ارائه بنزین به هر ایرانی مدلی برای تمام بازارها

به گزارش راهبرد معاصر؛ در ماه های گذشته و با توجه به افزایش چند برابری نرخ ارز و ثبات نسبی قیمت بنزین طی دو سال اخیر و با توجه به قیمت بنزین فوب خلیج فارس (هر لیتر بنزین بیش از ۵۰ سنت) دولت در ازای هر لیتر بنزین هزار تومانی مصرفی در داخل کشور رقمی حدود ۵ هزار تومان یارانه پرداخت می کند. این یارانه یا برای واردات بنزین به قیمت های بین المللی پرداخت شده و یا حتی اگر تمام بنزین مصرفی تولید داخل باشد( در شرایط فعلی اینگونه است) این بنزین می تواند به جای مصرف در داخل کشور به عنوان یک فرآورده نفتی صادر شده و موجب ارزآوری برای کشور شود. با این حال تداوم وضعیت موجود یعنی پرداخت یارانه پنهان به بنزین مصرفی در داخل کشور آن هم در این حجم وسیع از دو حیث دارای ایراد و محل اشکال است: 

۱) بر اساس آمار موجود، مصرف بنزین در سال های اخیر به واسطه قیمت ارزان آن افزایش چشمگیری داشته است. این افزایش مصرف علاوه براتلاف منابع کشور طبیعتا به افزایش آلودگی های زیست محیطی و بیماری های ناشی از آلودگی هوا می انجامد.

۲) افزایش مصرف بنزین (حتی به فرض اینکه آن را در راستای افزایش رفاه جامعه بدانیم) به صورت علی السویه نبوده و با توجه به پرداخت یارانه به بنزین مصرفی مردم، مصرف کنندگان بنزین که عمدتا از دهک های بهره مند جامعه به شمار می روند از امکاناتی که متعلق به همه مردم است به مراتب بیشتر از سایر دهک ها استفاده می کنند که طبیعتا تداوم این وضعیت با اصل عدالت سازگاری ندارد.

با این تفاسیر، ایجاد تغییر در نحوه قیمت گذاری، عرضه و مصرف بنزین به عنوان پرمصرف ترین حامل سوخت در کشور ضروری است. در ماه های گذشته و با علم به این موضوع که ادامه روند موجود موجب اتلاف منابع کشور می شود طرح های مختلفی برای تغییر روند موجود پیش بینی شده است. برخی بازگشت کارت سوخت و تعیین مکانیسم بنزین دو نرخی را پیشنهاد داده و معتقدند: بنزین نرخ اول با قیمت های فعلی و به صورت سهمیه محدود به صاحبان خودرو ارائه شده و بنزین نرخ دوم به صورت آزاد و بدون محدودیت ارائه شود.

این طرح عینا طرح سال های گذشته و پس از اجرای هدفمندی یارانه ها در سال ۸۹ تا قبل از حذف کارت سوخت از سوی دولت است که اجرای آن نیز با موفقیت قابل توجهی  در کاهش مصرف بنزین و گازوییل به عنوان حامل های سوخت همراه بود. اگر چه این طرح نیز ایراداتی داشت که باید به دنبال رفع آن ها بود، از جمله ایرادات وارده به روند قبلی این بود که سهمیه بنزین تعیین شده به هر خودرو تعلق می گرفت و اگر فردی حتی ۵ خودرو نیز داشت می توانست در ازای هر خودرو سهمیه مجزایی دریافت کند.

طرح دومی که در هفته های اخیر مطرح شد و به نظر می‌رسد طرحی پخته تر و البته به عدالت نزدیک تر است ارائه بنزین به هر فرد ایرانی به جای هر خودرو است. در اجرای این طرح دو نکته مثبت وجود دارد:

الف) یارانه پرداختی به بنزین علی السویه و به همه شهروندان ایرانی بوده و از‌آنجا که این بنزین (بنزین یارانه ای) در اختیار شهروندان قرار می گیرد طبیعتا این روند منجر به افزایش عدالت در بازتوزیع مناسب تر یارانه ها خواهد شد.

ب) حتی به فرض خرید و فروش بنزین از سوی مردم (برای افرادی که خودرو نداشته یا به هر دلیلی نیازی به سهمیه بنزین خود ندارند) این مبالغ میان شهروندان ایرانی(تمام ایرانیان) داد وستد شده و مانند برخی از طرح ها صرفا در انحصار عده ای دلال قرار نمی گیرد.

نکته دیگری که در این میان وجود دارد این است که دیدگاهی هدف اصلی سهمیه بندی بنزین را کاهش مصرف بنزین و کسب درآمد از سوی دولت دانسته و معتقدند: با اجرای این طرح علاوه بر کاهش و مدیریت مصرف بنزین، منابع ریالی قابل توجهی نیز نصیب دولت خواهد شد. اگر چه این موضوع به شرط اینکه منابع حاصله از سوی دولت صرف گسترش زیرساخت ها و ناوگان حمل و نقل عمومی شود اقدامی مفید است اما از نظر نگارنده اجرای این طرح حتی بدون کسب ریالی درآمد از سوی دولت و صرفا کاهش مصرف بنزین (مدیریت مصرف) نیز مثبت است چرا که حداقل اتفاق مثبت این است که همه افراد به صورت برابر از یارانه بنزین بهره مند خواهند شد که خود این موضوع به معنای شیفت فشار از فقرا به ثروتمندان بوده و می تواند به الگویی برای تمام بازارها و کالاهایی که دولت به آن ها یارانه پرداخت می کند تبدیل شود.

بر اساس آخرین آمارها روزانه حدود ۹۰ میلیون لیتر بنزین در کشور مصرف می شود که با در نظر گرفتن جمعیت ۸۰ میلیون نفری ایران به این معناست که هر ایرانی روزانه ۱.۱ لیتر بنزین مصرف می کند. به فرض تداوم وضع موجود می توان در ماه به هر ایرانی حداقل ۳۰ لیتر بنزین اختصاص داد. طبیعی است که با سهمیه ۳۰ لیتری به هر شهروند ایرانی در ماه میزان مصرف بنزین حول و حوش ارقام فعلی باقی مانده و هر چقدر سهمیه هر فرد کمتر از ۳۰ لیتر شود به معنای کاهش مصرف تلقی خواهد شد.

بهره سخن

قطعا تداوم روند موجود در مصرف حامل های سوخت از جمله بنزین و گازوییل با توجه به افزایش مصرف و قاچاق موجب هدررفت منابع ملی شده و تغییر در روند موجود امری ضروری است. یارانه پنهانی که در حال حاضر برای مصرف بنزین از سوی دولت پرداخت می شود می تواند در صورت قرار گرفتن در مسیری مناسب تحولی عمیق در اقتصاد ایران ایجاد کند.