوره گذشته با اعمال فشار بر مقامات دولتی عراق، نفوذ جمهوری اسلامی ایران در این کشور را تحت‌ تأثیر قرار دهند. لذا دیگر شرایط همچون گذشته برای ترامپ جهت رویارویی با ایران در عراق هموار نیست.

تلاش برای انتقال نیروهای آمریکایی از سوریه به عراق

علاوه‌بر تقلا برای مقابله با نفوذ ایران در عراق، مقامات ایالات متحده آمریکا هدف دیگری را از رهگذر تقویت حضور نظامی خود در عراق برای یک بازه زمانی طولانی‌تر دنبال می‌کنند و آن، تلاش برای انتقال نیروهای آمریکایی است که از سوریه خارج می‌شوند. درحال حاضر بخش کوچکی از نیروهای آمریکایی مستقر در سوریه ضمن خروج از این کشور در پایگاه «عین الاسد» در الانبار عراق استقرار یافته‌اند. این درحالی است که بخشی دیگر از نیروهای آمریکایی خارج‌شده از سوریه در اقلیم کردستان عراق مستقر شده‌اند. درهمین راستا، «دیار بوراری» نماینده پارلمان عراق اخبار منتشر شده درباره استقرار نیروهای آمریکایی خارج شده از سوریه در اقلیم کردستان را تأیید کرده است. پیشتر نیز یکی از مسئولان وزارت دفاع آمریکا (پنتاگون) اعلام کرده بود که بیش از 2 هزار تَن از نیروهای ویژه این کشور طی روزهای آینده خاک سوریه را ترک می‌کنند، در «اربیل» مرکز منطقه کردستان واقع در شمال عراق مستقر خواهند شد.

افزون برآنچه که گفته شد، درحال حاضر شاهد اعمال فشار گسترده واشنگتن بر بغداد به منظور موافقت آن با انتقال شمار زیادی از نیروهای آمریکایی از سوریه به عراق، هستیم. روزنامه آمریکایی «نیویورک‌تایمز» اعلام کرده است که تلاش‌های آمریکا برای دستیابی به موافقت مقامات بغداد در این زمینه از هفته‌ها پیش کلید خورده است. برخی گزارش‌ها نیز حاکی از آن است که مقامات آمریکایی در راستای اعمال فشر بر بغداد، اعطای هرگونه معافیت از تحریم‌های ضد ایرانی به عراق را منوط به موافقت آن با استقرار صدها تَن از نیروهای آمریکایی در این کشور، کرده‌اند؛ شرطی که البته با مخالفت صریح مقامات بغداد مواجه شده است. براساس آنچه که گفته شد، آمریکایی‌ها انتقال نیروهای نظامی خود از سوریه به عراق را در گرو تقویت حضور نظامی کنونی‌شان در این کشور می‌بینند.

گزینه‌هایی که برای بیرون راندن اشغالگران روی میز است

درهرصورت، اینگونه نیست که بغداد در مواجهه با اشغالگری ایالات متحده آمریکا و اعمال فشارهای مکرر آن، دست‌بسته باشد. امروز نیز مقامات سیاسی عراق از گزینه‌های مناسبی برای بیرون راندن اشغالگران آمریکایی از کشور خود برخوردار هستند که ازجمله آن می‌توان به ظرفیت قانون اساسی عراق اشاره کرد که بر لزوم عدم حضور نیروهای بیگانه خارجی در این کشور تأکید دارد. درحال حاضر کمیته امنیت و دفاع پارلمان عراق در راستی فعال‌سازی این ظرفیت برآمده و قصد دارد پیش‌نویس طرح اخراج نظامیان آمریکا را به پارلمان ارائه دهد. طبق اعلام این کمیته، پیش‌نویس طرح مذکور تکمیل شده و اصلاحاتی نیز در توافقنامه امنیتی میان بغداد و واشنگتن لحاظ شده که می‌بایست مورد تأیید نمایندگان پارلمان قرار گیرد.

 افزون براین، امروز عراق از نعمتی برخوردار است که پیشتر از آن بهره‌مند نبوده و آن، وجود «گروه‌های مقاومت مسلح» در قالب «الحشد الشعبی» در این کشور است؛ گروه‌هایی که تجارب نظامی گرانسنگی را طی سال‌های گذشته و درعرصه نبرد با تکفیری‌ها به دست آورده‌اند و اکنون مترصد کوچکترین فرصت برای بهره‌برداری از این تجارب دربرابر اشغالگران آمریکایی هستند. شاخه‌های زیرمجموعه الحشد الشعبی صراحتا اعلام کرده‌اند که در صورت لزوم با نیروهای آمریکایی در عراق به عنوان نیروهای اشغالگر برخورد می‌کنند و هیچ ابایی از هدف قرار دادن آن‌ها نخواهند داشت. این گروه‌ها تأکید کرده‌اند که در برابر نظامیان آمریکایی، دست خود را روی «ماشه پیروزی» نگاه داشته‌اند. در وصف قدرت الحشد الشعبی برای مقابله با نظامیان آمریکایی، شاید همین مسأله کفایت کند که مقامات واشنگتن طی درخواستی رسمی از مقامات بغداد خواستار انحلال آن شدند و در پاسخ به این مطالبه گستاخانه، «محمد علی الحکیم» وزیر خارجه عراق تأکید کرد: «بغداد نه الحشد الشعبی را منحل و نه رابطه‌اش را با ایران قطع می‌کند».