چرا حفظ روابط تجاری ایران با ترکیه در دوران تحریم‌ها دارای اهمیت است؟

به گزارش راهبرد معاصر؛ اوباما به خوبی می‌دانست در نظم فعلی جهان و با توجه به قدرت و جایگاه منطقه‌ای ایران، نمی‌تواند از تحریم‌های اقتصادی، به نتیجه‌ای بیش از آنچه در سال 90 و 91 دست یافته بود، برسد که همان میزان فشار نیز اندک‌اندک با باز شدن روش‌های جدید، کمتر می‌شد. عموماً در هر زمینه‌ای که ما تحریم شدیم، در ابتدا به دلیل موفقیت عملیات روانی آنها، بازارها با شوک مواجه می‌شوند اما در مدت کوتاهی روش‌های ضد تحریمی باز و نیازهای کشور تأمین می‌شوند. در شرایطی که ما در سال‌های 90 و 91 بالاترین حد از تحریم‌های ممکن را تجربه می‌کردیم و علاوه بر آمریکا و اروپا، سازمان ملل با 4 قطعنامه به تحریم ما رأی داده بود، در هیچ بازه‌ای کشور از نظر تأمین مایحتاج حیاتی دچار بحران نشد. بخشی از این موفقیت نتیجه تعامل مناسب با سایر کشورها و خصوصا همسایه ها و استفاده بهینه از ظرفیت های آن‌ها بود.

برخلاف برخی تبلیغات رسانه‌های غربی، مذاکرات هسته‌ای در نقطه اعمال حداکثری تحریم‌ها علیه ایران اتفاق افتاد و اگر آن تحریم‌ها ادامه می‌یافت سیر بازگشت اقتصاد ایران به حالت عادی آغاز می‌شد. اگر آمریکا چشم‌اندازی برای شکست یا فروپاشی اقتصاد ایران داشت، هیچ‌گاه وارد مذاکره نمی‌شد. با روی کار آمدن ترامپ، با طمع گرفتن امتیازات بیشتر از ایران، برجام از روز نخست به چالش کشیده شد و نهایتاً در 18 اردیبهشت، آمریکا به‌طور یکجانبه از آن خارج شد و اعلام کرد تحریم‌های یکجانبه این کشور علیه ایران از تاریخ‌های 4 اوت و نوامبر بازخواهند گشت و کشورهایی که پس از این تاریخ با ایران مراودات اقتصادی داشته باشند مشمول تحریم‌های ثانویه آمریکا خواهند شد.

به دنبال آن ترامپ اعلام کرد میزان فروش نفت ایران از 4 نوامبر به صفر خواهد رسید و درآمدهای ارزی این کشور قطع خواهد شد و روحانی در پاسخ او تهدید کرد اگر نفت ایران از منطقه صادر نشود، نفت کشور دیگر نیز صادر نخواهد شد. این یعنی 18 درصد نفت جهان دچار مخاطره شده است که هرگونه اختلالی در آن اقتصاد کشورهای مصرف‌کننده نفت را به‌شدت تحت تأثیر قرار خواهد داد.

در شرایط کنونی، جنگ اقتصادی میان ایران و آمریکا به بالاترین حد خود رسیده و اتاق جنگ اقتصادی در هر دو طرف فعال‌تر شده‌اند و دیدارهای خارجی و مذاکرات دیپلماتیک باهدف شکست برنامه‌های طرف مقابل تشدید شده است. آخرین و یکی از مهم‌ترین تلاش‌های آمریکایی‌ها، سفر هیئتی سیاسی به سرپرستی مارشال بیلی نگسلی معاون وزیر خزانه‌داری آمریکا به برخی کشورهای منطقه ازجمله به ترکیه بود.

موضع ترکیه در قبال تحریم‌های آمریکا علیه ایران

با اعلام تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا علیه ایران، مقامات ترک ضمن ابراز تأسف نسبت به این تصمیم ترامپ، اعلام کردند ترکیه در این تحریم‌ها آمریکا را همراهی نخواهد کرد و مبتنی بر منافع خود عمل می‌کند. پس از پایان این سفر نیز ترکیه با صدور بیانیه‌ای ایران را شریک تجاری و اقتصادی خود خواند و گفت تحریم‌ها را زیر نظر می‌گیرد.

وزیر اقتصاد ترکیه، پس از تهدید آمریکا به تحریم کشورهای خریدار نفت ایران، اعلام کرد تحریم‌های آمریکا هیچ ارتباطی با ترکیه ندارد و ترکیه خود را تنها به مصوبات سازمان ملل ملزم می‌داند و خارج از آن مبتنی بر منافع خود پیش می‌رود. لذا تلاش می‌کنیم کشور دوست ایران ناعادلانه قربانی نشود.

در اظهارنظری دیگر، وزیر خارجه ترکیه نسبت به ایجاد تنش در منطقه هشدار داد و اعلام کرد که هر اتفاقی در ایران، کل منطقه را تحت تأثیر قرار می‌دهد و منافع تمام کشورها ازجمله خود آمریکا را به خطر می‌اندازد و نباید ایران را به بن‌بست کشاند و آن‌طور که اسرائیل می‌خواهد رفتار کرد. درنهایت در پایان این سفر سرپرست هیئت آمریکایی از عدم همراهی ترکیه با تحریم‌های آمریکا علیه ایران خبر داد.

چرا روابط اقتصادی ایران و ترکیه اهمیت دارد؟

ترکیه یکی از شرکای تجاری اصلی ایران است و در حوزه انرژی نیز بیش از 50 درصد نفت خود را از ایران تأمین می‌کند که رقمی بالغ‌بر 8 درصد صادرات نفت ایران است. خصوصاً اینکه از سال گذشته با ارتقای روابط سیاسی دو کشور، سطح مبادلات تجاری نیز رو به افزایش گذاشته است و دو طرف ارتقای مبادلات تجاری تا سطح 30 میلیارد دلار را هدف‌گذاری کرده‌اند.

آن‌طور که المانیتور گزارش می‌دهد، به موازات بهبود روابط سیاسی ایران و ترکیه در سالیان گذشته و افزایش همکاری‌های منطقه‌ای، حجم تبادلات تجاری نیز برای اولین بار پس از سال ۲۰۱۲ سیر صعودی به خود گرفت و به ۱۰.۷ میلیارد دلار در پایان سال ۲۰۱۷ رسید. این رقم افزایشی ۱.۱ میلیارد دلاری را نسبت به سال ۲۰۱۶ شاهد بود.

در واقع، این ارقام نشان‌دهنده‌ی بازگشت تجارت به حالت نرمال هستند. در ۱۷ سال گذشته، سال ۲۰۱۶ تنها سالی بود که ایران صادرات کمتری نسبت به واردات از ترکیه داشته است. در سایر سال‌ها، تراز مثبت صادرات-واردات این کشور بین ۵۷۹ میلیون تا ۸.۸ میلیارد متغیر بوده است.

ترکیه در سال جاری بین ۵ کشور اول مبدأ صادراتی به ایران است و بخش زیادی از نیازهای داخلی از طریق این کشور تأمین شد. همچنین این کشور در بین 10 کشور مقصد صادراتی ما قرار دارد. لذا در زمینه شراکت اقتصادی و تجاری بسیار برای ما اهمیت دارد و شرایط تحریمی این اهمیت را مضاعف می‌کند.

در دوره تحریم‌های گذشته، علاوه بر واردات کالاهای اساسی و ضروری از طریق ترکیه، بسیاری از مراودات ارزی ما از طریق بانک‌های این کشور انجام شد. درواقع بخش بزرگی از تحریم‌ها از طریق فعالیت با شرکت‌ها و بانک‌ها و تجار ترک دور زده شد.

جایگاه ترکیه در میان شرکای تجاری ایران

بسیاری از کالاهای ممنوعه صنعتی در ایام تحریم سابق، با ثبت شرکت‌های تجاری در کشورهای دیگر ازجمله ترکیه وارد ایران شدند و هزینه آنها از همین روش پرداخت شد. در آن زمان، سه کشور بیش از دیگران در دور زدن تحریم‌ها برای ایران راهگشا بودند، چین، امارات متحده عربی و ترکیه.

قابل پیش‌بینی است که چین همانند سال‌های قبل روابط تجاری خود را با ایران به شیوه خودش حفظ خواهد کرد و تلاش آمریکا برای قطع این ارتباط بی‌نتیجه خواهد بود و حداکثر ممکن است تحت تأثیر محدودیت‌ها از میزان آن کاسته شود. در حال حاضر 19 درصد صادرات غیرنفتی ایران به چین می‌رود و 25 درصد واردات ما از این کشور است.

با توجه به تحولات سیاسی سال‌های اخیر، امارات متحده عربی باوجود رتبه دوم واردات و صادرات با ایران، احتمالاً بیشترین میزان هماهنگی با تحریم‌ها را در میان شرکای تجاری ایران داشته باشد و ازنظر بانکی به‌خصوص ایران را تحت‌فشار قرار دهد و چه‌بسا توافقات نهایی را تاکنون با آمریکایی‌ها کرده باشند.

ترکیه در بین شرکای تجار اصلی ایران چند ویژگی منحصر به فرد دارد که باعث توجه مضاعف آمریکا شده است. این کشور علاوه بر سهم بالای تجاری که در حال حاضر با ایران دارد، دیدگاه‌ها و منافع و مسائل مشترکی بسیاری در منطقه با ایران دارد و همین بر مبادلات تجاری دو کشور اثرگذار است. از سال گذشته میزان همگرایی دو کشور در مسائل منطقه به‌خصوص سوریه بیشتر شده و به دنبال آن سطح تعاملات اقتصادی نیز ارتقا یافت.

بهره سخن

وجود مرز زمینی مشترک مؤلفه دیگری است که امکان دخالت از کشور ثالث را سلب می‌کند. آمریکا امکان کنترل مبادلات تجاری ایران و ترکیه را به‌هیچ‌عنوان نخواهد داشت. همین ویژگی کمک کرد در سال‌های 89 تا 92 نیازهای صنعتی ایران بواسطه ترکیه از کشورهای اروپایی خریداری و از طریق مرز زمینی وارد کشور شود. ترامپ برای پیروزی در قمار بزرگ خود، یعنی خروج از برجام، تمام تلاش خود را انجام می‌دهد تا معادلات کنونی منطقه را تغییر دهد و وزارتخانه‌های خارجه و دارایی آمریکا را بسیج کرده تا تمام منافذ تجاری و اقتصادی ایران را شناسایی و مسدود کنند. یک بازی از پیش باخته!