مسئولیت بین‌المللی ترکیه در قبال تجزیه ‌طلبان پان ترک در ایران چیست؟

به گزارش راهبرد معاصر؛ چندی پیش رئیس سازمان اطلاعات سپاه استان اردبیل، از دستگیری لیدر اصلی گروه تجزیه‌طلب چریک‌های فدایی خلق ترک در شهرستان سرعین این استان خبر داد. رهبر گروهی که مبادرت به تبلیغ علیه نظام و جذب هوادار جهت اقدام مسلحانه و سازمان‌دهی مخالفین می‌کرد.

ازآنجاکه در طول سال‌های گذشته خبر فعالیت‌های مخرب و غیردوستانه باهدف تقویت اندیشه به‌اصطلاح پان ترکیستی توسط دولت‌های باکو و آنکارا در مناطق شمال غرب و غرب کشورمان به گوش رسیده است و این اندیشه نیز موقعیت‌های مختلف خود را نشان و بروز داده است. لذا اکنون نباید از کنار خبر دستگیری یک گروهک مسلح تجزیه‌طلب پانترک در استان اردبیل به‌سادگی عبور کرد و آن را صرفاً دستگیری چند عنصر فریب‌خورده ارزیابی نمود.

درواقع کشف یک گروهک تجزیه‌طلب مسلح به افکار و اندیشه پان‌ترکیسم که در حال عضوگیری و سازمان‌دهی بوده، موضوعی بسیار مهم تلقی می‌شود.

براین اساس، نحوه مقابله با تجزیه‌طلبان پانترک و چگونگی جلوگیری و پیشگیری از تقویت این گروهک‌ها از منظر حقوقی بین‌المللی مسئله‌ای مهم هست که این مقاله به آن می‌پردازد.

سیاست پنهان ترکیه در ترویج پان ‌ترکیسم در ایران

به‌طورکلی در تنظیم روابط ترکیه با ایران و کشورهای همسایه، پان‌ترکیسم از سوی آنکارا نقش محوری و راهبردی دارد؛ و در این میان ترکیه درصدد است که در تقابل احتمالی با کشورهای همسایه، از ابزاری داخلی تحت عنوان پان‌ترکیسم، علیه این کشورها در مواقع لازم استفاده و بهره‌برداری کند. مسئله‌ای که خود سال‌ها از آن رنج‌برده و رویارویی با اقلیت کرد کشورش (پان کرد) برایش معضلی شده است، اکنون به دنبال شبیه‌سازی این موقعیت برای کشورهای دارای قومیت ترک (آذری) است.

براین اساس ترکیه در سیاست پنهان خود در ارتباط با ایران، تلاش می‌نماید با ایجاد، مدیریت و تقویت کانون‌های گریز از مرکز از قبیل اندیشه‌های قوم گرایانه ترکی، شرایطی فراهم نماید که بتواند در هنگام بروز بحران‌های احتمالی در ایران از آن‌ها بهره‌برداری نماید که در میان این دستور کارها، تقویت و تحریک پان‌ترکیسم در ایران جایگاه ویژه و محوری داشته و دارد.

درواقع وجه بارز سیاست‌های پنهان ترکیه علیه ایران در سال‌های اخیر، تلاش برای ترویج اندیشه «پان‌ترکیسم» در ایران و به‌ویژه در مناطق آذری نشین ایران بود. ترویج پان‌ترکیسم در ایران، نشانه‌ای از تلاش‌های پنهان ترکیه برای تجزیه و انفکاک آذربایجان از ایران نیز بوده است و از سیاست خصمانه و پنهان ترکیه علیه ایران و برنامه این دولت برای ایجاد آشوب و بلوا در مواقع لازم و بحرانی خبر داده و می‌دهد.

براین اساس دولت ترکیه هم در مرزهای پیرامونی و هم در درون کشورمان، به‌طور محسوس و غیر محسوس علیه ایران فعالیت می‌نماید و ازآنجاکه بسیاری از مردم ایران به‌ویژه آذری زبانان در شکل‌های مختلف تجاری و تفریحی و دانشگاهی و به ترکیه رفت‌وآمد می‌کنند، سازمان اطلاعات ترکیه توانسته است با افراد دارای گرایش‌های قوم گرایانه، ارتباطاتی را برقرار کرده و در راستای تقویت اندیشه پان‌ترکیسم و نیز سازمان‌دهی گروهک‌های تجزیه پان‌ترکیسم تا حدودی موفق عمل نماید، مسئله‌ای که عدم مقابله فرهنگی، سیاسی، حقوقی و رسانه‌ای با آن می‌تواند خسارتی جبران‌ناپذیر به امنیت کشور وارد نماید.

مسئولیت بین‌المللی ترکیه نسبت به پانترک ها

برای جلوگیری از ادامه حمایت ترکیه از گروهک‌های تجزیه‌طلب پان ترک و تقویت آن می‌توان به موضوع مسئولیت بین‌المللی دولت‌های حامی این گروهک‌های تجزیه‌طلب و وضعیت انتساب اقداماتشان به دولت‌های حامی آن‌ها و متعاقباً تخلفات بین‌المللی دولت‌های حامی گروهک‌های تجزیه‌طلب، اشاره نمود.

از‌ مهم‌ترین و رایج‌ترین‌ حمایت‌های دولت‌ها از گروه‌های تروريستي، تأمين مالي آن‌هاست. حمايت مالي دولت‌ها از گروه‌های تروريستي که با عنوان‌ تأمين‌ مـالي‌ تروريسـم شناخته‌شده است به معناي ارائه يا جمع‌آوری وجوه اسـت، بـه هر‌ وسيله‌، به‌طور مستقيم يا غيرمسـتقيم، برخلاف قانون و به‌طور عمد، به‌قصد‌ يا‌ با‌ علم به اينکـه به‌طورکلی يـا جزئـي صـرف اعمـال تروريستي شود. مطابق اين‌ تعريف‌ هـرگونه کـمک مالي به‌صورت منقول يا غيرمنقول، وجه نقـد يا مال عيني‌ و ديني‌، يا‌ هر نوع اسناد يا ابزار الکترونيک يا ديجيتال از قبيـل: اعتبـارات بــانکي، چک مسافرتي، چک‌های‌ بانکي، سهام و حواله‌ها به گروه‌های تـروريستي، تـأمين مـالي تروريسـم محسوب‌ می‌شود‌.

براین اساس ترکیه باید بداند که هرگونه تجهیز مالی و تدارکاتی از گروهک‌های مسلحانه پانترک در ایران، موجب مسئولیت بین‌المللی دولت‌ این کشور آن‌ها بوده و تجاوز و تخلفات بین‌المللی محسوب می‌گردد.

علاوه براین ازآنجاکه طبق ماده 2 طرح مسئولیت بین‌المللی دولت‌ها «فعل متخلفانه بین‌المللی دولت هنگامی محقق می‌شود که رفتاری، اعم از فعل یا ترک فعل، به‌موجب حقوق بین‌الملل قابل انتساب به آن دولت باشد و به‌عنوان نقض تعهد بین‌المللی آن دولت تلقی می‌شود.» و در این میان معیارهای مختلفی در حقوق بین‌الملل برای انتساب عمل بازیگران غیردولتی به یک یا چند دولت معرفی‌شده است که برخی از آن‌ها عبارت‌اند از: کنترل مؤثر، کنترل عمومی بوده که در مواد 4 تا 11 طرح مسئولیت بین‌المللی دولت‌ها آمده است.

لذا به استناد دو معیار کنترل مؤثر و کنترل عمومی مندرج در طرح مسئولیت بین‌المللی دولت‌ها، می‌توان گفت که هر نوع اقدامات مسلحانه پانترک ها در ایران که توسط دولت ترکیه حمایت و سازمان‌دهی گردیده‌اند، علاوه بر ایجاد مسئولیت برای خود آن گروه‌ها، ترکیه را به‌عنوان حامی تسلیحاتی آنان ازنظر حقوق بین‌الملل و مقررات عام الشمول بشردوستانه دارای مسئولیت می‌نماید.

براین اساس در صورت هر نوع اقدام مسلحانه گروهک‌های تجزیه‌طلب پانترک، دولت‌ ترکیه به جهت راه‌اندازی، حمایت، تسلیح و تشویق گروه‌های تجزیه‌طلب پانترک در ایران، طبق مبانی حقوق بین‌الملل، علاوه بر مسئولیت بین‌المللی، در موضوعاتی نظیر اقدامات مسلحانه و آشوبگرانه این گروهک‌ها و توسل به‌زور، نیز دارای مسئولیت‌های کیفری بین‌المللی می‌گردند که می‌توان آن را در مجمع عمومی و شورای امنیت سازمان ملل و دادگاه‌های بین‌المللی و کیفری لاهه مطرح نمود.

نتیجه‌گیری

جنس مطالبات مردم آذربایجان ایران با تجزیه‌طلبان پانترک فرق دارد. مردم آذربایجان ایران به دنبال تجزیه‌طلبی و دنباله‌روی از افکار پانترک نیستند، بلکه برعکس به دنبال تقویت بخش‌های محروم از ایران هستند. توجه و سرمایه‌گذاری دولت درزمینهٔ صنعت، اقتصاد، کشاورزی، فرهنگ و زبان مردم آذربایجان ایران ازجمله خواسته‌های مشروعشان است تا همگام با مناطق مرکزی، مناطق آذری نشین نیز توسعه‌یافته و بالنده شود تا مجموعاً ایران، قوی و قدرتمند گردد که در این میان پانترک ها از این موضوعات و خواسته‌های مردم سوءاستفاده می‌نمایند.

 ترکیه نیز گرچه در جریان جنگ تحمیلی و در میان تحریم‌های نامشروع آمریکایی‌ها، دوست ایران بوده است و در میان همسایگان، بیش از دیگر همسایگان عرب، دارای مناسبات متعادل و پایدار و اشتراکات تمدنی، فرهنگی و دینی با ایران بوده است اما بخشی از حقیقت ماجرا نیز اینجاست که این کشور نقش اساسی در شکل‌گیری و سازمان‌دهی گروهک‌های پانترک در مناطق غربی ایران دارد.

درواقع ترکیه، رفتارها و راهبردهایش را در سال‌های اخیر با تکیه‌بر اندیشه پان‌ترکیسم، تنظیم نموده است و با تقویت و حمایت از اندیشه پان‌ترکیسم در کشورهای همسایه ازجمله کشور ما، مشکلات و تهدیداتی را در مناطق آذری نشین ایران به ارمغان آورده است.

براین اساس معتقدیم که اتکا به نظريه مسئوليت بین‌المللی، نوعی پیشگیری و مقابله حقوقی بین‌المللی با مشکلات برآمده از پانترک هایی است که عموماً توسط ترکیه حمایت و سازمان‌دهی می‌شوند و علاوه بر اینکه می‌تواند کشورمان را از گزند اقدامات احتمالی مسلحانه و تجزیه‌طلبانه گروهک‌های پان‌ترکیسم مصون نگه دارد، می‌تواند ابزار و تلنگری نیز به دولت ترکیه باشد تا دست از سازمان‌دهی، حمایت و تقویت مالی و نظامی از پان‌ترکیسم و پانترک ها بردارد.