تکاپوی امارات برای هسته‌ای شدن؛ دلایل و پیامدها
با توجه به کنش ابوظبی و سیاست خارجی تهاجمی امارات تردید جدی در صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای این کشور وجود دارد. هسته‌ای شدن امارات می‌تواند معمای امنیتی و رقابت تسلیحاتی را در منطقه غرب آسیا و به ویژه در خلیج فارس تشدید کند.
به گزارش راهبرد معاصر؛ محمد بن راشد آل‌مکتوم، امیر دبی و نائب رئیس حکومت امارات، روز شنبه 1 اوت 2020 با انتشار توئیتی از راه‌اندازی اولین «نیروگاه هسته‌ای در جهان عرب» در امارات خبر داد. او در این توئیت تأکید کرد که پس از سوخت‌رسانی به نیروگاه و اجرای آزمایش‌های کامل عملیات راه‌اندازی این نیروگاه با موفقیت آغاز شد. ساخت نیروگاه هسته‌ای براکه در ماه ژوئیه 2012 بعد از دریافت مجوز از هیأت فدرال نظارت هسته‌ای و گواهی تأیید محیط زیست ابوظبی آغاز شد. ایستگاه هسته‌ای براکه در منطقه «الظفره»، در ابوظبی پایتخت امارات و مشرف به خلیج فارس و در فاصله 53 کیلومتری شهر الرویس در جنوب غربی امارات قرار دارد. نخستین رآکتور این نیروگاه اواخر سال ۲۰۱۷ نصب و آماده بهره‌بردای شد اما راه‌اندازی آن بارها به دلیل منطبق نبودن کامل با شرایط قانونی در نظرگرفته شده برای ایمن‌سازی به تأخیر افتاده بود. با این حال امارات، اخیراً مجوز بهرهبرداری از یک رآکتور اتمی را در نیروگاه اتمی تازه ساخته شده خود در سواحل خلیج فارس، صادر کرد. بدین ترتیب امارات متحده عربی نخستین کشور عربی است که به انرژی هسته‌ای دست یافته است.
- مراحل ساخت و بهرهبرداری امارات از نیروگاه هسته‌ای براکه
کار ساخت نیروگاه براکه که در سواحل خلیج فارس و در غرب شهر ابوظبی قرار دارد از سال ۲۰۱۲ میلادی آغاز شده و در سال 2018 کار ساخت پروژه‌های واحد دو ۹۲ درصد، واحد سه ۸۱ درصد و واحد چهار ۶۶ درصد پیشرفت داشته است. واحد یک نیروگاه براکه قرار بود در سپتامبر ۲۰۱۷ به بهرهبرداری برسد، اما شرکت انرژی اتمی امارات با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد که به دلیل زمان‌بر بودن «روند اطمینان‌یابی از امنیت سایت مطابق با استاندرادهای جهانی»، این پروژه به تعویق می‌افتد. شرکت کره‌ای به امارات تضمین داده که تأسیسات هسته‌ای موضوع قرارداد از نوع موسوم به «واحد نسل سوم» به طراحی مدرن است که در کشورهای پیشرفته از جمله آمریکا و بریتانیا استفاده می‌شود.
«اداره فدرال مقررات هسته‌ای» که یک سازمان مستقل ناظر بر فعالیت‌های هسته‌ای در امارات متحده عربی است، ۱۷ فوریه 2020 اعلام کرد که مجوز بهرهبرداری از اولین رآکتور هسته‌ای نیروگاه اتمی براکه را به شرکت «نواه» داده و مجوز بهرهبرداری برای مدت ۶۰ سال خواهد بود. در صورت تکمیل این طرح، این نیروگاه چهار رآکتور خواهد داشت که قادر به تولید ۵ هزار و ششصد مگاوات برق خواهد بود.
این نیروگاه اتمی در منطقه الظفره در شهر ابوظبی، از امیرنشین‌های امارات متحده عربی به وسیله یک شرکت کره‌ای (The Korea Electric Power Corporation) و شرکت اماراتی نواه ساخته شده است. شرکت نواه که سال ۲۰۱۶ تاسیس شده و در زمینه تامین انرژی فعالیت می‌کند به موجب قراردادی با شرکت انرژی هسته‌ای امارات مسئولیت بهرهبرداری و نگهداری تجهیزات مرتبط با چهار راکتور این نیروگاه را که در شمال غرب امارات عربی متحده واقع شده برعهده خواهد داشت.
حمد الکعبی نماینده امارات در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در ۱۷ فوریه 2020 اعلام کرد که نیروگاه براکه بعد از ۱۲ سال تلاش برای ساخت و راه‌اندازی در آستانه بهره‌بردای قرار گرفته و قرار است نیازهای امروز و آینده کشور را به انرژی برق تامین کند. این دیپلمات اماراتی همچنین تاکید کرد که کشورش همچنان به قواعد و نرم‌های بسیار پیشرفته ایمنی و نیز به پیمان‌ها منع اشاعه سلاح‌های هسته‌ای پایبند است و به همکاری نزدیک با آژانس بین المللی انرژی اتمی و شرکای ملی و بین المللی خود ادامه خواهد داد.
در همین راستا محمد بن زاید، ولیعهد ابوظبی گفت: «مسیر نهضت ما شاهد یک حركت توسعه طلبانه‌ای با صدور مجوز بهرهبرداری از اولین نیروگاه هسته‌ای مسالمت‌آمیز در امارات خواهد بود که به قدرت و تقویت این مسیر می‌افزاید، و قدرت بزرگ‌تر، شایستگی‌های ملی ما است که به آن افتخار می‌کنیم و برای آمادگی برای 50 سال آینده تلاش‌های ما ادامه دارد.»
- اهداف امارات از تأسیس نیروگاه هسته‌ای
یکی از اهداف عمده اعلامی امارات از تأسیس نیروگاه هسته‌ای تأمین برق و تولید انرژی است. در همین راستا محمد بن راشد آل‌مکتوم، امیر دبی، 1 اوت 2020 با انتشار توئیتی نوشت: «هدف از راه‌اندازی چهار نیروگاه هسته‌ای تأمین یک چهارم برق امارات است.»
خبرگزاری فرانسه نیز در گزارشی می‌نویسد که امارات متحده عربی با جمعیت ده میلیونی، به شدت به دنبال منابع جدید انرژی است و سرمایه‌گذاری بسیاری بر تولید انواع انرژی از جمله انرژی خورشیدی انجام داده است.
کشور نفت‌خیز امارات در حال حاضر شش درصد ذخایر نفت جهان را در اختیار دارد. محمد حمادی، مدیر اجرایی شرکت انرژی اتمی امارات در یک نشست مطبوعاتی در ابوظبی گفته بود دولت این کشور مصمم است تا از این پس ۲۵ درصد انرژی مورد نیاز خود را از طریق سوخت هسته‌ای تولید کند.
ایستگاه هسته‌ای براکه اولین ایستگاه در منطقه خلیج فارس و دارای 4 نیروگاه با قدرت مجموعا 5600 مگاوات است و انتظار می‌رود که با بهرهبرداری کامل این ایستگاه، یک چهارم نیازهای برق کشور تأمین شود.
امارات متحده عربی سومین صادر کننده نفت خام جهان محسوب می شود اما مقام‌های این کشور می‌گویند برای توسعه اقتصادی به انرژی بیشتری نیاز دارند. با این حال برخی کارشناسان معتقدند امارات برنامه‌های جاه‌طلبانه هسته‌ای خود را بیش از هر چیز با صرفه‌جویی مالی توجیه می‌کنند. مایکل اشنایدر، کارشناس مسائل هسته‌ای می‌نویسد: «تولید انرژی هسته‌ای به مراتب گران‌تر از انرژی‌های تجدیدپذیر مانند خورشید و باد است.» اشنایدر اخیراً به خبرگزاری بلومبرگ گفته بود: «هزینه‌های انرژی هسته‌ای در ده سال گذشته ۲۶ درصد افزایش یافته است در حالی که امروزه برق از سیستم‌های بزرگ فتوولتائیک ۹۰ درصد ارزان‌تر تولید می‌شود.»
- پیامدهای امارات هسته‌ای برای منطقه غرب آسیا
3-1. تشدید رقابت تسلیحاتی در جهان عرب
با توجه به کنش ابوظبی و سیاست خارجی تهاجمی این کشور تردید جدی در صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای امارات وجود دارد. هسته‌ای شدن امارات می‌تواند معمای امنیتی و رقابت تسلیحاتی را در منطقه خاورمیانه و به ویژه در خلیج فارس تشدید کند. این اقدام افزایش رقابت بین کشورهای منطقه به خصوص عربستان، مصر، عراق، قطر و ترکیه برای تأسیس و راه‌اندازی فعالیت‌های هسته‌ای را نیز به دنبال خواهد داشت.
در دسامبر سال ۲۰۰۶، شش کشور عضو شورای همکاری خلیج فارس شامل: کویت، عربستان سعودی، بحرین، امارات متحده عربی، قطر و عمان اعلام کردند که شورا قصد دارد مطالعاتی درباره استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای انجام دهد.
از میان کشورهای عربی، عربستان سعودی و مصر تاکنون اعلام کرده‌اند که طرح‌هایی برای تولید انرژی هسته‌ای دارند. به خصوص که عربستان قصد دارد برای رهایی از وابستگی به انرژی فسیلی و نیز برای پیشی گرفتن از رقیب منطقه‌ای خود یعنی جمهوری اسلامی ایران، ظرف ۲۵ سال آینده با صرف هزینه‌ای بیش از ۸۰ میلیارد دلار دست‌کم ۱۶ رآکتور هسته‌ای بسازد.
عربستان سعودی بلندپروازانه‌ترین برنامه هسته‌ای منطقه را دنبال می‌کند. اگرچه برنامه هسته‌ای این کشور به ظاهر قطع شده، اما ریاض تأکید کرده است که نخستین رآکتور عربستان سعودی در سال 2022 کار خود را آغاز می‌کند و تأسیس 15 رآکتور دیگر را در برنامه خود دارد که قرار است تا سال 2022 ایجاد شوند.
در سال‌های اخیر مذاکره ریاض و واشنگتن بر سر برنامه اتمی عربستان سعودی جریان داشته است. اوایل ماه مه سال 2020 دیوان محاسبات ایالات متحده از دو وزارتخانه انرژی و امور خارجه آمریکا خواست، در باره سطح گفت‌وگوهای هسته‌ای با عربستان اطلاع‌رسانی کند. دیوان محاسبات تاکید کرد که کنگره باید در جریان هر تصمیمی که مغایر با قانون انرژی اتمی باشد قرار گیرد. نمایندگان کنگره نسبت به بی‌اطلاعی خود از کم و کیف مذاکرات هسته‌ای دولت دونالد ترامپ با دولت عربستان ابراز نگرانی کرده بودند.
پل دورفمن، دانشمند هسته‌ای معتقد است که چهار رآکتور هسته‌ای که در امارات در حال ساخته شدن است احتمالا راه را برای رقابت تسلیحاتی در منطقه هموار می‌کند که همین امر احتمال فاجعه هسته‌ای مثل فاجعه چرنوبیل را به دنبال خواهد داشت. در رآکتورهای براکه امارات تدابیر امنیتی جدی اتخاذ نشده است و این زرادخانه‌ها خطری بر محیط زیست بوده و این رآکتورها همچنین احتمالا بخشی از برنامه تولید سلاح هسته‌ای هستند. این دانشمند هسته‌ای گفت: «احتمالا بسیاری از انگیزه‌های ساخت رآکتورها آگاه نیستند، اماراتی‌ها به رغم اینکه ادعا می‌کنند به عدم گسترش سلاح هسته‌ای و مسالمت‌آمیز بودن برنامه خود پایبند هستند اما به افزایش توان هسته‌ای خود فکر می‌کنند.»
از سوی دیگر کشورهای همچون قطر همواره نسب به نظامی بودن برنامه هسته‌ای امارات هشدار می‌دهند. اوایل سال 2019 دولت قطر در نامه‌ای به مدیر آژانس انرژی اتمی خطرناک بودن نیروگاه هسته‌ای امارات برای ثبات منطقه را گوشزد کرد. قطر از آژانس بین‌المللی انرژی اتمی خواست چارچوب کاری را درباره امنیت هسته‌ای در خلیج فارس ایجاد کند.
3-2. شکل‌گیری مسائل امنیتی و زیست‌محیطی
اگرچه مسئولان برنامه هسته‌ای امارات همواره تأکید می‌کنند که به مسائل امنیتی و زیست‌محیطی اهمیت می‌دهند و تمامی امکانات موجود را برای جلوگیری از آنچه که در فوکوشیما یا چرنوبیل رخ داد، به‌کار برده‌اند، اما برخی کارشناسان می‌گویند که شرکت کره‌ای در این زمنیه صرفه‌جویی کرده و تأسیسات هسته‌ای براکه در معرض خطرهای گوناگون قرار دارد.
پل دورفمن، دانشمند هسته‌ای هشدار داده است که این رآکتورها در معرض تغییرات آب و هوایی و افزایش دمای هوا قرار دارند و این امر احتمالا بر سیستم‌های تهویه و سردکن در داخل این رآکتورها تأثیر می‌گذارد. روزنامه سوئیسی «نویه تسورشه تسایتونگ» نیز نسبت به خطر نشت مواد رادیواکتیو یا انفجارها یا از کار افتادن دستگاه‌ها حین انتشار مواد پرتوزا در منطقه هشدار داد که این مساله احتمالا به تأثیر ویرانگری بر محیط زیست در منطقه می‌انجامد مخصوصا اگر تأثیرات منفی آن به مراکز مسکونی بزرگ در ساحل خلیج فارس برسد.
علاوه بر موارد بالا، این نگرانی نیز وجود دارد که نیروگاه‌های هسته‌ای امارات به دلیل سیاست خارجی تهاجمی این کشور در منطقه می‌توانند هدف حملات موشکی قرار بگیرند. به عنوان مثال جنبش انصارالله یمن در سال‌های گذشته مدعی شد که رآکتورهای امارات را هدف قرار داده‌اند اما اماراتی‌ها می‌گویند که حمله سال ۲۰۱۷ را از طریق سامانه هوایی دفع کرده‌اند. این در حالی است که حملات بقیق و خریص در سال گذشته نشان داد که سامانه دفاع هوایی قادر به مقابله با چنین حملاتی نیست. به بیان دیگر هرگونه حمله موشکی مثل حملات انصارالله به آرامکو می‌تواند به فاجعه هسته‌ای زیست‌محیطی مثل فاجعه چرنوبیل منجر شود.
بهره سخن
امارات متحده عربی، در اواخر فوریه 2020 مجوز بهرهبرداری از یک رآکتور اتمی در نیروگاه اتمی تازه ساخته شده خود در سواحل خلیج فارس را صادر کرد. مقامات امارات ابتدای اوت 2020 نیز از راه‌اندازی اولین «نیروگاه هسته‌ای در جهان عرب» خبر دادند. در حقیقت نیروگاه هسته‌ای امارات اولین نیروگاه اتمی در میان کشورهای عربی منطقه است. این اقدام امارات نگرانی جامعه جهانی را به دنبال داشته است؛ چراکه با توجه به کنش ابوظبی و سیاست خارجی تهاجمی این کشور تردید جدی در صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای امارات وجود دارد. هسته‌ای شدن امارات می‌تواند معمای امنیتی و رقابت تسلیحاتی را در منطقه غرب آسیا و به ویژه در خلیج فارس تشدید کند؛ زیرا این امر می‌تواند باعث شود که کشورهای دیگر منطقه، به‌ویژه عربستان سعودی و مصر به صرافت بیافتند و برنامه هسته‌ای خود را با شتاب بیشتری دنبال کنند.