در پی بهره برداری سیاسی از سفر پاپ به عراق؛
دو قطبی سازی تصنعی میان قم و نجف
سفر پر اهمیت و تاریخی پاپ به عراق فضای مساعدی را برای بهره‌برداری سیاسی رقبای محور مقاومت فراهم آورده تا با دمیدن بر شکاف میان مرجعیت نجف اشرف با قم، زمینه تضعیف حشدالشعبی و نفوذ تهران در عراق را فراهم آورند.
به گزارش راهبرد معاصر؛ سرانجام و پس از کش و قوس‌های فراوان، پاپ فرانسیس رهبر کاتولیک‌های جهان به عراق سفر نمود، سفری که با استقبال فزاینده رهبران سیاسی، قومی و مذهبی عراق همراه بوده و بسان دستاوردی وسیع برای رهبران این کشور بی ثبات قلمداد می‌شود. برنامه‌های بلند مدت پاپ جهت حضور در عراق و دیدار با شخصیت برجسته مرجعیت تشیع آیت‌الله سیستانی و همچنین حضور در شهر تاریخی اور زادگاه ابراهیم خلیل، پدر معنوی مسلمانان، مسیحیان و یهودیان در استان بحران زده ذی‌قار، و همچنین حضور در اماکن مقدسه مسیحیان در قره‌قوش، نینوا و اربیل، اهمیت فزاینده‌ای به این سفر داده است. سفر پاپ فرانسیس به عنوان اولین دیدار یک رهبر کاتولیک از عراق قلمداد می‌شود، پیشتر و در سال ۱۹۹۹، پاپ ژان‌پل دوم، رهبر وقت کاتولیک‌های جهان، عزم سفر به عراق کرده بود، عزیمتی که بدلیل محاصره شدید رژیم بعثی از سوی آمریکا و سازمان ملل متحد، نافرجام ماند.
فضای نامساعد امنیتی حاکم بر عراق در خلال هفته‌های اخیر و شیوع وسیع کرونا در این کشور، موجب گردید تا مقامات عراقی، تدابیر وسیعی را جهت این سفر اتخاذ نمایند. مقامات عراقی، هزاران تن از نیروهای ارتش و پلیس را در خیابان‌ها و در امتداد جاده ارتباطی فرودگاه بغداد و فرعی‌های منتهی به آن به عنوان محل تردد خودروی حامل پاپ مستقر کرده‌اند. سایر مکان‌های احتمالی حضور پاپ نیز دستکمی از فضای بغداد نداشته و رسانه‌های ضد محور مقاومت، کوشیده‌اند تا حملات راکتی اخیر به عین‌الاسد و کاروان نظامیان آمریکایی را عاملی کلیدی جهت نابسامانی حاکم در عراق قلمداد کرده و انگشت اتهام را بسوی تهران و متحدین عراقی‌اش نشانه روند.
فارغ از اهمیت سفر پاپ فرانسیس به عراق، پرداخت بیش از تصور رسانه‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای به سفر یاد شده، حکایت از بهره‌برداری‌های کلانی دارد که مقامات عراقی و در صدر آنها مصطفی الکاظمی در پی صید آناند. در این نوشتار بر آنیم تا به پیامدها و دستاوردهای سفر پاپ فرانسیس به عراق بپردازیم.
برجسته‌سازی دیدار با آیت‌الله سیستانی جهت ایجاد تقابل میان مرجعیت قم با نجف
از زمان سقوط رژیم بعثی در عراق و قدرت‌گیری متحدین ایرانی در این کشور، عراق به صحنه‌ی رویارویی تهران و واشنگتن مبدل شده است. نبرد خونین بصره و جدال‌های پی در پی در بغداد و سرانجام هدف گیری کاروان حامل شهیدان سلیمانی و المهندس و موشک‌پراکنی تهران به پایگاه عین‌الاسد، تنها بخشی از میدان نزاع طرفین قلمداد می‌شود. نفوذ کلام و جایگاه منحصربفرد آیت‌الله سیستانی به عنوان برجسته‌ترین مرجع مستقر در نجف اشرف، موجب شده تا مقامات کاخ سفید و متحدین عراقی آن، در خلال هجده سال اخیر، تلاش نمایند تا با ایجاد دو قطبی‌سازی میان قم و نجف و القای وجود رویکردی متفاوت از سوی آیت‌الله سیستانی به نسبت هم لباسان ایشان در قم، زمینه شکاف میان تهران و بغداد را فراهم آورده و با توسل به این حربه از میزان نفوذ ایران در عراق بکاهند، امری که در مقاطعی با موفقیت‌های مقطعی نیز همراه شده است. جدایی جناح حشد عتبات از حشدالشعبی در خلال ماه‌های اخیر در همین راستا قلمداد می‌شود.
از همین روست که با وجود اهمیت فزاینده دیدار پاپ از عراق و حضورش در اماکن تاریخی و در صدر آنها شهر اور به عنوان زادگاه حضرت ابراهیم و تاکید بر نزدیکی فِرَق و مذاهب به یکدیگر و همچنین دلجویی از اقلیت های ایزدی، سریانی، کلدانی و آشوری موجود در عراق و تاکید بر عدم مهاجرت آنها؛ رسانه‌های ضد ایرانی، کوشیده‌اند تا مباحث یاد شده را به حاشیه رانده و دیدار وی با آیت‌الله سیستانی را به عنوان مهمترین قسمت سفر برجسته نمایند، فرآیندی که در پی دمیدن بر شکاف میان شیعیان به طور اعم و اختلاف‌های حوزه‌های قم با نجف به طور اخص گام بر می دارد.
ایندیپندنت در گزارشی در همین راستا می‌نویسد: «آیت‌الله سیستانی که هم اکنون ۹۰ سال دارد، نقش تعدیل کننده ای را در عراق بازی کرده است. او اجازه نفوذ بیشتر ایران در این کشور را گرفته و با موضع‌گیری های مختلف عموماً نقش حامی مردم را بازی کرده است. از این‌رو نفوذ او در این کشور بی‌بدیل است. موضوعی که با توجه به تبلیغات وسیع ایران، از سوی حکومت این کشور که برای خود شأن رهبری جهان تشیع را قائل است، بسیار گران است.... اگرچه ملاقات پاپ فرانسیس با آیت الله سیستانی، الزاما به معنای تأیید دیدگاه او نیست، اما می تواند به شیعیان این احساس را القاء کند که جهان ترجیح می دهد به جای مراجع شیعه در ایران و رهبر جمهوری اسلامی، با سیستانی در مورد مسائل اسلام و تشیع گفتگو کند.»
بهره‌برداری سیاسی الکاظمی از سفر پاپ به عراق
از زمان استقرار مصطفی الکاظمی در کاخ نخست وزیری بغداد قریب به ده ماه می گذرد. انتخابی که پس از کش و قوس‌های فراوان منتهی به واژگونی عادل عبدالمهدی صورت پذیرفت. وقوع سلسله اعتراض‌های پراکنده در عراق و خواست جامعه مبنی بر ضرورت مبارزه با فساد و رفع چالش‌های اقتصادی عمیق حاکم بر این کشور، به بزرگترین بحران عراق از زمان سقوط صدام حسین منجر شده است. با این حال و با وجود گذشت ده ماه، نه تنها از میزان فساد و چالش‌های اقتصادی کاسته نشده، بلکه با کاهش فزاینده قیمت جهانی نفت و شیوع کرونا، به نحو چشمگیری بر بحران داخلی عراق افزوده شده است.
قدرت گیری الکاظمی در می ۲۰۲۰ در حالی صورت پذیرفت که عمده گروه‌های وابسته به حشدالشعبی و فراکسیون الفتح در پارلمان، به انتخاب وی به عنوان نخست وزیر بدیده‌ی تردید می‌نگریستند تا بدان جا که کتائب حزب الله، عملا وی را متهم به ارائه اطلاعات به آمریکایی ها در فرآیند ترور شهیدان سلیمانی و المهندس نمود. با این وجود و با گذشت زمان و رفع برخی بحران‌های حاکم بر این کشور، ظن آن می‌رود که الکاظمی بر آن است تا از این سفر با اهمیت بسان دستاوردی کلان برای دولت خویش بهره برده و آن را به امتیازی در برابر رقبا تبدیل نماید. وبسایت عراقی شفق نیوز در تحلیلی در این باره می‌نویسد: «دولت مصطفی الکاظمی از جانب پاپ برای اقدام در جهت مصالحه سیاسی، نژادی و دینی و تلاش برای ایجاد حکومتی توانا و عادلانه برای همه که عراق را به خروج از باتلاق بحران ها و ناآرامی ها خارج کند، مورد حمایت قرار خواهد گرفت.»
فقدان موفقیت دولت الکاظمی تا بدان جا پیش رفته که زمینه دور جدیدی از تداوم نارضایتی‌ها در عراق را فراهم آورده تا بدان جا که معترضین در ناصریه (مرکز استان ذی‌قار) با علم به حضور پاپ در این کشور و سفر وی به این استان (شهر اور در استان ذی‌قار واقع شده است)، پروسه اعتراضات خویش را با وجود خواست مقامات عراقی مبنی بر توقف مقطعی اعتراض ها، تداوم بخشیده‌اند. عدم خروج نظامیان آمریکایی از عراق منطبق با مصوبه پارلمان و تشدید رقابت‌ها میان اربیل با بغداد بر سر اختصاص بودجه اقلیم کردستان عراق و همچنین رویارویی اخیر میان سکولارها با متحدین مقتدی صدر در شهر نجف، به فضایی یاس آلود و نابسامان در عراق منجر شده تا بدان جا که علاوه بر گروه‌های نزدیک به مقاومت نظیر الفتح و دولت قانون نوری مالکی، جناح قدرتمند سائرون و شماری از گروه‌های کُرد نیز که در قدرت‌گیری الکاظمی نقشی بسزا ایفا نموده بودند، اکنون به جرگه‌ی منتقدین وی پیوسته‌اند. سفر پاپ فرانسیس در این مقطع، فرصت منحصربفردی را برای دولت الکاظمی فراهم آورده تا با سرپوش نهادن بر چالش‌های موجود در عراق، از آن به عنوان دستاوردی بزرگ برای تداوم ریاست خویش و هم حزبی‌هایش در عراق بهره‌برداری نماید.
فرصتی برای ایزوله حشدالشعبی
از زمان اعلام قصد پاپ برای حضور در عراق تا ورود روز گذشته وی به فرودگاه بغداد، شماری از مفسرین منطقه، هدف وی از این سفر را تاکید بر ایجاد برابری میان فِرَق و مذاهب این کشور عنوان نموده و خواستار حق برابر شهروندی در عراق شده اند. تاکید یاد شده در اولین روز سفر وی نیز جنبه‌ی عینیت به خود گرفت و رهبر کاتولیک‌های جهان در نخستین روز از سفر تاریخی‌اش به عراق، از قربانیان یکی از بی‌رحمانه‌ترین کشتار مسیحیان در این کشور، تقدیر کرد. پاپ فرانسیس در اولین اظهار نظرش خواستار حقوق برابر پیروان دیگر مذاهب با شیعیان عراق شد. رهبر کاتولیک های جهان گفته است که جمعیت مسیحی عراق باید نقش پررنگ تری به عنوان شهروندان تمام عیار این کشور ایفا کنند که از حقوق کامل آزادی و مسئولیت برخوردارند. وی صراحتا اظهار داشت که تکثرگرایی در عراق منبعی گرانبهاست که باید از آن بهره گرفت نه اینکه آن را از میان برد.
علاوه بر اظهارات یاد شده، پاپ ابراز امیدواری کرد که جنگ، خشونت و افراطی‌گری در کنار عدم مدارا و تفرقه پایان بگیرد. اظهارات یاد شده در کنار اشاره تلویحی پاپ مبنی بر عدم مداخله کشورهای خارجی در امور عراق، فضایی را فراهم اورد تا بلافاصله رسانه‌های ضد محور مقاومت، انگشت اشاره را به سوی تهران گرفته و خواستار پایان مداخله این کشور در امور عراق شوند. پاپ فرانسیس در دیدار با برهم صالح صراحتا بیان می‌کند: «بگذارید سلاح‌ها ساکت باشند! بگذارید ما در اینجا و در همه جا به گسترش آنها پایان دهیم! بگذارید که منافع خاص متوقف شود، منافع خارجی که به مردم محلی اهمیت نمی‌دهند. اجازه دهید ما به کسانی که سازندگی و صلح می‌کنند گوش دهیم!». وی افزود: «خشونت ، افراط گرایی، حزب گرایی و عدم تحمل را متوقف کنید! به همه شهروندانی که می‌خواهند این کشور را با هم در یک تعامل صریح، صادقانه و سازنده بسازند، مجال بدهید».
الشرق الاوسط در گزارشش در همین باره می‌نویسد: «در کشوری که شاهد تنش‌های شدید، تبادل پیام و تسویه حساب بین چندین قدرت خارجی به رهبری ایالات متحده و ایران است، پاپ گفت: "ما امیدوار هستیم که کشورها دست صلح به سمت عراق را کنار نکشند و امیدواریم که به این امر بدون تحمیل منافع ایدئولوژیک یا سیاسی خود ادامه دهند"». پیشتر نیز وبسایت شفق نیوز در گزارشی به تحلیل این موضع گیری پاپ پرداخته بود و در گزارشش می‌نویسد: « پاپ عادت ندارد نامی از کشورها به میان آورد اما ندایی خواهد داد برای دور نگه داشتن عراق که مهد ادیان آسمانی و مهد بسیاری از اقلیت ها و نژادهاست، از درگیری های منطقه ای و دخالت های خارجی در عراق.»
حضور پاپ در عراق اگرچه با استقبال فزاینده فراکسیون الفتح، عصائب اهل حق و سایر احزاب و جریان‌های مقاومت همراه شده است، اما دولت حاکم بر بغداد و متحدین منطقه‌ای و بین‌المللی‌اش خواهند کوشید تا از سفر پاپ فرانسیس به عراق نهایت بهره را برده و آن را در راستای کاهش جایگاه و نفوذ ایران و ضرورت تحقق صلح و آشتی در عراق قلمداد نمایند، پروسه‌ی صلحی که شرط تحققش در گرو پایان فرقه‌گرایی و خلع سلاح گروه‌های موازی با ارتش است.