4 دلیل شکست سفر بایدن به غرب آسیا

به گزارش «راهبرد معاصر»؛ خروج آمریکا از غرب آسیا، چین و روسیه را تشویق کرد تا خلأ اقتصادی و راهبردی را با ایجاد مشارکت با کشورهای منطقه پر کنند، لکن همکاری گسترده کشورهای شورای همکاری خلیج فارس با پکن و مسکو نگرانی واشنگتن را به دنبال داشته است. از این رو جو بایدن، رئیس جمهور آمریکا با تدارک سفر منطقه‌ای و مشارکت در نشست سران کشورهای شورای همکاری خلیج فارس به علاوه سه کشور مصر، اردن و عراق تلاش کرد تا با طرح وعده‌هایی از جمله بازگشت به منطقه، مانع از گسترش روابط این کشورها با روسیه و چین شود. علاوه بر این، بایدن تلاش کرد عربستان را برای افزایش تولید نفت ترغیب کند تا به این وسیله بحران انرژی را مدیریت کند.

ناکامی در ترغیب عربستان برای افزایش تولید نفت

یکی از مهم‌ترین اهداف بایدن برای سفر به عربستان شکل‌گیری بحران انرژی ناشی از جنگ اوکراین بود که به تهدید سیاسی در آمریکا تبدیل شده است. گرچه رؤسای جمهور آمریکا همواره به عربستان سفر کرده‌اند اما سفر بایدن در بحبوحه بحران در بازار‌های انرژی جهانی پس از بحران اوکراین و ایجاد مشکل در عرضه نفت جهانی انجام می شود. موضوعی که موجب شده تا بحران‌های زیادی برای دولت‌های غربی ایجاد شود؛ به طوری که این گمانه‌زنی مطرح شده موضوع تأمین انرژی و به طور خاص نفت، محرک و دلیل اصلی سفر بایدن به عربستان در این برهه زمانی شده است.

پیش از سفر بایدن بسیاری از رسانه‌های عبری – عربی و غربی یکی از اهداف سفر منطقه‌ای را تشکیل ناتوی غرب آسیا معرفی کرده بودند، اما این موضوع برای هیچ از کشورهای حاضر در نشست جده اهمیت نداشت

با وجود این، رئیس جمهور آمریکا در رسیدن به این هدف ناکام ماند. در واقع می‌توان گفت، عربستان سعودی و به ویژه شخص محمد بن سلمان برای اجرای پروژه‌های بزرگ اقتصادی ازجمله تکمیل شهر نئوم به سرمایه‌های کلانی نیاز دارد و بنابراین از ادامه روند صعودی قیمت نفت در بازارهای جهانی استقبال می‌کند؛ لذا به نظر نمی‌آید سعودی‌ها با خواسته آمریکا و اروپایی‌ها برای افزایش تولیدات نفتی به بهای اینکه غربی‌ها متضرر نشوند، موافقت کنند؛ به ویژه اینکه کاهش قیمت نفت در دو سال‌ گذشته تا سطح 20 دلار ضربات سنگینی به اقتصاد عربستان وارد کرد. با توجه به اینکه در این مدت سعودی‌ها در جنگ یمن نیز صدها میلیارد دلار هزینه کرده‌اند، ذخایر مالی این کشور به شدت کاهش یافته است. در همین راستا سعی می‌کنند از فرصت به وجود آمده در بازارهای جهانی نفت نهایت استفاده را ببرند و بتوانند ذخایر مالی خود را افزایش دهند.

ولیعهد سعودی نیز در سخنرانی آغازین اجلاس امنیت و توسعه جده که با حضور رئیس جمهور آمریکا و سران مصر، اردن، قطر، کویت، امارات، عمان، عراق و بحرین برگزار شد گفت: اعلام کرده‌ایم ظرفیت تولید خود را به ۱۳ میلیون بشکه در روز افزایش می‌دهیم و پس از آن، کشور هیچ ظرفیت اضافی برای افزایش تولید نخواهد داشت. فیصل بن فرحان آل سعود، وزیر امور خارجه عربستان نیز درباره نشست جده گفت: تولید نفت به طور خاص در این اجلاس مورد بحث قرار نگرفت و اوپک پلاس توانایی نظارت بر بازار و تضمین تأمین انرژی مورد نیاز را دارد.

 
این در حالی است که کاخ سفید در بیانیه‌ای درباره نتیجه نشست دوجانبه آمریکا و عربستان در زمینه همکاری در بخش انرژی مدعی شد، عربستان موافقت کرده تولید نفت خود در ماه‌های ژوئیه و اوت را به میزان ۵۰ درصد بیش از میزان مقرر قبلی افزایش دهد، اما عادل الجبیر، وزیر مشاور در امور خارجه عربستان گفت: هیچ توافقی درباره نفت انجام نشده است و کشورهای عربستان و اعضای اوپک بر مبنای نیاز بازار تصمیم خواهند گرفت نه هیجان یا سیاست.

ناکامی در تشکیل ائتلاف منطقه‌ای

دومین هدفی که بایدن در تحقق آن ناکام ماند، تشکیل ائتلاف منطقه‌ای یا «ناتوی عربی» بود. پیش از سفر بایدن بسیاری از رسانه‌های عبری – عربی و غربی یکی از اهداف سفر منطقه‌ای را تشکیل ناتوی غرب آسیا معرفی کرده بودند، اما این موضوع برای هیچ از کشورهای حاضر در نشست جده اهمیت نداشت. وزیر امور خارجه عربستان پس از نشست جده در این باره گفت: چیزی به نام ناتوی عربی وجود ندارد و نمی‌دانم این اسم از کجا آمده و این موضوع در نشست جده مطرح نشد.

گرچه بایدن در نشست جده در راستای سیاست ایران هراسی و با هدف تحریک و متحد نمودن کشورهای حاضر در نشست گفت که «ایران خاورمیانه را بی‌ثبات می‌کند»، اما سایر سخنرانان به جز تأکید بر لزوم همکاری ایران با آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای و همکاری با کشورهای منطقه اظهارات بایدن را تأیید نکردند. در واقع سران عربستان سعودی و دیگر کشورها در نشست جده موضع‌گیری نرمی را در قبال ایران اتخاذ کردند. این در حالی است که در نشست‌های مشابه سران کشورهای عربی، شاهد موضع‌گیری‌های ضد ایرانی بودیم، اما در نشست جده چنین سطح از موضع‌گیری دیده نشد.

از سوی دیگر برخی از سخنرانان نشست از جمله شیخ تمیم بن حمد آل ثانی، امیر قطر بر حق کشورهای منطقه برای استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای تأکید کرد. پس از نشست جده نیز فیصل بن فرحان، رئیس دستگاه دیپلماسی عربستان سعودی گفت «دست عربستان به سوی ایران دراز است تا به مرحله مناسبات عادی برسیم». پیش از برگزاری نشست جده نیز انور قرقاش، مشاور امور دیپلماتیک رئیس امارات متحده عربی اعلام کرد، امارات بخشی از محور علیه ایران نخواهد بود.

ناکامی در عادی‌سازی روابط ریاض و تل‌آویو

از دیگر اهداف مهم بایدن از سفر به منطقه تلاش برای اعلان عادی‌سازی روابط ریاض و تل‌آویو بود. برخی کارشناسان و رسانه‌ها انتظار داشتند سفر بایدن باعث ارتقای روابط عربستان و رژیم صهیونیستی در حد برقراری روابط دیپلماتیک در سطح رسمی شود. در دوره دونالد ترامپ، رئیس جمهور سابق آمریکا روابط رژیم صهیونیستی با چند کشور عربی ازجمله امارات متحده عربی و بحرین عادی شد. بایدن نیز تمایل داشت با اعلام خبر عادی سازی روابط ریاض و تل‌آویو در سفر خود علاوه بر کسب دستاورد شخصی، نظر لابی‌ صهیونیستی را به خود جلب کند، اما در این اقدام ناکام ماند.

عادل الجبیر در گفت و گو با شبکه سی ان ان آمریکا در پاسخ به این سؤال که آیا عربستان آماده عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی است و در صورت پاسخ مثبت زمان آن کی خواهد بود، عنوان کرد: به صراحت گفته‌ایم به فرایندی نیاز داریم و این فرایند باید شامل اجرای ابتکار صلح عربی باشد و به محض اینکه به آن دست یافتیم، به حل و فصل نزاع برمبنای راه حل دو دولتی با تشکیل کشور فلسطین در سرزمین‌های اشغالی با پایتختی قدس شرقی پایبند هستیم. این همان خواسته ما برای صلح است.

از سوی دیگر فیصل بن فرحان، رئیس دستگاه دیپلماسی عربستان گفت: در نشست امنیت و توسعه جده به هیچ عنوان همکاری نظامی و فنی با رژیم صهیونیستی مطرح نشد.

این سفر تا حدودی موجب نزدیکی تل‌آویو به ریاض شده که دلیل آن نه سفر بایدن، بلکه معامله مقام های صهیونیستی و سعودی شامل موافقت رژیم صهیونیستی با واگذاری و انتقال رسمی کنترل دو جزیره تیران و صنافیر به عربستان سعودی و در مقابل بازگشایی حریم هوایی عربستان به روی تمامی شرکت‌های هواپیمایی صهیونیستی است. در همین زمینه فیصل بن فرحان آل سعود، پس از نشست جده به خبرنگاران گفت که تصمیم ریاض برای باز کردن حریم هوایی خود به روی همه شرکت‌های هوایی هیچ ارتباطی با برقراری روابط دیپلماتیک با رژیم صهیونیستی ندارد و مقدمه‌ای برای گام‌های بعدی نیست.

ناکامی در ارائه راه حل بحران فلسطین و رژیم صهیونیستی

برقراری روابط میان کشورهای عربی و رژیم صهیونیستی بدون هرگونه پیشرفت در پرونده فلسطین، موجب سرخوردگی فلسطینیان شده است. گسترش چشمگیر شهرک‌سازی‌های صهیونیست نشین در مناطق اشغالی و اسکان صدها هزار صهیونیست در این مناطق، امکان تحقق راه حل دو کشوری را به شدت زیر سؤال برده است. گرچه بایدن حمایت خود از راه حل دو دولتی را تکرار کرد، اما هیچ طرح یا پیشنهادی برای حمایت از این گزینه یا پیشبرد راه حل سیاسی که مدت‌ها متوقف شده بود، ارائه نکرد. کارشناسان و تحلیلگران سیاسی نیز نسبت به احتمال اعمال فشار واشنگتن بر رژیم صهیونیستی برای موافقت با تشکیل کشور مستقل فلسطینی بدبین هستند.

نتیجه‌گیری

یکی از اهداف مهم سفر منطقه‌ای بایدن تلاش برای سر و سامان بخشیدن و بهبود موقعیت‌ خود در داخل آمریکا بود. رئیس جمهور آمریکا با سفر به رژیم صهیونیستی تلاش کرد حمایت بیشتر لابی صهیونیستی را کسب کند و با سفر به عربستان به دنبال مدیریت بحران انرژی و ایجاد ثبات در بازار جهانی نفت بود؛ اما این سفر به افزایش انتقادات از بایدن در داخل آمریکا منجر شده است. فرد رایان، مدیر مسئول واشنگتن پست نخستین برخورد میان بایدن و بن‌سلمان را شرم‌آور خواند. آدام شیف، رئیس دموکرات کمیته اطلاعات مجلس سنای آمریکا در توئیتی نوشت: اگر زمانی نیاز به یادآوری تصویری از تسلط مستبدان نفت‌خیز بر سیاست خارجی ایالات متحده داشتیم، امروز به آن دست یافتیم. یک ضربه مشت ارزش هزار کلمه را دارد.

سفر منطقه‌ای بایدن از منظر نتیجه، دستاورد مهمی را دست کم تاکنون محقق نکرده است. حتی می‌توان گفت این سفر بیش از آنکه قدرت آمریکا در منطقه را جلوه‌گر سازد، ناتوانی و عجز واشنگتن در تأثیرگذاری بر تحولات منطقه را نمایان ساخت. استقبال سرد عربستان از بایدن نشان از مهم نبودن این سفر برای ریاض و افول هژمونی آمریکا دارد. در مراسم استقبال از بایدن تنها خالد الفیصل، امیر مکه و ریما بنت بندر، سفیر عربستان در آمریکا حضور داشتند. این در حالی است که در سفر دونالد ترامپ، سلمان بن عبدالعزیز پادشاه این کشور شخصا تا در هواپیما برای خوشامدگویی رفت، اما برای استقبال از بایدن حتی محمد بن سلمان در فرودگاه حاضر نشد.

سفر منطقه‌ای بایدن از منظر نتیجه، دستاورد مهمی را دست کم تاکنون محقق نکرده است. حتی می‌توان گفت این سفر بیش از آنکه قدرت آمریکا در منطقه را جلوه‌گر سازد، ناتوانی و عجز واشنگتن در تأثیرگذاری بر تحولات منطقه را نمایان ساخت

نشست بایدن با محمد بن سلمان پس از مطرح شدن موضوع حقوق بشر به وسیله بایدن نیز بسیار حساس بود و ولیعهد عربستان را بر آن داشت تا انتقادات متقابلی را مطرح کند. بن سلمان به بایدن گفت، عربستان برای جلوگیری از اشتباهاتی چون قتل جمال خاشقجی، فعال مخالف سعودی اقداماتی انجام داده است، اما آمریکا نیز مرتکب اشتباهات زیادی شده که ازجمله آن در زندان ابوغریب و واکنش سرد به موضوع شهادت شیرین ابوعاقله، خبرنگار الجزیره است. در واقع این اظهارات و استقبال سرد سعودی‌ها از بایدن حاکی از آن است ریاض دیگر همانند گذشته از سیاست‌های آمریکا در منطقه و جهان تبعیت نمی‌کند؛ به ویژه اینکه هژمونی این کشور در جهان تضعیف شده است.

سفر بایدن به غرب آسیا که با تبلیغات و هیاهوی گسترده‌ای انجام شد، تاکنون دستاورد ملموسی نداشته است. ائتلاف منطقه‌ای علیه ایرانی که خواسته صهیونیست‌ها بود محقق نشد، سعودی‌ها با افزایش تولیدات نفت برای کاستن از بحران انرژی در غرب و مقام های سعودی با عادی‌سازی روابط با تل‌آویو بدون پذیرش شرط دو کشوری موافقت نکردند.