نگاهی کوتاه به سلوک علمی و اخلاقی امام رضا (ع)

به گزارش راهبرد معاصر؛ دورانی در حیات مبارک علی بن موسی الرضا (ع) که به عنوان امام و ولی خدا در تاریخ برجسته است نشان می دهد این امام همام عهده دار مسئولیت علمی جامعه مسلمین و شیعیان بودند، بنحوی که می توان گفت علمی ترین و آگاهانه ترین جامعه موجود بعد از اسلام در آن زمان شکل گرفته بود. موقعیت ممتاز علمی ایجاد شده به دلیل رشد علمی محدوده حجاز و اسلام آوردن ایران آن روز است. از سوی دیگر تثبیت جایگاه علم و دانش با تلاش های امام باقر و امام صادق علیهما السلام، توجه مردم به مسائل علمی، از آن دوره به بعد ارتقا یافت. گستردگی مباحث فلسفی و علوم منحط در یونان باستان نیز مردم را در مقابل آموختن مجموعه ای از علوم اسلامی یا علوم منحط قرار داده بود. در تاریخ آمده است خاندان عباسی بخصوص منصور دوانقی برای ضدیت با تعالیم اسلامی معصومین به اندازه وزن کتاب های ترجمه شده منحط یونانی طلا و نقره می دادند، لذا دوره زندگی امام رضا (ع) دوره افزایش توجه به مباحث علمی است. حضرت امام رضا (ع) در تمامی عمر خود پاسخگوی مجموعه شبهات وارده بر اسلام و معارف دینی بودند.

جایگاه علمی امام در مناظرات با مجموعه افکار و عقاید موجود آن زمان نشان از تسلط علمی ایشان می دهد. با آنکه مأمون به دنبال شکست جایگاه امام رضا (ع) در افکار عمومی بود اما برگزاری ده ها مناظره در جلساتی با حضور مامون، صائبی ها، یهودی‌ها، مسیحی‌ها و حتی زنادیق علم بسیط و تفاوت امام را نسبت به علما و دانشمندان وقت نشان داد.

امام رضا (ع) برای گسترش علم در جامعه آن زمان تلاش بسیاری نمود تا با ارائه مباحث علمی مردم را مشتاق علم آموزی کند. در تاریخ روایت شده امام رضا (ع) در مباحثه ها و مناظرات با علمای سایر ادیان یا با تفکرات الحادی کوچکترین بی احترامی و تحقیری نسبت به طرف مقابل  روا نمی داشتند، در عین حالی که به شخص مقابل اثبات می کردند آنچه می گوید غلط است و اشتباه فکر می‌کند در حفظ شخصیت آن شخص بسیار تلاش می کردند.

از موقعی که مأمون همه عالمان را برای  مباحثه با امام فرا خواند، حضرت زیبا ترین شیوه بحث را در دنیای آن روز ایجاد کرد، لذا دوره حضرت رضا (ع) دوره‌ای در ایران آن روز است که منجر به شکوفایی هر چه بیشتر علم و رسیدن علم به اوج خود می شود. نمونه این مثال نیشابور آن زمان است که ١٢هزار نفر هنگام سخنرانی امام رضا (ع) قلم به دست مشغول نوشتن بودند. حدیث سلسله الذهب را امام در حالی بیان کرد تا اهمیت موضوع ولایتمداری را نزد خداوند متعال برای مردم باز کند به این معنا که در این حدیث تلاش کرد تا مجموعه اهل‌بیت علیهم‌السلام را  به حبل المتین الهی و حبل الله که اولیای الهی هستند وصل کند، لااله الا الله گفتن را دیوار امنیت خدا برای انسان عنوان نمودند به شرط  پذیرش ولایت! امام رضا (ع) ولایت پذیری و نگاه ویژه حضرت حق به این موضوع را با دقت نظر در زیباترین بیان به گوش مردم وقت و با قلم مردم  آن زمان به اطلاع مردم همه زمان ها رساندند، چرا که امام رضا (ع) عالم آل محمد و مقدمه علوم در عصری است که مردم علاقمند به فراگیری علوم شده اند.

بی شک امام رضا (ع) از اشاعه و ارائه علم به مردم جامعه و ایران آن زمان لحظه ای دریغ نکرد چرا که هر کس به محضر حضرت شرفیاب می شد از علوم عالی اهل بیت بهره مند و دست پر بازمی گشت، بنابراین مجموعه ایران اسلامی مدیون علوم سرشار امام رضا (ع) است که همچنان در ایران و در خراسان منشاء خیر به شمار می‌رود. امام رضا (ع) به عنوان عالم آل محمد سرمنشأ مجموعه ای از علوم اقتصادی، سیاسی، اخلاقی، اسلامی، اعتقادی و طبی بودند. کسانی که به محضر امام رسیدند و با ایشان از نزدیک سخن گفتند ریشه علم امام رضا (ع) را در علم اخلاق دیدند یعنی امام رضا (ع) اشاعه دهنده اخلاق در آن زمان بودند، لذا ایران اسلامی و جامعه شیعیان مدیون حضور و تلاش های مجدانه امام رضا (ع) برای اشاعه علم بخصوص علم اخلاق است.