پیدا و پنهان شبکه اجتماعی «کلاب هاوس»

به گزارش راهبرد معاصر؛ از اوایل دهه 90 که پیام‌رسان تلگرام آغاز به کار کرد، مشخص بود که با موج جدیدی از رسانه‌های نوظهور مواجه هستیم که اساس آن تولید محتوا از سوی عموم جامعه و خارج شدن روند تولید و توزیع از انحصار رسانه‌های سنتی است. بعدها با گسترش ضریب نفوذ اینستاگرام و سپس شبکه‌هایی همچون توییتر، تیک‌تاک و پینترست شاهد بودیم که گونه‌های جدیدی از تعامل رسانه‌ای و انتشار اخبار مبتنی بر اشتراک آزاد متن و عکس مورد استقبال جامعه قرار گرفت. این روزها نیز شاهد هستیم شبکه اجتماعی صوت‌محور «کلاب هاوس» به یکی از شبکه‌های اجتماعی محبوب ایرانیان تبدیل شده است. در این گزارش به دنبال پاسخ این سوال هستیم که مواجهه اصولی با این پدیده چگونه باید باشد؟

حرکت از مونولوگ به دیالوگ جمعی

با نگاهی به کارکرد کلاب هاوس باید گفت که اساس فعالیت این شبکه اجتماعی تعامل صوتی بین افراد است. در این تعامل افراد بدون نظارت و به‌صورت واضح با هم گفت‌وگو می‌کنند. این ویژگی باعث شده تا فرصت بیان نظرات شخصی در لحظه فرهم شود و از این جهت می‌توان گفت که نقطه قوت آن امکان مشارکت لحظه‌ای افراد بدون امکان محدود کردن در گفتگو است؛ موضوعی که در سایر شبکه‌های اجتماعی دیده نمی‌شود و همین موضوع سبب رشد سریع آن در جامعه ایرانی شده است.

از سوی دیگر نیز افرادی که در سایر شبکه‌های اجتماعی به صورت انفرادی و یک‌طرفه نظرات خود را بیان می‌کنند در این شبکه مجبور هستند به حجم زیادی از سوالات در یک موضوع مشخص پاسخ دهند. به عبارت دیگر شاهد تغییر جهت شبکه‌های اجتماعی از ماهیت مونولوگ به دیالگوی جمعی هستیم که باعث می‌شود افراد با دقت بیشتری نظرات خود را بیان کنند.

افول تولیدات مبنایی و نخبگانی در فضای عمومی جامعه

کارشناسان اما مهم‌ترین ضعف بنیادین در کلاب هاوس را سطحی بودن گفتگوها در آن می‌دانند. به زعم این افراد، شبکه‌های مجازی ذائقه مخاطب را به سمتی برده‌اند که دیگر حوصله متون و مباحث طولانی و زیربنایی را ندارد و از همین‌رو نباید انتظار داشت در اتاق‌های گفت‌وگوی کلاب هاوس موضوعات اصلی و دغدغه‌های مبنایی مورد بحث قرار بگیرد.

به بیان دیگر مخاطب امروز با این حوصله اندک خود در مباحث مهم و طولانی‌مدت شرکت نخواهد کرد؛ بنابراین مخاطبان جدی مباحث که بخشی از آن خود رسانه‌ها خواهند بود مباحث مطرح شده در این بستر را دوباره و به صورت کوتاه‌تر بازخوانی خواهند کرد؛ سیاسیون هم استقبال خوبی از آن داشته‌اند و بعد از هر مبحثی این خبرنگاران هستند که گفت‌وگو‌ها را جمع‌آوری کرده و در قالب خبرهای کوتاه‌تر بیان می‌کنند. همین ویژگی باعث شده تا علیرغم گسترش فرصت حضور نخبگان در این شبکه اجتماعی اما اکثریت مخاطبان به سمت گفتگوهای روزمره با تمرکز بر دغدغه‌های شخص خود حرکت کنند.

کلاب هاوس، بستر میتینگ مجازی انتخابات

شیوع کرونا سبب شده تا انتخابات ریاست‌جمهوری سال 1400 دیگر شاهد میتینگ میدانی هواداران نامزدها نباشیم. از همین‌رو بود که رئیس ستاد انتخابات کشور با تاکید بر ممنوعیت برگزاری هر نوع تجمع و میتینگ انتخاباتی، این موضوع را جزو خطوط قرمز انتخاباتی عنوان کرد. از سوی دیگر برخی جنجال‌های اخیر در رسانه ملی همچون اخراج مجری برنامه زاویه به دلیل ابراز موضع یاسی خود باعث شده تا تلویزیون و رادیو ظرفیت موج‌سازی انتخاباتی خود را از دست بدهد. در این وضعیت است که کلاب هاوس توانسته خود را به عنوان ابزار نوین تبلیغات معرفی کند.

بسیاری از کارشناسان سیاسی و رسانه‌ای معتقد هستند صداسیما به دلیل ماهیت مونولوگ خود ظرفیت لازم برای حداکثری و ایجاد شور انتخاباتی ندارد و از همین‌رو نخبگان و عموم جامعه به سمت شبه‌ای حرکت می‌کنند که بتوانند آزادانه نظرات خود ولو به حالت انتقادی را بیان کنند. اما باید در نظر داشت که با توجه به محدودیت‌های فنی این شبکه اجتماعی کماکان اینستاگرام فراگیری بیشتری نسبت به سایر شبکه‌ها دارد و بعید است به این زودی‌ها جایگاه خود را به کلاب هاوس بدهد.

به عبارت دیگر اکثر فعالان سیاسی و رسانه‌ای در این شبکه اجتماعی نوظهور فعال خواهند شد ولی چون شاهد تخصصی شدن موضوع خواهیم بود، بیشتر سرریز مباحث شکل‌گرفته در این فضا در رسانه‌های جمعی و فراگیرتر خواهیم بود. همانطور که «سیدمحمد رضوی» در یادداشتی برای خبرگزاری تسنیم نوشته: «یقیناً ترکیب کلاب هوس به‌عنوان حوزه نخبگانی، توئیتر به‌عنوان شبکه طرفداری و اینستاگرام به‌عنوان شبکه انتشار، چرخه را تکمیل و موج‌آفرینی را کامل می‌کند».

با جمع‌بندی موارد فوی می‌توان گفت که کلاب هاوس برخلاف سایر شبکه‌های اجتماعی توانسته خود را به عنوان یک پلتفرم نخبگانی و محل تولید محتوا بشناساند و در ایام پیش‌رو نیز شاهد سرریز جنجال‌ها و حواشی از این شیکه به شبکه‌های اجتماعی عمومی‌تر خواهیم بود.

با کلاب هاوس چه باید کرد؟

از عصر روز جمعه برخی رسانه‌ها از فیلتر شدن کلاب هاوس از سوی اپراتورهای تلفن همراه خبر می‌دهند. در مقابل اما مسئولان وزارت ارتباطات و مدیران اپراتورهای همراه اول و ایرانسل به جد این موضوع را تکذیب کرده و می‌گویند که فیلتر کردن یک شبکه اجتماعی نیاز به دستورات قضایی خاص دارد و تاکنون دستگاه قضایی چنین دستوری ابلاغ نکرده است.

این سردرگمی نیز باعث شده تا بسیاری از فعالان سیاسی و رسانه‌ای واکنش‌های مختلفی بدان داشته باشند؛ برخی این موضوع را نشانه ضعف حاکمیت در مقابل شبکه‌های اجتماعی خوانده که از ترس فضای عمومی جامعه دست به انجام نین کارهایی می‌زند. برخی اما معتقد هستند کلاب هاوس همان نقشی را دارد که رسانه‌هایی همچون BBC فارسی در فتنه 88 ایفا کرد.

با نگاهی به ماهیت این شبکه اجتماعی به نظر می‌رسد می‌توان با مدیریت صحیح آن ضمن جلوگیری از بحران‌زایی برخی جریان‌های خارج‌نشین، فضای جدیدی پیش‌روی جمهوری اسلامی و جبهه انقلاب برای گسترش خود ایجاد کرد.

در حالیکه استقبال از رسانه ملی به دلایل مختلف کاهش یافته و شبکه‌های اجتماعی قدیمی‌تر نیز ماهیت سرگرمی داشته و امکان اثرگذاری موثر نیروهای انقلابی در آنها نیست، وجود شبکه‌ای که بستر گفتگوی مستقیم برای افراد جامعه را فراهم می‌کند باعث شده تا فرصت نمایان کردن بسیاری از حقایق ایجاد شود.

به نظر می‌رسد شکست سیاست فیلترینگ در مواقع قبلی درس خوبی برای ما باشد که نباید ظرفیت‌های نوین رسانه‌ای را به دلیل فعالیت جریان ضدانقلاب به تعطیلی کشاند و باید به سمت تولید محتوای متناسب با ماهیت این شبکه‌ها حرکت کرد تا سخن انقلاب اسلامی شنیده شود.