به گزارش راهبرد معاصر؛ با آزادسازی سهام عدالت حدود 1 میلیون نفر سهام عدالت خود را فروختند و پول آن نیز به حسابشان واریز شده است. اما هستند جمعیت زیادی که روش های مختلف آزادسازی سهام عدالت را انتخاب کردند اما هنوز عده زیادی با نحوه آزادسازی سهام عدالت آشنایی ندارند. به همین منظور ۸ فاز آزادسازی سهام عدالت را در ادامه برایتان توضیح دادیم.

 دارندگان سهام عدالت سرگردانند؛ آنهایی که روش مستقیم را برای فروش سهام انتخاب کرده‌اند، علاوه بر سرگردانی، معترض هم هستند. این دسته به نحوه فروش و واریز مبلغ فروش سهامشان اعتراض دارند. اغلب کارگزاران بورس، هنوز نتوانسته‌اند بستری مناسب و سیستماتیک را برای پاسخگویی فراهم کنند. در شرایطی که به نظر می‌رسد نقایص فرآیندی متهم اصلی در این ماجراست کارشناسان برای اصلاح فرایند آزادسازی سهام عدالت طرحی ۸ ماده‌ای را آماده و ارائه کرده‌اند.

بر اساس تازه‌ترین آمارها، تاکنون ۲ میلیون نفر از دارندگان سهام عدالت در سامانه‌های بازار سرمایه ثبت‌نام و کارگزار ناظرشان را هم تعیین کرده‌اند. گزارش‌های دریافتی نشان می‌دهد از این میان، یک میلیون نفر به ثبت درخواست فروش اقدام کرده‌اند. اطلاعات تکمیلی گویای این واقعیت است که ۳ هزار میلیارد تومان از معاملات سهام عدالت و تسویه آن انجام شده و باقی‌مانده سفارش‌ها نیز طبق رویه مذکور در حال اجراست. در پی صدور ابلاغیه رهبر معظم انقلاب، پس از ۱۴ سال، عملیات اجرایی آزادسازی سهام عدالت از بهار امسال آغاز شد. طبق این ابلاغیه، تدوین مقررات مورد نیاز برای تسهیل امور اجرایی آزادسازی سهام عدالت، بر عهده شورای بورس قرار گرفت. امکان عملیات فروش برای آن دسته از دارندگان سهام عدالت هم که روش مستقیم را انتخاب کرده‌اند، از ۱۰ خرداد در کارگزاری‌ها با مصوبات شورای‌بورس آغاز شد. اما با این حال هنوز بسیاری از متقاضیان فروش سهام عدالت به فرآیند طی شده معترضند؛ حال این پرسش مطرح است که مشکل از کجا ناشی می‌شود؟

معضلی به نام ثبت دستی سفارش‌ فروش سهام عدالت

بررسی‌های کارشناسی نشان می‌دهد طبق طرح اولیه مصوبه شورای بورس، باید کارگزاران، مدیریت سفارش‌های سهام عدالت را صرفا از طریق سرویس‌های فراهم‌شده در شرکت سپرده‌گذاری انجام می‌دادند، ولی با دستور وزیر اقتصاد در مورد مجاز بودن دریافت سفارش‌ها از بانک‌ها و مکانیزه نبودن فرآیند، بسیاری از سفارش‌های بانک‌ها با تاخیر و مغایرت‌های فراوان و عمدتا به‌صورت دستی جمع‌آوری شده است. در دنیای نوین امروزه طبیعتا مهندسی فرآیندهای کسب و کار باید با بهره‌گیری از سرویس‌های الکترونیک به‌نحوی صورت پذیرد تا تطابق فرآیندها با عملیات اجرایی به افزایش کارآیی منجر شود. در نهایت به‌رغم مهیا بودن بستر دریافت سفارش‌های الکترونیک در شرکت سپرده‌گذاری که از تاریخ ۱۰ خرداد در اختیار کارگزاران قرار گرفته بود، به‌دلیل نا‌هماهنگی کارگزاران و بانک‌ها و مهندسی نامناسب فرآیند ارتباطی، بسیاری از سفارش‌های فروش از طریق فایل و به‌صورت دستی (نه مکانیزه) برای شرکت سپرده‌گذاری با هدف بررسی صحت داده‌ها و تجمیع سفارش‌ها ارسال می‌شد. البته مطابق انتظار در این فرآیند‌دستی بسیاری از سفارش‌ها به‌دلایل مختلف غیرمعتبر بودند و بلااثر تلقی شده است.

دلیل تاخیر در واریز وجه سهامداران عدالت

یکی دیگر از دلایل تاخیر زمانی در واریز وجه و فروش مربوط به مدیریت و بازارگردانی انجام معاملات است. سفارش‌های سهام عدالت طبق مصوبات شورای بورس به قیمت باز از مشتریان اخذ شده تا کارگزاران بتوانند در هماهنگی با ناظر بازار سفارش‌ها را به بهترین نحو ممکن انجام دهند و ممکن است عملیات فروش با توجه به شرایط بازار طی چند مرحله و با تاخیر زمانی صورت پذیرد. در هر مرحله پس از انجام معامله هر مقداری که فروش انجام شده، ظرف ۳ روز کاری در اختیار کارگزاران قرار می‌گیرد و کارگزاران مکلف هستند عملیات تسویه و پشتیبانی از مشتریان را انجام دهند. هرچند هم اکنون برخی کارگزاران به‌رغم آماده بودن زیرساخت ارتباطی عملیات تسویه و پرداخت، هنوز نتوانسته‌اند بستر مناسب و سیستماتیک برای پاسخگویی مشتریان فراهم کنند و این امر مزید بر علت سردرگمی مشتریان سهام عدالت شده است.

ماموریت غیر ممکن

با گذشت ۲ ماه از زمان اجرایی شدن طرح آزادسازی، دارندگان سهام عدالت همچنان با مشکلات و دغدغه‌هایی رو‌به‌رو هستند؛ عمده مشکلات مشتریان سهام عدالت به تاخیر زمانی ناشی از انجام سفارش‌ها و واریز وجه مربوط است؛ طبق بررسی‌های به‌عمل آمده علت این امر عمدتا مربوط به ناهماهنگی کارگزاران و بانک‌ها در پیاده‌سازی صحیح و بهنگام مکانیزم سهام عدالت در روزهای آغازین بوده است.  کارشناسان تاکید می‌کنند در ۲ ماه اخیر یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های اجرایی مکانیزم فروش سهام عدالت، ناتوانی سیستم‌های معاملات الکترونیک بازارسرمایه در مدیریت حجم سفارش‌های بالا مبتنی برحساب مشتریان سهام عدالت بوده که ۱۸ میلیون نفر باید از طریق سامانه‌های آنلاین ثبت‌نام و درخواست سفارش‌های خود را ارسال می‌کردند. با توجه به وضع فعلی سیستم‌های الکترونیک بازار سرمایه طبیعتا امری غیرممکن به‌نظر می‌رسید که بتوان سفارش‌های ۱۸ میلیون نفر را با روش فعلی مدیریت کرد در نتیجه به‌نظر می‌رسد برای رفع این نوع مشکلات ناگزیر باید یک چرخه کاری جدید را که در عین حال با محیط کسب و کار در بازار سرمایه ایران تطابق بیشتری دارد، برای معاملات سهام عدالت و برون‌رفت از بن‌بست فعلی طراحی کنیم.

راهکار اصلاحی

کارشناسان برای اصلاح فرایند آزادسازی سهام عدالت و کاهش حجم اعتراض‌های مردمی به نحوه فروش این سهام طرحی ۸ ماده‌ای را آماده و ارائه کرده‌اند. طراحان این راهکار تازه، با اشاره به الزامات قانونی، به اجرا شدن طرح آزادسازی سهام عدالت، پس از ۱۴ سال، می‌گویند: باید راهکار نوینی منطبق با فرآیندهای فعلی بازار سرمایه اجرا می‌شد. از همین‌رو، کارشناسان، با مطالعه تطبیقی فرآیندهای الکترونیک بین‌المللی، روشی نوین مبتنی بر حساب کارگزار برای مدیریت سفارش‌های سهام عدالت تدوین کرده‌اند. در روش فعلی سیستم‌های آنلاین در سطح حساب مشتریان خرد مستقیم به سامانه معاملات متصل می‌شوند و روزانه بیش از چند میلیون حساب مشتری در ارتباط با سامانه‌های معاملات قرار می‌گیرند. اما در روش پیشنهادی گروهی از کارشناسان به دنیای‌اقتصاد، سهام عدالت دیگر به اتصال در سطح حساب مشتری به سامانه معاملات نیازی نیست و سفارش‌های مشتریان در سطح حساب کارگزاری با سامانه‌های معاملات در ارتباط هستند. کارشناسان طراح بر این باورندکه؛ این روش نوین به جلوگیری از پیامدهای زیان‌بار ناشی از ناکارآیی سیستم‌های معاملاتی فعلی منجر می‌شود تا سهامداران عدالت بتوانند با حداکثر سهولت قابل‌اجرا سفارش‌های فروش خود را انجام داده و در کمترین زمان ممکن از لحاظ اجرایی به وجه حاصل از فروش خود دست یابند.

مکانیزم اجرایی برای اصلاح فرآیند

در شکل زیر به‌صورت خلاصه اجرای پیشنهادی برای اصلاح فرآیند فروش سهام عدالت ارائه شده است. این روش در واقع یک تغییر در رویکرد عملیاتی حساب‌های معاملاتی و انجام معاملات در سطح حساب کارگزاری و تخصیص آن در سطح حساب مشتریان برای افزایش کارآیی بوده است.

 ۱- ابتدا دارندگان سهام عدالت که اطلاعات هویتی آنها مورد تایید قرار گرفته، می‌توانند از طریق یکی از کارگزاری‌های دارای مجوز فروش سهام عدالت و از طریق سرویس‌هایی که شرکت سپرده‌گذاری در اختیار آنها قرار داده ثبت‌نام و کارگزار ناظر خود را تعیین کنند.

۲- پس از تایید و تکمیل انتخاب کارگزار ناظر، دارندگان سهام عدالت می‌توانند درخواست فروش را تا سقف ۳۰ درصد از ارزش روز سبد ثبت کنند.

۳- سفارش‌ها در سطح حساب مشتریان به شرکت سپرده‌گذاری ارسال می‌شود تا پس از بررسی صحت و اعتبار سفارش‌ها، از سطح حساب مشتری به سطح حساب کارگزار ناظر برای نمادهای دارای سفارش فروش تجمیع و به حساب کارگزار مربوط برای مدیریت فروش ارسال شود. این فرآیند دو روز کاری زمان می‌برد و جزو فرآیندهای نوینی است که در سهام عدالت اجرا شده است.

۴- معامله‌گران کارگزاری با هماهنگی ناظر بازار و بر حسب شرایط بازار باید فروش‌ها را به‌نحوی انجام دهند که علاوه بر اجرای بهترین قیمت ممکن، کمترین آسیب به بازار وارد شده و به نوعی بازارگردانی سفارش‌ها را انجام دهند تا از رفتارهای هیجانی در بازار جلوگیری شود. این فرآیند حسب شرایط بازار ممکن است زمانبر باشد.

۵- معاملات سهام عدالت در سطح حساب کارگزاران ناظر مربوط در بازار انجام می‌شود و نتیجه آن به سیستم‌های بک‌آفیس کارگزاران و ارکان مربوط ارسال می‌شود.

۶- شرکت سپرده‌گذاری به دریافت اطلاعات اقدام و نتیجه معاملات و کنترل صحت و تطابق آن را بررسی می‌کند و در صورت صحت اطلاعات به عملیات تخصیص و تسویه و پایاپای اقدام می‌کند.

۷- پس از انجام معاملات در سطح حساب کارگزار، عملیات تخصیص معاملات از سطح حساب کارگزار به سطح حساب مشتریان همان کارگزاری به‌صورت سیستماتیک صورت می‌پذیرد. این فرآیند سه‌ روز کاری زمان می‌برد و جزو فرآیندهای نوینی است که در سهام عدالت اجرا شده است.

۸- پس از عملیات تخصیص، سه‌روز کاری پس از انجام معامله نتایج جزئیات تسویه و پایاپای در سطح مشتریان از طریق زیرساخت‌های فراهم شده در شرکت سپرده‌گذاری ارسال می‌شود تا کارگزاران بتوانند عملیات پرداخت و تسویه با مشتریان را انجام دهند.

راه‌های فروش سهام عدالت

راه‌های فروش سهام عدالت متفاوت است اما سهامداران باید بهترین روش را برای فروش سهام خود انتخاب کنند. سهامداران سهام عدالت می توانند از طریق کارگزاری های بانکی و کارگزاری های غیر بانکی نسبت به فروش سهام خود اقدام کنند. پس از آزادسازی سهام عدالت سهامداران از هفته دوم خرداد ماه توانستند 30 درصد سهام خود را از طریق بانک ها به فروش برسانند. آنها ببه صورت حضوری یا از طریق برنامه های موبایلی به صورت مجازی امکان امضا وکالت نامه فروش 30 درصد سهام را داشتند و بعد بانک ها درخواست فروش سهام را به کارگزاری سهام خود یا کارگزاری دیگری می فرستادند.

پس از مدتی فروش سهام از طریق کارگزاری های غیر بانکی نیز فراهم شد. در این روش سهامداران باید ابتدا در سجام احراز هویت شوند و پس از ثبت نام در کارگزاری مورد نظر سهام عدالت خود را بفروشند.

بر اساس اعلام کارشناسان و مردم بهترین کارگزاری‌ها در فروش سهام عدالت در این دو ماه، کارگزاری‌های اقتصاد بیدار، سهم آشنا و ملل عملکرد بهتری نسبت به سایر کارگزاری‌ها دارند و در مقابل کارگزاری‌های آگاه، مفید، بانک ملی، بانک سپه و بانک صادرات بدترین عملکرد را داشته‌اند.

بانک‌ها(کارگزاری بانکی)

از هفته دوم خرداد ماه برای سهامداران امکان فروش سهام عدالت از طریق ثبت درخواست تا سقف ۳۰ درصد از ارزش سهام از طریق بانک‌ها فراهم شد.

سهامداران در این روش می‌توانستند به شعب بانکی مراجعه کنند یا از طریق برنامه‌های موبایلی و به صورت مجازی وکالتنامه فروش ۳۰ درصد از سهام را امضا کنند، در این روش بانک‌ها درخواست‌های فروش را به کارگزاری خود یا کارگزاری طرف قرارداد می‌داد و خود بانک در فروش و واریز پول سهام نقشی ندارد بلکه مسئولیت آن با کارگزاری است.

در بین کسانی که از این طریق برای فروش سهام خود اقدام کرده‌اند، معترضان بسیاری وجود دارد که مدعی هستند پس از گذشت دو ماه از ثبت درخواست هنوز هیچ گونه وجهی دریافت نکرده‌اند یا مبلغ واریزی از ارزش ۳۰ درصد کمتر است.

کارگزاری غیربانکی

حدوددا از میانه خرداد ماه نیز فروش سهام از طریق کارگزاری‌های غیربانکی امکان‌پذیر شد، در این روش سهامداران باید ابتدا سجامی شوند، سپس در کارگزاری که مد نظر دارند ثبت نام کنند و از طریق سامانه معاملات سهام عدالت برای فروش سهام خود اقدام کنند.

فروش سهام عدالت

عملکرد کارگزاری‌های غیربانکی نیز همانند بانکی راضی‌ کننده نبود و موجب شد برخی از سهامداران از این که اختیار فروش سهام خود را با آنها داده‌اند پشیمان شوند و احساس ضرر کنند.

هر دو روش بالا شاکیان خود را دارد، نمی‌توان گفت بانکی‌ها در فروش سهام عملکرد بهتری نسبت به غیربانکی‌ها داشته‌اند یا برعکس!

کارت اعتباری بانکی

طرح کارت اعتباری سهام عدالت را نیز می‌توان به عنوان روش دیگری برای نقد کردن سهام عدالت درنظر گرفت که هنوز اجرایی نشده است.

از این طرح هنوز جزئیات دقیقی منتشر نشده، اما براساس اطلاعاتی که وجود دارد سهامداران می‌توانند تا سقف ۵۰ تا ۶۰ درصد ارزش‌دارایی سهام‌عدالت خود از بانک کارت اعتباری خرید دریافت کرده، به مراکز خرید بروند و موجودی آن را به صورت اعتباری خرج کنند. مشمولان این طرح علاوه بر اینکه برای تسویه پول حدود یک سال وقت خواهند داشت، سهام‌عدالت ارزشمند خود را از دست نمی‌دهند و باعث برهم‌خوردن نظم بورس نمی‌شوند.

با این طرح سهامداران سهامشان را نمی‌فروشند بلکه به پشتوانه آن یک نوع تسهیلات دریافت می‌کنند، اما محدودیت فروشگاهی و ابهاماتی که درباره این طرح وجود دارد به نوعی آن را ناکارآمد کرده است. البته این امکان نیز وجود دارد که طرح نهایی تغییراتی داشته باشد که به سهامداران کمک کند.

بازار سیاه سهام عدالت

در کنار دو روش قانونی فروش از طریق کارگزاری‌های بانکی و غیربانکی و طرح کارت اعتباری که هنوز نهایی و اجرایی نشده است، بازار سیاه سهام عدالت نیز وجود دارد.

اگر چه فروش سهام عدالت بین مردم غیرقانونی است، اما سهامداران در بازار غیررسمی اقدام به خرید و فروش می‌‎کنند که هم فروشنده و هم خریدار دارد.

آزادسازی سهام عدالت

براساس اظهارات فروشندگان سهام عدالت، علت روی آوردن آنها به بازار غیررسمی در عملکرد ضعیف بانک‌ها و کارگزاری‌ها است و برخی از آنهایی که ۳۰ درصد از سهامشان را از طریق بانک‌ها فروخته‌اند می‌گویند که حاضر نیستند ۷۰ درصد باقی مانده از طریق کارگزاری‌ها بفروشند.

یکی از سهامداران می‌گوید که دو ماه است درخواست فروش ۳۰ درصد از سهام عدالتش را به بانک داده ولی پولی برایش واریز نشده است، بعد از دو ماه هم که پیگیری کرده که چرا پول سهام را واریز نمی‌کنند؟ پاسخ بانک این بوده که درخواست فروش سهام ثبت نشده پس تصمیم گرفته که سهامش را در بازار سیاه بفروشد.

خریداران نیز با این انگیزه که سهام عدالت در حال رشد است و آنها را می‌توانند زیر قیمت واقعی آن بخرند وارد بازار سیاه خریدوفروش سهام عدالت شده‌اند.

متقاضیان خرید سهام عدالت سهام یک میلیون تومانی را به قیمت یک چهارم ارزش واقعی آن می‌خرند‌.

بهترین و بدترین کارگزاری در فروش سهام عدالت

براساس پیگیری‌های تجارت‌نیوز از شرکت سپرده‌گذاری در خصوص عملکرد کارگزاری‌ها در این دو ماه، کارگزاری‌های اقتصاد بیدار، سهم آشنا و ملل عملکرد بهتری نسبت به سایر کارگزاری‌ها دارند و در مقابل کارگزاری‌های آگاه، مفید، بانک ملی، بانک سپه و بانک صادرات بدترین عملکرد را داشته‌اند.

اما کارگزاری بانک سپه این موضوع را رد می‌کند.

عظیم ثابت، مدیر عامل کارگزاری بانک سپه در گفتگو با تجارت‌نیوز در واکنش به این موضوع گفت: این موضوع را تکذیب می‌کنم، به جز در مواردی نادر همه این کارها به صورت روزانه و با زحمات فراوان همکاران ما در حال انجام است. خیلی از این مشکلات به ایراداتی که در اطلاعات اولیه هویتی سهامداران محترم وجود دارد، برمی‌گردد و ما براساس اطلاعاتی که شرکت سپرده‌گذاری در اختیار ما قرار می‌دهد، نسبت به فروش سهام شان اقدام می‌کنیم.

کارگزاری‌ها باید اطلاع‌رسانی کنند

همچنین شرکت سپرده‌گذاری اعلام کرد که سهام ۶۰۰ هزار نفر از سهامدارانی که درخواست فروش سهام خود را داده‌اند فروخته نشده و کارگزاری‌ها باید به این افراد اطلاع دهند که علت فروخته نشدن سهامشان چیست؟

کارگزاری‌ها تا پایان تیر ماه فرصت داشتند تا به هر مشتری جداگانه پاسخ دهند که مشکل تقاضای فروش ۳۰ درصد سهام عدالت آن‌ها چیست و طبق اعلام شرکت سپرده‌گذاری اگر کسی پاسخی ندهد، برخورد انضباطی با آن کارگزاری می‌شود.

پیش از این که این ضرب‌الاجل برای کارگزاری‌ها تمام شود، مدیر عامل کارگزاری آگاه و بانک ملت انجام این کار را در زمان محدود اعلامی ناممکن دانستند.

محمدرضا سرافزاز، مدیر عامل کارگزاری آگاه معتقد است که این کار در فرصتی که داده شده قابل انجام نیست.

مهدی پورستار، مدیرعامل کارگزاری بانک ملت نیز در این خصوص به تجارت‌نیوز گفت: ما هر سهمی که قابل فروش باشد، می‌فروشیم؛ چه دلیلی وجود دارد که نفروشیم. مشکلات سهام عدالت پیچیدگی زیادی دارد که با اقدامات این چنینی حل نمی‌شود.

اما شرکت سپرده‌گذاری در این خصوص معتقد است که در مورد ۶۰۰ هزار سهامدار، اطلاعات فروش در اختیار شرکت‌های کارگزاری است و باید اطلاع‌رسانی کنند. فرصت کم هم اصلا مطرح نیست، بحث اطلاع‌رسانی است.

نحوه آزادسازی سهام عدالت/ فیلم