محدویت مضاعف؛ راهبرد جدید اروپا برای تمدید تحریم تسلیحاتی ایران

به گزارش راهبرد معاصر؛ یکی از مباحث مهمی که در جریان مذاکرات هسته‌ای از سوی گروه ۱+۵ پرداخته شد، موضوع «پی.ام.دی» (PMD) یا «ابعاد احتمالی نظامی» برنامه هسته‌ای کشورمان بود. در همین راستا، غرب خواستار اعمال محدودیت پنج‌ساله ذیل قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل در ژوئیه سال ۲۰۱۵ شد تا به ‌اصطلاح از بابت خریدوفروش تسلیحاتی ایران اطمینان حاصل کند. بر اساس این قطعنامه که به مناسبت برجام به تصویب رسید، از کشورهای جهان خواسته شد تا از معامله و تمهید هر نوع تسهیلات مبادلاتی، مالی و لجستیکی در خصوص تجهیزات نظامی سنگین به ایران طی یک دوره زمانی پنج‌ساله پس از کلید خوردن برجام یا تا موعد ارائه «گزارش جمع‌بندی مشروح» اجرای برجام توسط نهاد ناظر (آژانس بین‌المللی انرژی اتمی) امتناع کنند. در این قطعنامه همچنین لیستی از اقلام تحریمی ارائه شد که بالگردهای تهاجمی، سامانه‌های موشکی، هواپیماهای جنگی، ناو، تانک رزمی، توپخانه سنگین، وفق سیاهه تسلیحات متعارف سازمان ملل و قطعات یدکی و برنامه‌های آموزشی و خدماتی برای آن‌ها ازجمله اقلام و خدمات ممنوعه به شمار آمده‌اند.

کاخ سفید در چند ماه اخیر تکاپو و تلاش‌های زیادی را به کار بسته است تا مانع اجرایی شدن یکی از بندهای مرتبط با برجام شود که به موضوع رفع محدودیت خرید و فروش تسلیحات متعارف ایران می‌پردازد. در واقع طبق مفاد قطعنامه ۲۲۳۱ که سند مرتبط با توافق هسته‌ای و مورد قبول اعضای شورای امنیت و برجام است، از روز  ۱۸ اکتبر ۲۰۲۰ یعنی ۵ سال پس از اجرای برجام، همه محدودیت‌های مربوط به خرید یا صادرات جنگ افزارهای متعارف برای ایران رفع می‌شود. جمهوری اسلامی ایران بر اساس این توافق امضاشده از مهر ماه آینده قادر است همچون دیگر کشورهای جهان تسلیحات مورد نیاز خود را از فروشندگان خارجی تهیه کند.

سناریو های پیش رو ایالات متحده آمریکا

ایالات متحده آمریکا در قبال مسئله تمدید تحریم‌های تسلیحاتی قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل متحد علیه ایران چه گزینه ها و سناریوهایی پیش رو دارد؟ در مقابل کشورهای اروپایی برای حل مسئله تحریم های تسلیحاتی چه راهبردی را اتخاذ می کنند؟

الف) نگارش پیش نویس قطعنامه جدید برای تمدید تحریم ها

سناریویی که ایالات متحده آمریکا به لحاظ سیاسی، دیپلماسی و رسانه‌ای تعقیب می کنند، بحث تصویب قطعنامه‌ای جدید در شورای امنیت سازمان ملل است که بتوانند بر اساس آن تحریم‌هایی را که تعلیق خواهد شد، مجدداً اعمال کنند. مخالفت احتمالی چین و روسیه یکی از چالش های اساسی این سناریو محسوب می شود. بنابراین ارائه قطعنامه جدید تحریم تسلیحاتی ایران به شورای امنیت نیز گزینه مناسبی برای آمریکا نیست؛ چراکه این کشور تنها یک کرسی در این شورا در اختیار دارد؛ ضمن اینکه اجماعی پشت چنین قطعنامه‌ای وجود ندارد و چین و روسیه و شماری دیگر از کشور‌ها ضمن مخالفت با چنین تحریم‌هایی تاکید کرده اند که مطابق تحریم‌های سازمان ملل پیش می‌روند و نه براساس خواسته‌های آمریکا.

این سناریو، ارتباط تنگاتنگی با ادعا‌های جدید آژانس و نیز گزارش دبیرکل سازمان ملل درباره منشأ ایرانی موشک‌های شلیک شده به آرامکوی عربستان دارد. امریکا از طریق آژانس به دنبال بازگشایی مجدد پرونده «ابعاد نظامی احتمالی» (PMD) است که تیم مذاکره‌کننده ایرانی مدعی بود بسته شده است. گزارش گوترش، دبیرکل سازمان ملل نیز به دنبال تهدید جلوه دادن ایران برای همسایگان است. غربی‌ها به دنبال این هستند که از این طریق، فضایی را ایجاد کنند که ضرورت تمدید تحریم تسلیحاتی ایران پذیرفته شود و چین و روسیه نتوانند قطعنامه تمدید تحریم تجارت تسلیحات علیه ایران را وتو کنند.

ب) توسل به سازوکار بازگشت خودکار تحریم ها ( مکانیسم ماشه)

طبق مفاد ۱۱ و ۱۲ قطعنامه ۲۲۳۱، اگر عضوی از برجام درباره نقض فاحش برجام اخطار دهد، شورای امنیت باید ظرف ۳۰ روز قطعنامه‌ای برای «تداوم لغو» تحریم‌های این شورا به تصویب برساند. در صورت تصویب نشدن چنین قطعنامه‌ای، در پایان روز سی‌ام تمامی قطعنامه‌های تحریمی سازمان ملل که در قطعنامه ۲۲۳۱ متوقف شده بود، مجدداً به طور خودکار اعمال می‌شود. به عبارت دیگر، برای اعمال مجدد قطعنامه‌های تحریمی شورای امنیت علیه ایران، کافی است یکی از کشور‌های امریکا، انگلیس و فرانسه مدعی نقض فاحش برجام شود. مشکلی که در این مسیر وجود دارد این است که به دلیل خروج رسمی ایالات متحده آمریکا از برجام، توسل به آن به لحاظ حقوقی میسر نیست. اکثر کشورها ازجمله اروپایی‌ها هم با این گزینه مخالف هستند و معتقدند آمریکا نمی‌تواند به برجام استناد کند.گمانه تلاش واشنگتن برای تدوین استدلال حقوقی مبنی بر این که واشنگتن از مشارکت کنندگان برجام بوده تا از این طریق بتواند با اعمال فشار در شورای امنیت تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران را تمدید کند، کاملا بی حاصل باشد.

آمریکایی‌ها نمی‌گویند چگونه در حالی که روسیه و سایر اعضای برجام اصرار می‌کنند آمریکا حق استفاده از این مکانیزم را ندارد، از این مکانیزم استفاده خواهند کرد. یک دیدگاه این است آمریکا ممکن است موفق به استفاده از مکانیزم ماشه شود و نه فقط تحریم‌های تسلیحاتی، بلکه کل تحریم‌های سازمان ملل را علیه ایران بازگرداند. به عبارت دیگر، آمریکا برای جلوگیری از تمدید تحریم‌های تسلیحاتی کل برجام را نابود خواهد کرد. اما این دیدگاه اشکالاتی دارد از جمله اینکه آمریکا در صورت نابود کردن برجام با اعتراض شدید اروپایی‌ها مواجه خواهد شد. اروپایی‌ها مانند آمریکا از سیاست‌های منطقه‌ای ایران و احتمال تاثیر رفع تحریم‌ها بر اوضاع منطقه ابراز نگرانی می‌کنند و می‌توان حدس زد که قلبا مایل هستند که تحریم‌های تسلیحاتی تمدید شود. اما در عین حال، اروپایی‌‎ها هیچ تمایلی به فروپاشی کامل برجام ندارند. همچنین خود آمریکا هم می‌گوید مایل است شورای امنیت تحریم‌های تسلیحاتی ایران را تمدید کند. به عبارت دیگر، آمریکا تمایلی به استفاده از مکانیزم ماشه ندارد و آن را گزینه آخر می‌بیند.

محدودیت مضاعف؛ حربه جدید اروپا برای تداوم تحریم تسلیحاتی ایران

«میشل دوکلوس» سفیر سابق فرانسه در سوریه در یادداشتی به عنوان « رویکرد اروپا در مورد تحریم تسلیحاتی ایران» در اندیشکده شورای آتلانتیک از حربه جدید کشورهای اروپایی برای حل مسئله تحریم تسلیحاتی ایران رونمایی کرد. وی در این گزارش تصریح کرد: « تنها راه حل برای حل این مسئله ، دستیابی به یک توافق بین اعضای گروه 5+1 یا اعضای دائم شورای امنیت سازمان ملل به اظافه آلمان یا در یک چارچوب گسترده تر است. بر اساس چنین توافقی، تحریم های تسلیحاتی منطبق با قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل مطابق با بازه زمانی ماه اکتبر لغو می شوند، اما در مقابل مسکو و پکن حداقل تا آینده نزدیک باید از فروش تسلیحات پیشرفته و بی ثبات کننده به ایران خودداری کنند. چنین ترتیبات و توافقی را می توان «محدودیت مضاعف» نامید. محور اصلی این توافق نامه، در ازای پذیرش لغو تحریم تسلیحاتی علیه ایران توسط آمریکا؛ سایر قدرت های بزرگ باید در آینده نزدیک از فروش تسلیحات پیشرفته به ایران خودداری کنند. اروپایی ها باید در تحصیل این فرمول با طیف گسترده ای از مقامات ایران ارتباط برقرار کنند. البته اروپایی ها باید به آن ها این تضمین را بدهند که فرمول «محدودیت های مضاعف» حق ایران را از دستیابی به تسلیحات جدید به خطر نخواهد انداخت.

« مقاومت فعال» اولویت راهبردی ایران در تقابل با کنش آمریکا و اروپا

دکتر ابوذر گوهری مقدم، در گفتگو با سایت شورای راهبردی روابط خارجی اظهار داشت: « ما باید به شکل اصولی از سیاست مقاومت فعال خود کوتاه نیاییم و از طرق سیاسی در تبیین و محکومیت اقدامات و تحریم‌های یکجانبه آمریکا هم اقدام کنیم. در حوزه میدانی در مناطقی که حوزه نفوذ منطقه‌ای ایران است، علائم ضعفی مخابره نکنیم، چراکه آمریکایی‌ها تصور می‌کنند به دلیل تبعات اقتصادی ناشی از شیوع بیماری کرونا در کشور احتمالاً زمان مناسبی است که با ایران از سر موضع ضعف مذاکره‌ای داشته باشند و یا سیاستشان را تثبیت کنند. این محاسبه آمریکایی‌ها باید از طریق اقدامات فعال و مقاومت در منطقه و فعالیت دیپلماتیک در سطح بین المللی و با افزایش کارآمدی در سطح داخلی و تقویت توان اقتصادی کشور تغییر کند تا شاهد این اقدامات تهدیدآمیز و یا لفاظی‌های علیه ایران نباشیم و بتوانیم مانع سیاست‌های آن‌ها برای اجماع‌سازی علیه ایران در سطح نظام بین‌الملل شویم.»

نتیجه گیری

کاخ سفید در چند ماه اخیر تکاپو و تلاش‌های زیادی را به کار بسته است تا مانع اجرایی شدن یکی از بندهای مرتبط با برجام شود که به موضوع رفع محدودیت خرید و فروش تسلیحات متعارف ایران می‌پردازد. در این راستا ایالات متحده درصدد است بر اساس دو سناریو «ارائه پیش نویس قطعنامه جدید شورای امنیت و تمدید تحریم ها» و «توسل به مکانیزم ماشه» از رفع تمدید تحریم تسلیحاتی علیه ایران جلوگیری کند. اما دو سناریو به دلیل اشکالات و ابهامات ناشی از آن همراه با موفقیت نخواهد بود. در این راستا کشورهای اروپایی به دنبال اتخاذ یک سناریوی میانی در قالب عنوان «محدودیت مضاعف» درصدد هستند تا از یک سو رضایت ایالات متحده آمریکا و از سوی دیگر موافقت چین و روسیه را کسب کنند. بر این اساس برای تأمین منافع و عزت ملی، لازم است جمهوری اسلامی ایران در مقابل سناریوی فریب کارانه اروپا ، راهبرد «مقاومت فعال» اتخاذ کند.