واکاوی 5 دلیل اصلی کاهش محبوبیت اردوغان

به گزارش راهبرد معاصر؛ انتخابات محلی ترکیه یا همان انتخابات شوراها و شهرداری ها روز یکشنبه ۱۱ فروردین (۳۱ مارس) برگزار شد، در این انتخابات مشارکت مردمی نزدیک به 85 درصد اعلام شده است. نکته مهم در مورد این انتخابات این بود که  ترکیه پس از حدود ۱۰ سال وارد یک دوره‌ رکود اقتصادی شده است، تورم به حدود ۲۰ درصد و بیکاری به ۱۳ درصد افزایش یافته‌است. در آستانه انتخابات نیز نوسانات شدید بازار ارز باعث نگرانی در آنکارا شد. ارزش لیر ترکیه تابستان گذشته در جریان یک بحران دیپلماتیک با آمریکا نیز به شدت سقوط کرد. بنابراین کاملا مشخص بود که رجب طیب اردوغان به عنوان رهبر حزب عدالت و توسعه با مشکلات زیادی در انتخابات مواجه خواهد شد. در این انتخابات،  ۱۲ حزب، از جمله «عدالت و توسعه»، «حرکت ملی»، «جمهوری خلق»، «دموکراتیک خلق ها»، «نیک»، «سعادت»، «ترکیه مستقل»، «کمونیست ترکیه»، «اتحاد بزرگ»، «چپ دموکراتیک»، «دموکرات» و «وطن» برای تصدی کرسی شهرداری‌ها به رقابت پرداختند. در نهایت اتحاد حزب عدالت و توسعه و حزب حرکت ملی (اتحاد مردم) در مجموع شهرهای کوچک و روستاهای بیشتری را از آن خود کردند. در آمار کلی کشوری، این ائتلاف نزدیک به ۵۲ درصد آرای ملی را به خود اختصاص دادند. حزب عدالت و توسعه به تنهایی هم نزدیک به 44 درصد آرا را به دست آورد. می‌توان گفت که آک پارتی(حزب عدالت و توسعه) و اردوغان در اولین انتخابات دوران نظام ریاستی متحمل شکست شدند.  حزب عدالت و توسعه در دوره های پیشین انتخابات‌ شهرداری‌ها، در ۵۰ استان برنده بود، اما این عدد در این دوره به ۴۰ استان تقلیل یافت و ۱۰ استان را از دست داد.  از شش شهر بزرگ ترکیه، استانبول، آنکارا، ازمیر، آنتالیا، آدانا، و بورسا حزب عدالت و توسعه تنها با فاصله‌ای کم در شهر بورسا پیروز شد. حزب عدالت و توسعه برای اولین بار طی ۱۶ سال گذشته در انتخابات شهرداری آنکارا، پایتخت ترکیه، شکست خورد. اما نکته مهم این است که چرا اردوغان دچار کاهش محبوبیت شده است؟

1. دیکتاتوری اردوغان

رجب طیب اردوغان بعد از دو دوره که نخست‌وزیری ترکیه را عهده دار بود در اولین انتخابات ریاست جمهوری کشورش پس از سال ۲۰۱۴ به این سمت انتخاب شد که تصور می‌رفت یک نقش تشریفاتی باشد. اما ۵۱ درصد مردم ترکیه در رفراندم آوریل سال ۲۰۱۷ اصلاحاتی در قانون اساسی را پذیرفتند که به رئیس جمهور قدرت بیشتری تفویض کرده است از جمله:

1. - رئیس جمهور قدرت تعیین و عزل مقامات بلندپایه دولت از جمله وزرا و معاون ریاست جمهوری را دارد.
2. - رئیس جمهور دارای قدرت دخالت در نظام قضایی کشور است.
3. - رئیس جمهور دارای اختیار برقراری وضعیت فوق العاده در کشور است.
4. - علاوه براین اختیارات تازه براساس اصلاح قانون اساسی پست نخست‌وزیری هم حذف شده است.

در واقع اردوغان در دوره  جدید ریاست جمهوری خود، حکومت تک نفره ای را بنیان گذاشته که در بیشتر   حوزه های سیاسی - امنیتی و اقتصادی وی بزرگترین مرجع تصمیم گیری بوده است.  در واقع اصلاحات قانون اساسی ترکیه در ابتدا به نظر می رسید اقتدار اردوغان را به نمایش بگذارد اما انتخابات شهرداری های اخیر نشان داد که وی با کاهش محبوبیت مواجه شده و برای انتخابات ریاست جمهوری سال 2023 این می تواند یک زنگ خطر برای اردوغان باشد.

2. پریشانی سیاست‌های منطقه‌ای ترکیه

ترکیه از سال 2009 با اتخاذ سیاست تنش صفر با همسایگان سیاست های منطقه ای خود را بر مبنای احترام به اصل همزیستی مسالمت آمیز با همسایگان قرار داد. در این مسیر ترکیه موفق شد رشد اقتصادی مناسبی را تجربه کند و قدرت نرم زیادی نیز در جهان اسلام به دست آورد. اما شروع خیزش های عربی و به ویژه بحران سوریه باعث شد تا این کشور به صورت عملی سیاست تنش صفر با همسایگان را رها کند و به مداخله در سوریه روی آورد. این سیاست باعث شد تا ترکیه جایگاه قبلی خود را به تدریج در جهان اسلام از دست دهد. در واقع ترکیه از سال 2011 به نوعی شاهد پریشانی در سیاست خاورمیانه ای خود بوده است.

اردوغان حوادث سوریه را به عنوان نقطه عطفی در احیای اندیشه های نو عثمانی گری خود می دانست. از این رو سعی کرد با دخالت در این کشور و به اصطلاح حمایت از مردم انقلابی سوریه، جایگاه خود در جهان اسلام را ارتقا دهد. اما این نقشه اردوغان با شکست مواجه شد و ترکیه مجبور به بازنگری در سیاست های خود علیه سوریه شد. در واقع حمایت های ترکیه از تروریست ها باعث انتقال بی ثباتی و ناامنی به مرزهای ترکیه نیز شد و همین مسئله باعث انتقادهای زیادی علیه اردوغان شد.  در نهایت نیز اردوغان با عبور از سیاست های خود در مورد سوریه در کنار ایران و روسیه به مبارزه علیه تروریست ها پرداخته است، البته همچنان این کشور به عنوان یکی از مهم ترین عوامل بقای برخی از تروریست ها در سوریه به شمار می رود و حتی مانع اصلی عدم آغاز عملیات آزادسازی ادلب مخالفت ترکیه است. در واقع کارشناسان معتقدند که نوعی پریشانی در سیاست های منطقه ای ترکیه دیده می شود و این مسئله در کاهش محبوبیت اردوغان تاثیرگذار بوده است.

3. اقتصاد؛ برگ برنده دیروز، پاشنه آشیل امروز

رجب طیب اردوغان همواره شکوفایی اقتصادی ترکیه را به عنوان یکی از مهمترین دستاوردهای خود و حزب عدالت و توسعه معرفی کرده است. اما این دستاورد اکنون تبدیل به یک چالش برای اردوغان و حزب عدالت و توسعه شده است. اگر چه اردوغان در حال برنامه ریزی برای تبدیل کردن ترکیه به عنوان یکی از قدرت های برتر اقتصاد جهان و سومین اقتصاد بزرگ اروپا تا سال  2023 است با این وجود در پایان سال گذشته میلادی اقتصاد ترکیه بدترین وضعیت خود در یک دهه گذشته پس از کاهش 30 درصدی ارزش لیر را تجربه کرد. خبرگزاری بلومبرگ در گزارشی اعلام کرده که رکود اقتصادی یکی از مهم ترین دلایل  شکست اردوغان در شهرهای بزرگ به شمار می رود. در سال  2018  ارزش لیر ٤٧ درصد در برابر دلار کاهش داشت اما دولت توانست با برخی اقدامات این کاهش را تا ٣٠ درصد پایین بیاورد. درست همانند سال 2018، چشم انداز رشد اقتصادی سال 2019 نیز با چالش های بسیاری از جمله سطح بالای بدهی های شرکتی، کاهش ارزش پول نقد، کمبود سرمایه گذاری خارجی، افزایش کسری حساب جاری، تورم سر به فلک کشیده، مشکلات در بخش صادرات و کاهش اعتماد مصرف کنندگان مواجه است. موسسه اعتبارسنجی فیچ در ابتدا رشد اقتصادی ترکیه در 2019 را 4.1 درصد پیش بینی کرده بود، اما بعدتر باتوجه به مشکلات لیر از تجدیدنظر در این پیش بینی و کاهش آن به 3.6 درصد خبر داد. تحلیلگران در بلومبرگ با نگاهی بدبینانه تر، کاهش رشد اقتصادی در سال 2019 به 0.8 درصد را پیش بینی کرده اند.

کاهش ارزش لیر و مشکلات اقتصادی به ویژه موجب نارضایتی قشر تجار و بازرگان از حزب حاکم شد. بیکاری،گرانی و تورم در چند ماه اخیر بر زندگی مردم در کلانشهرهای استانبول و آنکارا تاثیر بیشتری گذاشته و به ویژه در استانبول، مردم این شهرها در حوزه تامین امرار معاش،  مواد غذایی،  سوخت،  مسکن و حمل و نقل با مشکلات فروانی روبرو هستند و مخالفین اردوغان در سخنرانی های خود،  بارها بر این مساله دست گذاشتند. بنابراین عامل اقتصادی و  تحت تاثیر قرار گرفتن زندگی مردم به در سال گذشته باعث از دست رفتن آرای زیادی بر ای اردوغان و حزب عدالت و توسعه شد.

4. سیاست سرکوب پس از کودتای نافرجام 2016

کودتای نافرجام سال 2016 در ترکیه دست اردوغان، رئیس‌جمهور این کشور را برای قلع و قمع مخالفان باز‌تر کرد. کودتایی که برخی از کارشناسان حتی معتقدند اردوغان از وقوع آن باخبر بوده‌ اما با هدف دستگیری مخالفان اجازه اجرای ناقص آن را داده است. با این حال با گذشت بیش از 3 سال، دولت ترکیه هنوز به دستگیری مخالفان و مظنونان ادامه می‌دهد. به نوشته نشریه «وال استریت ژورنال» پس از کودتای نافرجام سال 2016 ترکیه، به طور میانگین روزی 30 نفر از این کشور از ترس دستگیری، به یونان‌گریخته‌اند. دولت ترکیه از آن زمان، سرکوب کسانی که می گوید حامیان کودتا بودند را شروع کرده که به پاکسازی ۱۵۰ هزار نفر از کارکنان دولت و بازداشت حدود ۵۰ هزار نفر منجر شده است. در این راستا بسیاری از مخالفان به ویژه طرفداران فتح الله گولن از کار برکنار شده و یا دستگیر شدند. اردوغان در واقع در دوران پساکودتا با اعلام حالت اضطرارای سرکوب گسترده ای را آغاز کرد که کردها نیز در این زمینه سرکوب ها شدند.

بدون شک عامل مهم حمایت کردهای هوادار پ.ک.ک از نامزدهای مخالف اردوغان در هر سه شهر آدانا، آنکارا و استانبول،  غیر قابل انکار است. چرا که در این سه شهر مجموعا بیش از سه میلیون رای دهنده کُرد زندگی  می کنند و این در حالی است که در هر سه شهر،  نامزدهای مورد حمایت اردوغان،  در مجموع با اختلافی کمتر از  پانصد هزار رای،  شکست خورده‌اند. در واقع دیکتاتوری اردوغان و سرکوب مخالفان پس از کودتای 2016 باعث تغییر اساسی نگاه مردم ترکیه نسبت به اردوغان شده است.

5.مشکلات داخلی آک پارتی

یکی دیگر از مهم ترین دلایل کاهش محبوبیت اردوغان به اختلافات داخلی در حزب عدالت و توسعه بر می گردد. حزب عدالت وتوسعه  حزب سیاسی حاکم در ترکیه  از سال ۲۰۰۲ تاکنون است. این حزب خود را جزو احزاب راست گرای میانه معرفی می نماید. حزب عدالت وتوسعه در ۱۴ اوت ۲۰۰۱ تاسیس شد. این حزب به شجره نامه احزاب جنبش اسلامی وابسته است که با حزب نظام ملی در سال ۱۹۷۰ آغاز و با حزب سلامت ملی در سال ۱۹۷۲، حزب رفاه در ۱۹۸۳ و حزب فضیلت در ۱۹۸۸ تدوام یافت. با افزایش اختیارات رجب طیب اردوغان در ترکیه و تلاش های او برای حذف تمامی رقیبان از صحنه سیاست، اختلافات در حزب بالا گرفته و حتی زمزمه هایی از انشعاب در حزب نیز به گوش می رسد. مشکلات داخلی آک پارتی منجر به فاصله گرفتن چهره‌هایی مانند عبدالله گل، احمد داود اوغلو و علی بابا جان شده است. علاوه بر این خبرهای زیادی در مورد فساد در حزب حاکم ترکیه نیز بارها منتشر شده است. عبدالرحمن دلپاک، از نویسندگان مشهور اسلامگرا و نزدیک به حزب حاکم بارها با ابراز نگرانی در مورد افزایش حجم فساد مالی در حزب حاکم از نگرانی خود در مورد تداوم وضعیت موجود خبر داده است. در واقع این مشکلات در درون حزب عدالت و توسعه باعث ریزش آرای این حزب و کاهش محبوبیت اردوغان نیز شده است.

نتیجه‌گیری

در انتخابات شهرداری ها در ترکیه هرچند حزب اردوغان در ائتلاف با حزب حرکت ملی موفق به کسب یک پیروزی شکننده شد اما نکته مهم این است که پس از 16 سال برخی شهرهای بزرگ ماند آنکارا از سیطره نمایندگان حزب اردوغان خارج شد. با توجه به مسائل داخلی ترکیه و شکاف در درون حزب عدالت و توسعه، اردوغان در انتخابات های آتی مسیر بسار سختی پیش رو خواهد داشت. ائتلاف بین مخالفان اردوغان در انتخابات اخیر نشان داد که احزاب مخالف در صورت تشکیل ائتلافی فراگیر می توانند به دوران اردوغانیسم در ترکیه پایان دهند. در واقع اکنون شهرهای بزرگ و طبقه متوسط در ترکیه شرایط لازم برای گذار کامل از حزب عدالت و توسعه را دارند. این مسئله ارتبط مستقیمی با وضعیت اقتصادی یک سال اخیر ترکیه نیز دارد.