محرک های افزایش نرخ مرگ و میر ناشی از ویروس کرونا چه هستند؟

به گزارش راهبرد معاصر، چند ماه است که جهان با ویروسی مرموز به "کرونا" دست و پنجه نرم می کند. این ویروس برای نخستین بار از شهر "ووهان چین" شیوع پیدا کرد و در شرایط کنونی، وضعیت پاندمی (همه گیری جهانی) ایجاد کرده و تقریبا به اکثر کشورها و مناطق جهان نفوذ کرده است. بر اساس آمارها، تاکنون بیش از 13 میلیون نفر در اقصی نقاط جهان به این ویروس مبتلا شده ­اند و متأسفانه بیش از 571 هزار تن نیز بر اثر این بیماری، جان خود را از دست داده اند.

تلاش ­های شبانه روزی جهت یافتن واکسن ویروس کرونا در کشورهای مختلف جهان ادامه دارد با این حال، تاکنون هیچ واکسن موثری برای درمان این بیماری ساخته نشده است. این مساله موجب شده تا برخی نظیر "آنتونی­فائوچی" مدیر موسسه آلرژی و بیماری های عفونی آمریکا در موضع گیری از ادامه دار بودن بحران شیوع ویروس کرونا تا دست کم دو سال آینده (در نبودِ یک راه حل درمانی مناسب و راهگشا) خبر دهند.

با این همه، عوامل مختلفی در افزایش نرخ مرگ و میر ناشی از ویروس کرونا در کشورهای مختلف جهان تأثیر دارند که درک آن­ها می تواند تصویر روشنی به سیاستمداران و دولتمردان، جهت اتخاذ سیاست­ هایی که به بهترین نحو جلوی گسترش ویروس کرونا را بگیرند، می دهد. از جمله این مولفه ها می توان به سه مورد اساسی که در ادامه می آید اشاره کرد:

دست کم گرفتن اصول و پروتکل­ های بهداشتی از سوی مردم

یکی از ابتدایی­ ترین مواردی که بر افزایش نرخ مرگ و میر کرونا در کشورهای مختلف تاثیرگذار است، رویکرد مردم نسبت به رعایت اصول و پروتکل­های بهداشتی است. جوامعی که مردم در آن ها این مقررات را در مکان های مختلف جدی می گیرند، بالطبع، با نرخ مرگ و میر پایین تری در بحث شیوع ویروس کرونا رو به رو هستند. این جوامع مخصوصا در جلوگیری از گسترش ویروس کرونا و پایان بخشیدن به بحران شیوع آن نیز عملکرد قابل توجهی را از خود برجا می گذارند. بدون تردید جوامعی که در آن ها نسبت به رعایت اصول بهداشتی کم­کاری می­شود، در جهت مخالف، با شیوع ویروس کرونا و عوارض گسترده و فرسایشیِ اجتماعی، اقتصادی و سیاسی آن رو به رو خواهند شد.

البته که در این چهارچوب، دولت ها نیز نقش قابل توجهی در فراهم کردن زیرساخت ­های ابتدایی نظیر فراهم­کردن ماسک صورت، مواد ضدعفونی کننده و دستکش های بهداشتی، به نحوی که آحاد مردم از طبقات مختلف بتوانند از آن ها استفاده کنند، بازی می کنند. آن ها همچنین با استفاده از برنامه­ های آموزشی و آگاهی بخشی به مردم در مورد ویروس کرونا، نقش تأثیرگذاری در برجسته­سازی تهدید ویروس کرونا و حساس کردن مردم نسبت به رعایت تمام عیار اصول بهداشتی بازی می کنند. به طور کلی، آن دسته از کشورهایی که در آن ها، دولت و مردم، خطر کرونا را جدی نگرفته و وظایف خود را(مخصوصا در بحث رعایت اصول بهداشتی) به درستی انجام نداده اند، به صورت طبیعی با افزایش نرخ مرگ و میر ناشی از ویروس کرونا مواجه شده و خواهند شد.

وجود رهبران پوپولیست

یکی دیگر از مولفه ­هایی که به شدت بر افزایش نرخ مرگ و میر ناشی از ویروس کرونا تاثیرگذار است، وجود رهبران پوپولیست در کشورهای مختلف است. جهان هنوز فراموش نکرده که دونالد ترامپ رئیس جمهور آمریکا در روزهای ابتدایی که صحبت از شیوع ویروس کرونا در آمریکا می شد، در پاسخ به خبرنگاران اعلام کرد: «ویروس کرونا، ویروس خطرناکی نیست. این ویروس چیزی شبیه سرماخوردگی است و برای آمریکا خطری ندارد». وی حتی تا مدت ها برای اینکه نشان دهد خطر ویروس کرونا جدی نیست، از ماسک صورت استفاده نمی کرد. او تا جایی پیش رفت که ماسک نزدن را به مثابه نمادی برای طرفداران و حامیان خود در آمریکا درآورد. پیشتر ترامپ در جایی گفته بود: «آن هایی که در آمریکا از ماسک استفاده می کنند، انگیزه های سیاسی دارند و می خواهند موقعیت من را تضعیف کنند». این دست از مواضع ترامپ خود موجب گسترش هر چه بیشتر ویروس کرونا در آمریکا شد به نحوی که این کشور در شرایط کنونی، از وجود قریب به 3.5 میلیون بیمار کرونایی و همچنین مرگ 138 هزار نفر بر اثر ابتلا به کرونا رنج می برد. آمریکا مدت هاست که در صدر بیشتر میزان تلفات انسانی ناشی از اپیدمی ویروس کرونا در جهان قرار دارد.

در نمونه ای دیگر می توان به "ژائیر بولسونارو" رئیس جمهور برزیل اشاره کرد. وی نیز در روزهای ابتدایی شیوع ویروس کرونا تاکید داشت که اساسا این ویروس خطرناک نیست و نباید مردم با جدی گرفتن بیش از حد آن، موجب وارد آمدن خسارات گسترده اقتصادی به برزیل شوند. با این حال، دیری نپایید که برزیل نیز به سرعت در زمینه تلفات انسانی ناشی از ویروس کرونا در میان کشورهای مختلف جهان روند صعودی را طی کرد و در شرایط فعلی، با بیش از 1 میلیون و 866 هزار بیمار کرونایی و بیش از 72 هزار مورد مرگ بر اثر ابتلا کرونا، در رده دوم از نظر تلفات انسانی ناشی از ویروس کرونا قرار دارد. جالب آنکه اخیراً خودِ رئیس جمهور برزیل نیز که ویروس کرونا را پدیده ای نه چندان خطرناک قلمداد می کرد هم به ویروس کرونا مبتلا شده است.

به طور کلی، وجود رهبران پوپولیست که به دانش، تخصص و واقعیات میدانی بی تفاوت هستند و موجب می شوند مردم نیز خطر کرونا را جدی نگیرند، نقش مهمی در تشدید نرخ مرگ و میر ناشی از ویروس کرونا در کشورهای مختلف جهان بازی می کند.

نابرابری و تشدید نرخ مرگ و میر ناشی از ویروس کرونا

یکی دیگر از مولفه ­هایی که به طور خاص اقتصاددانان روی آن دست گذاشته و آن را عاملی موثر در تشدید نرخ مرگ و میر  ناشی از وروس کرونا ارزیابی می­کنند، میزان نابرابری اقتصادی حاکم در جوامع مختلف و تأثیر مستقیم آن بر نرخ مرگ و میر ناشی از ویروس کرونا است. در حقیقت، بر اساس این مولفه، آن دسته از کشورهایی که در آن ها شاخص "ضریب جینی"، حکایت از نابرابری و اختلاف طبقاتی بالا دارد، بیش از دیگران با تلفات انسانی ناشی از شیوع ویروس کرونا دست و پنجه نرم می کنند.

در این رابطه، "جفری ساکس" استاد توسعه پایدار و سیاستگذاری بهداشت و سلامت در دانشگاه کلمبیا در مقاله­ای برای "پایگاه خبری پراجکت سیندیکیت"، با بررسی کشورهایی که بالاترین نرخ مرگ و میر ناشی از ویروس کرونا را به ثبت رسانده اند می گوید: «آمریکا، برزیل و مکزیک، از سطوح بالای نابرابری و بی عدالتی در درآمد و ثروت رنج می برند. بانک جهانی، ضریب جینی را برای آمریکا 41.4، برای برزیل 53.5، و برای مکزیک 45.9 گزارش کرده است(این آمارها مربوط به بازه زمانی میان سال های 2016 تا 2018 هستند). (اگر مقیاس را در بخش ضریب جینی 100 در نظر بگیریم، عدد 100 به معنای بی عدالتی و نابرابری مطلق است و عدد صفر حاکی از برقراری عدالت کامل درآمدی و توزیع ثروت در یک جامعه است). 

ایالات متحده آمریکا از بدترین ضریب جینی در میان اقتصادهای توسعه یافته برخوردار است. این در حالی است که برزیل و مکزیک در میان کشورهایی هستند که بیشترین میزان نابرابری و بی عدالتی در آن ها وجود دارد. در اروپا، ایتالیا، اسپانیا و انگلستان(که آمارهای بالایی را در بحث تلفات انسانی ناشی از ویروس کرونا به ثبت رسانده­اند)، با ضرایب جینیِ به ترتیب 35.6، 35.3، و 34.8، از همتایان خود در شمال شرق اروپا، از میزان نابرابری به مراتب بیشتری در جوامعشان رنج می برند.

جفری ساکس اینگونه نتیجه گیری می کند که آمارهای تلفات ناشی از ویروس کرونا در کشورهای مختلف بازگو کننده این حقیقت است که آن هایی که از میزان بالای نابرابری اقتصادی در جوامعشان رنج می برند از یک سو با طبقاتی رو به رو هستند که با دورکاری و فعالیت های آنلاین قادرند همچنان کسب درآمد داشته باشند و از خطر ابتلا به ویروس کرونا مصون باشند اما از سوی دیگر، بخش زیادی از ساختار جمعیتی آن ها مجبور است برای تامین معاش و نیازهای ابتدایی خود، با وجود خطر ابتلا به ویروس کرونا، همچنان به رفتن به محل کار و ارتباط­ فیزیکی با انسان های مختلف ادامه دهند. این مساله خود در تشدید نرخ مرگ و میر ناشی از ویروس کرونا بسیار موثر است.

به طور خاص، در ایالات متحده آمریکا، جامعه سیاه پوست که از نظر اقتصادی وضعیت خوبی در قیاس با دیگر گروه ها و طبقات اجتماعی ندارد، بیشترین میزان تلفات ناشی از کرونا را به ثبت رسانده است که این خود نشان می دهد، مولفه تامین نیاز انسان ها از نظر اقتصادی (و برقراری عدالت اقتصادی)، خود عاملی مهم در تشدید یا تخفیف نرخ مرگ و میر ناشی از ویروس کرونا است.