شانس احیای برجام به چه میزان است؟

به گزارش راهبرد معاصر؛ روزنامه "وال استریت ژورنال"در گزارشی تحت عنوان " پیشروی مذاکرات هسته‌ای ایران همزمان با پیشنهادات آمریکا مبنی بر کاهش تحریم‌ها" به این موضوع می‌پردازد که دولت بایدن برای کاهش میزانِ محدودیت‌های نفتی و مالی و محدودیت دیگر بخش‌ها در ایران سیگنال‌های مثبتی فرستاده است با این حال، تهران خواستار موارد بیشتری است. وال استریت ژورنال می نویسد:

«دولت بایدن، سیگنال‌هایی فرستاده مبنی بر اینکه امکانِ کاهشِ تحریم‌ها در حوزه‌های اقتصادی مهم ایران از جمله حوزه‌های نفت و مالی وجود دارد. منابع آگاه عنوان می‌کنند، این اقدامات می‌توانند به طور محدود، به رفع اختلافات دو طرف برای پیشبرد مذاکرات هسته‌ای کمک کند.

علیرغم پیشرفت حاصل شده، دیپلمات‌های ارشد هشدار دادند که هفته‌ها مذاکره دشوار درباره توافق هسته‌ای سال 2015 در پیش است و محقق شدنِ پیشرفت در این گفتگوها از حساسیت زیادی برخوردار است. شرایط در حالی دشوارتر می‌شود که گفتگوهای کنونی وین، به واسطه سیاست‌های داخلی متناقض با سیاست‌های بایدن در واشنگتن و امتناع ایران از ملاقات مستقیم با ایالات متحده بسیار پیچیده و دشوار به نظر می‌رسند.

بایدن پیشتر عنوان کرده بود که قصد دارد، پس از خروج دونالد ترامپ از توافق‌نامه برجام در سال 2018، مجددا به این توافق‌نامه بازگردد. در آن زمان، تصمیم آمریکا برای خروج از توافق‌ و اعمال تحریم‌های گسترده علیه ایران، تهران را بر آن داشت تا بسیاری از محدودیت‌های اصلی توافق‌نامه سال 2015 را کنار بگذارد و به این ترتیب بازگشت به مقرراتِ توافق‌نامه و پایبندی به مفادِ آن برای هر دو طرف بسیار دشوار شد.

مقامات ارشدِ کشورهای عضو توافق‌نامه، در هفته‌ای که گذشت، در وین به مدت 5 روز با یکدیگر به گفتگو پرداختند و حالا قبل از شروع دور جدیدی از مذاکرات در هفته آینده، مجددا به خانه بازگشتند. افرادی که در این مذاکرات شرکت داشته‌اند، می‌گویند، در عین حال که آمریکا با شفافیت بیشتری در حذف بخشی از تحریم‌ها وارد عمل شده، پیشرفت مذکرات نیز به وضوح به چشم می‌خورد.

بسیاری از این تحریم‌ها در دوران ریاست جمهوری دونالد ترامپ تحت عنوان مقابله با تروریسم علیه ایران اعمال شده‌اند و مقامات آمریکایی پیشتر عنوان کرده بودند مایل به بررسی و تغییر بخشی از آنها هستند. با این حال، آنها به طور دقیق عنوان نکرده‌اند که کدام دسته از تحریم‌ها را می‌توان به کلی حذف و یا کاهش داد و در این زمینه کدام یک از نهادهای ایرانی تحت تاثیر سیاست‌های آمریکا قرار می‌گیرند.

دو منبع آگاه عنوان کردند که ایالات متحده آمریکا قصد دارد برای لغو تحریم‌های تروریستی خود علیه بانک مرکزی ایران، شرکت‌های ملی و نفتکش‌های ایرانی به همراه چندین بخش اقتصادی مهم دیگر از جمله فولاد، آلومینیوم و سایر موارد دیگر وارد عمل شود.

یک مقام ارشد اروپایی دیگر نیز عنوان کرد، واشنگتن از کاهش تحریم‌های اعمال شده در بخش منسوجات، خودرو، حمل و نقل و بیمه و تمامی صنایعی که دسترسی و فعالیت در آنها در توافقنامه سال 2015 بدون مانع بوده و اکنون با موانع حاصل از تحریم‌های اعمال شده در دوران فعالیت دونالد ترامپ رو به رو شده اند، خبر داده است.

لغو تحریم‌های تروریستی علیه برخی از نهادهای دولتی و بخش‌های مهم اقتصادی می‌تواند به عنوان یک عامل موثر و نیرو بخش در اقتصاد تحریم شده ایران عمل کند و نقش مهمی در بازگشت بخش عمده‌ای از در آمد این کشور داشته باشد.

چند مقام آمریکایی آشنا به این حوزه، در وین در مورد انواع تخفیف‌هایی که در مورد تحریم‌ها در نظر گرفته شده، توضیحاتی نیز ارائه دادند، گرچه این توضیحات بدون پیشنهاد دقیقی بودند. یکی از اختلافات کنونی در جریان گفتگوهای وین، در رابطه با درخواست ایران از آمریکا برای بیرون آوردن نامِ سپاه پاسداران از لیست تحریم‌های اعمال شده، تحت عنوان یک سازمان تروریستی خارجی است. با این حال به گفته منابع آگاه، آمریکا هنوز تصمیمی برای لغو تحریم‌ها علیه سپاه و حذفِ افراد فعال در لیست آن اتخاذ نکرده است.

در عین حال که بایدن عنوان کرده است که قصد دارد تا تحریم‌های اعمال شده علیه ایران در دوران ترامپ را پس بگیرد، برخی از مقامات آمریکایی نیز اظهار می‌کنند، قصد دارند این حق را برای خود محفوظ نگه دارند تا به واسطه برخی از اقدامات حمایتی تهران از گروه‌های شبه نظامی و توسعه برنامه‌های موشک بالستیک، بخشی از این تحریم‌ها را کماکان علیه ایران ادامه دهند.

روز چهارشنبه هفته گذشته نیز، حسن روحانی رئیس جمهور ایران، عنوان کرد: «به نظر می‌رسد آمریکایی‌ها در پیشنهادات خود برای لغو تحریم‌ها جدی هستند». با این حال وی عنوان کرد، آمریکا برای عملی کردن پیشنهاد خود باید از ارائه کلیات فراتر رفته و به صورت جزئی برنامه‌های خود در این زمینه را تشریح نماید.

روحانی می‌گوید: «در برخی از موارد، آنها(دولت آمریکا) کاملا جدی هستند. در برخی موارد دیگر نیز مبهم صحبت می‌کنند. باید ببینیم عملکرد نهایی آنها به چه صورت است.» یک مقام ارشد وزارت امور خارجه نیز هفته گذشته گفت، ایالات متحده، ایران را با آن دسته از تحریم‌های واشنگتن که قابل مذاکره بوده و می‌توانند زمینه یک توافق امن را فراهم آورند، آماده کرده است.

این فرد می‌گوید، من فکر می‌کنم، آنها(دولت ایران) در این مرحله به طور کامل، درمورد مواضعِ ما در بحث تحریم‌هایی که بایستی برداریم و آن دسته تحریم‌هایی که لغو نخواهند شد، آگاه هستند.

پس از خروج ترامپ از برجام، ایران نیز با گسترش عملیات غنی سازی اورانیوم، پایبندی و تعهدات خود به توافق 2015 را کاهش داد. در حالی که ایران تخمین زده تاکنون تحریم‌های آمریکا در هزار و 500 مورد، افراد، موسسات اقتصادی، و شرکت‌ها را نشانه گرفته است، یک مقام ایرانی عنوان کرده است، حتی با بازگشت مجدد به برجام، تنها حدود 800 عدد از این تحریم‌ها به پایان خواهند رسید. یعنی کمتر از نصف تمام تحریم‌های اعمال شده.

در عینِ حال که مخالفت‌ها از سوی جمهوری‌خواهان علیه دولت بایدن به دلیل تلاش برای توافق با ایران، رو به افزایش است، باز کردن گره پیچیده تحریم‌های ایران یک اقدام سیاسی بسیار مهم برای دولت بایدن محسوب می‌شود. این در حالی است که گروهی از سناتورهای جمهوری‌خواه کنگره، قانون را تحت فشار قرار می‌دهند تا به کنگره این قدرت را بدهند که از لغو تحریم‌های ایران توسط دولت بایدن جلوگیری کنند.

طرفداران تداوم تحریم‌ها علیه ایران با اشاره به اینکه ذخایر ارزی موجود در تهران به پایین ترین حد خود در دهه‌های اخیر رسیده می‌گویند، هر گونه کاستن از اهرم فشار واشنگتن، امکان دستیابی به یک توافق جدید و به روز شده را تضعیف می‌کند. افزایش صادرات نفت ایران در ماه های اخیر و همچنین توسعه روابط تهران و پکن نیز، تا حد زیادی از اثرگذاری فشارهای آمریکا بر ایران کاسته است.

جدا از این موارد، در گفتگوهای اخیر انجام شده، در مورد مسیر ایران برای انطباق بیشتر با توافق سال 2015 و اینکه دولت ایران بایستی با ذخیره سه تن اورانیوم غنی شده آن و ماشین‌آلات پیشرفته‌ای که تهران برای تولید سریعتر سوخت در اختیار دارد، چه باید کند، پیشرفت‌هایی صورت گرفته است.

مقامات هم‌چنین گفته‌اند که ایران در گفتگوهای خود، بر این موضوع اصرار کرده است که ایالات متحده آمریکا، تمامی تحریم‌های اعمال شده از سال 2015 ، هنگام بسته شدن توافق هسته‌ای به این سو را برگرداند. عباس عراقچی، مذاکره کننده ارشد هسته‌ای ایران، در اینباره هفته گذشته به وال استریت ژورنال گفت، گرچه تقاضای تهران مبنی بر پایان دادن به تمامی تحریم‌ها بوده است، با این حال تهران برای اجرایی شدن نهایی این خواسته حاضر به مذاکره است.

با این وجود، اختلاف نظرات داخلی در تهران در مورد اظهارات عباس عراقچی، موجب نگرانی مقامات غربی شده است. یک منبع آگاه می‌گوید، ایران لغو ترتیبی تحریم‌ها را نپذیرفته و مجبور است هر گونه تخفیف تحریمی را قبل از اقدام متقابل که شش ماه طول می‌کشد، تایید کند.

طرفین قرارداد سال 2015، که شامل کشورهای آلمان، فرانسه، روسیه و چین و بریتانیا نیز می‌شود، توافق‌ کرده‌اند که یک گروه جدید تشکیل دهند تا با چالش اصلی در این مذاکرات برخورد کنند. مذاکره کنندگان همچنین عنوان کرده‌اند که این هفته آنها تهیه پیش‌نویس متن توافق‌نامه احتمالی را آغاز کرده که می‌تواند در جلسات آتی گروه مورد بحث قرار گیرد.

میخائیل اولیانوف، سفیر روسیه در آژانس اتمی سازمان ملل و مذاکره کننده ارشد در مذاکرات عنوان کرده است که کار تهیه پیش‌نویس برای بازگرداندن هر دو طرف به توافقنامه آغاز شده است. اولیانوف اینطور عنوان کرده است: «مذاکرات می‌تواند تا اواخر ماه می ادامه یابد، زمانی که در توافق نامه اطمینان کامل حاصل شود، نظارت آژانس بر فعالیت هسته‌ای ایران ادامه پیدا خواهد کرد.»

اولیانوف در باب مذاکرات صورت گرفته می‌گوید: «اعتقادی به این موضوع ندارم که موانع غیرقابل عبوری بر سر راه توافق ایران و آمریکا وجود داشته باشد».