رمزگشایی از سفر وزیر خارجه ایران به هند

به گزارش «راهبرد معاصر»، شاید به جرات بتوان گفت که اندک هستند شمار اقوامی که از بعد خاستگاه تاریخی به اندازه هند و ایران قرابت داشته‌اند. شواهد تاریخی موید آن است که تبادلات تجاری میان این دو قوم و دو تمدن باستانی همجوار، به هزار سال قبل بازمی‌گردد. شواهد این قرابت‌ها را به خوبی می‌توان در اسناد تاریخی و متون زرتشتی یافت.

با استقلال هند، روابط بین دولت‌های دهلی نو و تهران اندکی نوسان را تجربه کرد. اما پایان جنگ سرد، پایانی بر این تلاطمات بود و خیلی زود جای خود را به همگرایی میان دو کشور داد. تحولات سال‌های اخیر در سطح منطقه و بین‌المللی به نزدیکی بیشتر میان هند و ایران کمک کرد. از منظر هند، جمهوری اسلامی یک تامین کننده مهم انرژی به شمار می‌رود و پلی برای رسیدن به افغانستان و آسیای میانه است. برای جمهوری اسلامی هم هند یکی از کشورهایی است که به تحقق سیاست جدید «نگاه به شرق» کمک خواهد کرد.

در راستای تحقق این مهم حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه ایران، شب سه‌شنبه سفری چهار روزه را به هند را آغاز کرد. امیر عبداللهیان در واقع اولین مقامی عالی‌رتبه از دولت سیزدهم است که راهی هند شد.

در فهرست برنامه‌های وزیر خارجه کشورمان در هند دیدار با سوبرامانیام جایشانکار، همتای هندی وی، نارندرا مودی، ‌نخست‌وزیر هند، و آجیت دووال، مشاور امنیت ملی این کشور، به چشم می‌خورد. علاوه به دیدارهای رسمی، امیر عبداللهیان ملاقات با علمای مذهبی، مقامات و شخصیت‌های محلی و همچنین تجار و ایرانیان مقیم هند را در برنامه خود دارد.

مکمل بودن اقتصادی ایران و هند و وجود ظرفیت‌های فراوان در جهت گسترش همکاری‌های تجاری و اقتصادی ایران و هند، تهیه نقشه راه همکاری‌های راهبردی دو کشور را ضرورت می‌بخشد و دهلی نو و تهران را به سمت تحرک بخشیدن به همکاری‌ها در توسعه خطوط مواصلاتی و کریدورهای منطقه‌ای مشترک از جمله بندر چابهار، تشکیل هر چه زودتر اجلاس کمیسیون مشترک اقتصادی و کارگروه‌هایی برای پیگیری امور سوق می‌دهد. جنگ روسیه و اوکراین و تبعات آن بر بازارهای نفت جهانی از جمله دیگر موضوعاتی است که قطعا در دیدار مقامات ایران و هند بررسی خواهد شد.

هند همسایه سنتی و دیرینه جمهوری اسلامی ایران است. پیوندهای تاریخی زیادی و نیز پیوندهای فرهنگی بسیاری میان دو کشور ایران و هند وجود دارد. زمانیکه از واژه همسایه برای کشور هند استفاده می کنیم منظورما صرفا همسایگی در مرز نیست بلکه منظور مجاورت (دو کشور) است.

محمد صادق کوشکی، هیئت علمی دانشگاه تهران و کارشناس مسایل سیاسی در گفتگو با «راهبرد معاصر» در ارزیابی اهمیت سفر امیرعبداللهیان به هند با ذکر مقدمه‌ای گفت: هند کشوری است که در آستانه تبدیل شدن به یک قدرت منطقه‌ای است و در جهان چند قطبی هند در حال رسیدن به جایگاه یک قطب مهم در سطح بین‌الملل است. از طرف دیگر هند همسایه سنتی و دیرینه جمهوری اسلامی ایران است. پیوندهای تاریخی زیادی و نیز پیوندهای فرهنگی بسیاری میان دو کشور ایران و هند وجود دارد. زمانیکه از واژه همسایه برای کشور هند استفاده می کنیم منظورما صرفا همسایگی در مرز نیست بلکه منظور مجاورت (دو کشور) است. مردم ایران و هند در یک بازه چند هزار ساله با هم همکاری و مراوده داشته‌اند. همکاری‌هایی از جنس فرهنگ از جنس سیاست و از جنس اقتصاد میان مردم دو کشور برقرار بوده است.

هندی‌ها برای ادامه مسیر خود (برای تبدیل شدن به یکی از قطب‌های عرصه بین‌الملل) نیاز فراوانی به هیدروکربن‌ها از جمله نفت و گاز دارند. تمایل هندی‌ها بر این است که نیاز نفت و گازی خود را از طریق خلیج فارس تامین کنند چون خلیج فارس نزدیک‌ترین مکان به این کشور در جهت رفع این نیاز است.

کارشناس سیاست خارجی در ضرورت توسعه روابط دو جانبه میان ایران و هند افزود: تا دویست سال پیش هند بزرگترین شریک تجاری جمهوری اسلامی بود و خط تجاری و کشتیرانی میان ایران و هند یک خط کشتیرانی بسیار پررونق بود که کالاهای بازرگانی میان دو کشور را جابجا می‌کرد. این بخش تاریخی اهمیت روابط میان دو کشور است و از بعد بخش فعلی هم هند در حال تبدیل شدن به یک قطب در جهان فعلی است. هندی‌ها برای ادامه مسیر خود (برای تبدیل شدن به یکی از قطب‌های عرصه بین‌الملل) نیاز فراوانی به هیدروکربن‌ها از جمله نفت و گاز دارند. تمایل هندی‌ها بر این است که نیاز نفت و گازی خود را از طریق خلیج فارس تامین کنند چون خلیج فارس نزدیک‌ترین مکان به این کشور در جهت رفع این نیاز است. از طرف دیگر هندی‌ها دوست دارند با کشورهای مانند افغانستان و حتی آسیای میانه ارتباط و همکاری داشته باشند و راه ارتباطی آسیای میانه و افغانستان برای هندی‌ها از جمهوری اسلامی ایران می‌گذرد. به همین دلیل هندی‌ها هم نیاز به همکاری با ایران دارند و هم علاقمند به برقراری این ارتباط و همکاری هستند.

کوشکی در ادامه گفت: از طرف دیگر یکی از ترجیحات ما هم در این جهان چند قطبی اینست که با این قطب‌ها از جمله هند همکاری کنیم. همانگونه که با چین همکاری می‌کنیم یا با قطب‌های دیگر کار می‌کنیم. بنابراین در شرایط کنونی جهان و چند قطبی شدن آن برای ما همکاری با هند می‌تواند یک مزیت محسوب شود. همانطور که همکاری با کشوری مثل چین و روسیه برای ما مزیت به همراه دارد.

وی برقراری ارتباط و بسط همکاری میان هند و ایران را موضوعی دو طرفه دانست و گفت: این یک نیاز دو سویه است و همانگونه که ما نیاز داریم و تمایل به همکاری با هند داریم برای طرف هندی هم به همین صورت است و آنها هم مایل و نیازمند همکاری با جمهوری اسلامی ایران هستند.

استاد دانشگاه تهران در ادامه تحلیل خود یادآور شد: اما باید زمینه‌های مشترک میان دو کشور پیدا و مشخص شود و طبیعتا هر دو کشور ایران وهند به فکر منافع خود هستند. در این‌جا  بحث چانه زنی‌های جدی پیش می‌آید. هندی‌ها بهرحال تاجران با سابقه‌ای هستند. اگر در دیپلماسی اقتصادی با هند مراقب نباشیم ممکن است آسیب ببینم و حتی ممکن است آنها بر سر ما کلاه بگذارند. این جدای از نیازمندهای دو طرف برای برقراری ارتباط و بسط همکاری‌های میان دو کشوراست. این موضوع به مهارت‌های هندی‌ها در فعالیت اقتصادی برمی‌گردد.

کوشکی تاکید کرد: به همین خاطر در زمینه‌های اقتصادی و همکاری مختلف با هند ما خیلی جای کار داریم. همچنین در حوزه‌های فرهنگی به دلیل زمینه‌های فرهنگی مشترک میان دهلی‌نو و تهران، خیلی دو کشور جای همکاری با هم دارند. شاید در حوزه سیاست خیلی امکان همکاری میان دو کشور وجود نداشته باشد اما قطعا زمینه‌های اقتصادی و فرهنگی موضوعات زیادی وجود دارد و به همین خاطر لازم است مقامات کشور ما و هند مرتب با یکدیگر گفتگو و دیدار داشته باشند تا زمینه را برای همکاری‌های اقتصادی و فرهنگی را فراهم کنند.

این کارشناس سیاست خارجی یادآور شد: اولویت ما در شرایط فعلی مسائل اقتصادی است و سفر وزیر خارجه کشور به هند تا حد زیادی به این حیطه مربوط می‌شود.

سفر وزیر خارجه کشورمان به هند فراتر از بحث بی‌اثر کردن تحریم‌ها است و تحریم باشد یا نباشد هندی‌ها نیازمند همکاری با ما هستند و ما نیز هم نیازمند همکاری با این کشور هستیم وگره زدن این موضوع به بحث تحریم کار درستی نیست.

کوشکی تاکید کرد: سفر وزیر خارجه کشورمان به هند فراتر از بحث بی‌اثر کردن تحریم‌ها است و تحریم باشد یا نباشد هندی‌ها نیازمند همکاری با ما هستند و ما نیز هم نیازمند همکاری با این کشور هستیم وگره زدن این موضوع به بحث تحریم کار درستی نیست. تحریم یک عنصر است که امروز هست و فردا نیست ولی نیاز دو طرفه ما و هند به همدیگر برای مباحث اقتصادی و فرهنگی یک نیاز جدی است.

کوشکی در خصوص نقش هند در سیاست خارجی کشورمان گفت: تاکنون همکاری‌های جدی میان جمهوری  اسلامی و هند برقرار نبوده است اما سطح توانمندی‌های دو طرف برای همکاری بسیار است که باید به آن به طور جدی پرداخته شود.

این کارشناس سیاست خارجی راهکار بهره‌مندی از ظرفیت‌های همکاری دو جانبه میان ایران و هند را اینگونه بیان کرد: اولویت این است که زمینه‌های که از طریق آن بتوان نیازهای دو طرفه میان دو کشور را رفع کرد، باید توسط کارشناسان شناسایی شود و زیرساخت‌هایی ایجاد شود که این زمینه‌ها در آن توسعه پیدا کند. این موضوع هم درباره همکاری‌های دولتی و هم همکاری‌های بخش خصوصی مصداق پیدا می‌کند. یعنی اینکه بگویم مورد الف یا ب را به عنوان زمینه همکاری دو کشور تعیین کنیم اصلا درست نیست. هر کدام از دو کشور فهرستی از توانمندی‌ها دارند که این فهرست‌ها باید مبادله شوند و براساس نیازها مشخص شود که هر نیاز توسط طرف مقابل چگونه قرار است برطرف گردد با چه هزینه‌ای و به چه شکلی قرار است رفع شود. دو کشور باید فهرست طولانی با هم مبادله کنند، چون توانمندی جمهوری اسلامی و هند برای مبادله چند مورد نیست و بسیار زیاد است.