آینده روابط ایران و قطر در دولت سیزدهم به کدام سمت می رود؟

به گزارش راهبرد معاصر؛ روز یکشنبه 25 ژوئیه «محمد عبدالرحمن آل‌الثانی» وزیر امور خارجه قطر در سفری اعلام نشده وارد تهران شد. وی در این سفر علاوه بر دیدار با محمدجواد ظریف، بعد از ظهر روز یکشنبه به دیدار رئیس‌جمهور منتخب رفته و پیام امیر قطر را خدمت ایشان تقدیم کرد. در این دیدار آیت‌الله رئیسی دوحه را شریک منطقه‌ای خواند و اولویت دولت آینده را روابط نزدیک به همسایگان اعلام کرد. ایشان در ادامه افزود که ایران ثابت کرده است که شریکی مطمئن و قابل اتکا برای همسایگان است.

ژوئن 2017 قطر از سوی چهار کشور عربی عربستان سعودی، امارات عربی متحده، بحرین و مصر از زمین، دریا و آسمان تحریم و محاصره شد. کشورهای تحریم‌کننده در اعلامیه 13 بندی درخواست خود را به قطر در بیانیه‌ای اعلام کردند که در راس آن قطع حمایت از جریان اخوان‌المسلمین-حماس، اخراج اعضاء سپاه پاسداران، کاهش روابط نظامی-اطلاعاتی با ایران، تعطیلی پایگاه‌های نظامی ترکیه و ... قرار داشت. در چنین وضعیتی بیم آن می‌رفت تا قطر به دلیل وابستگی شدید به واردات محصولات استراتژیک به زودی دچار بحران داخلی شده و تسلیم خواسته کشورهای تحریم کنده شود. در این هنگام جمهوری اسلامی ایران با باز گذاشتن مرزهای دریایی و هوایی خود به روی شرکت هواپیمایی قطر و ایجاد مسیر ارتباطی با ترکیه، دوحه را از فروپاشی حتمی نجات داد. تهران برای کمک به دوحه در جلوگیری از وقوع بحران محموله‌های غذایی (600 تن) برای این کشور ارسال کرد. صادرات ایران به قطر از 60 میلیون دلار در سالهای 2016-2017، به 250 میلیون دلار در سالهای 2017-2018 رسید. بی‌شک یکی از عوامل موثر در حضور عزت‌مندانه قطر در نشست «العلاء» و عادی سازی روابط با دول تحریم کننده را میتوان حمایت‌های تهران در کنار آنکارا دانست.

اکنون پس از بهبود روابط قطر با کشورهای شورای همکاری خلیج فارس و همچنین خروج نئوکان‌ها از کاخ سفید به نظر میرسد دوحه نیز میتواند «کلید» حل اختلافات تهران و ریاض باشد. چندی پیش رسانه‌های منطقه‌ای و بین‌المللی اعلام کردند که منطقه سبز بغداد میزبان هیات‌هایی از ایران و سعودی بوده است. به گفته مقامات عراقی این گفت‌و‌گوها مثبت بوده است. به نظر میرسد تهران و ریاض قصد دارند تا با کنار گذاشتن مفهوم «تخاصم» وارد دوران «رقابت طبیعی» و «همکاری سازنده» شوند. در این بین علاوه بر عراق، دول صلح‌ساز منطقه به‌ویژه عمان و قطر نیز میتوانند به عنوان پلی ارتباطی، نظم منطقه را به سمت آرامش و همکاری سازنده هدایت کنند.

دیگر موضوع کلیدی که قطر میتواند در آن نقش کلیدی و سازنده‌ای بازی کند؛ روابط میان تهران-واشنگتن و مسئله «برجام» است. قطر از دوران باراک اوباما به شکل ویژه به مسئله هسته‌ای ایران توجه کرد و از طرح پیشنهادی ترکیه برای حل و فصل پرونده اتمی ایران حمایت کرد. در سال‌های اخیر نیز وزیر خارجه قطر با ایجاد کانال ارتباطی میان ایران و آمریکا، متغیری موثر در کنترل مواجهه این دو کشور بود و در مقطعی همچون ترور سپهبد شهید قاسم سلیمانی، از وقوع جنگ حتمی در منطقه جلوگیری کرد. ذکر این نکته لازم است که میانجیگری قطر در روابط میان ایران-آمریکا و ایران-عربستان‌ نه از روی خیرخواهی بلکه برای ایجاد «توازن قوا» در میان قدرت‌های پیرامون خود است. در دکترین امنیتی دوحه، این کشور از مسلط شدن هر یک از بازیگران قدرتمند در منطقه هراس دارد؛ زیرا معتقد در صورت حاکم شدن چنین نظمی، تمامیت ارضی این کشور به خطر خواهد افتاد.

روابط میان تهران-دوحه تنها به این نقطه ختم نمی‌شود. به گزارش «تایمز اسرائیل» ژوئن 2021 و در جریان سفر ریولین رئیس جمهور اسبق اسرائیل به آمریکا، هیات اسرائیلی مدارکی را در اختیار آمریکایی‌ها قرار داد که نشان از حمایت مالی قطر از سپاه پاسداران داشت. کاخ سفید پس از دریافت این گزارش با ابراز نگرانی از احتمال وقوع چنین اتفاقی، وزارت امور خارجه آمریکا را مامور تحقیق درباره این موضوع کرد. شاید یکی از دلایل اصلی تعطیلی اردوگاه اصلی «السیلیه» در نزدیکی دوحه و انتقال تجهیزات پیشرفته آن همچون تانک‌های آبراهامز، خودروهای زرهی بردلی و نفربر به اردن را نزدیک شدن قطر به ایران دانست. اگر گزارش ادعایی اسرائیلی‌ها ثابت شود، پیشبینی میشود که آمریکا بیش از پیش از قطر فاصله بگیرد و حتی پایگاه استراتژیک «العدید» را به کشوری ثالث منتقل کند.

بهره سخن

ایران جزء نخستین کشورهایی بود که استقلال کشور قطر را به رسمیت شناخت. از سال 1971 تاکنون تهران-دوحه روابط پر فراز و نشیبی را پشت سر گذاشتند؛ اما وجود نقاط مشترک میان این دو کشور همچون میدان گاز پارس جنوبی، حمایت از جریان اسلام سیاسی، پشتیبانی از مقاومت نوار غزه و ... سبب نزدیکی میان این دو همسایه مسلمان شده است. «تحریم آمریکا» و «عربستان سعودی» را می‌توان دو متغییر منفی در روابط تهران-دوحه دانست. این موانع سبب میشود تا قطر حجم تجارت و همکاری‌های سیاسی خود با ایران را افزایش ندهد تا از این طریق حساسیت سایر بازیگران منطقه مهم منطقه برانگیخته نشود. با روی کار آمدن دولت آیت‌الله رئیسی و اولویت نخست سیاست خارجی دولت سیزدهم در بهبود روابط با همسایگان، می‌توانیم منتظر کاهش نگرانی محور محافظه‌کار منطقه نسبت به ایران و گسترش روابط راهبردی با همسایه جنوبی خود یعنی قطر باشیم.