به گزارش راهبرد معاصر؛ این روزها فضای مجازی بی حساب و کتاب‌تر از هر زمان دیگری در حال جولان در جوامع بشری است. فضایی که شاید برای بزرگسال و با توجه به شناخت و تجربه و سن و سالم کم خطر تر تلقی شود اما بی گمان برای کودک 7 ساله ای که حالا به جای حضور فیزیکی در مدرسه و جست و خیز و زنگ تفریح تبلتی به دستش داده ایم پر از خطرات پیش بینی شده و نشده باشد.
باید اشاره داشت که کرونا و شیوع جهانی آن به یک باره اینترنت و فضای مجازی را به نزدیک‌ترین ناموجود زندگی کودک و نوجوان تبدیل کرده است؛ تا جایی که درس و مدرسه اولین مشوق او برای گذراندن ساعات طولانی در این فضا محسوب می‌شود. چه بخواهیم و چه نخواهیم فضای مجازی این روزها جزء جدایی ناپذیری از آموزش و پرورش شده است.
باید یادآور شد که خطر تا بیخ گوش کودکان و نوجوانان آمده است از خطر برای اغفال و سواستفاده در فضایی که هنوز برای خود ما هم ناشناخته است تا خطر هرزنگاری و دسترسی به محتواهایی که شاید در شرایط معمول هیچ خانواده ای اجازه دسترسی به آن را به کودک و نوجوان خود ندهد.
دو راهیِ کلاس و مدرسه آنلاین و برخط در اسکایپ و شاد و دسترسی بی‌حساب و کتاب به فضای مجازی یکی از بزرگترین دغدغه های خانواده های ایرانی محسوب می شود چرا که حالا علاوه بر نگرانی برای درس و مشق فرزندانشان باید مدام استرس این را هم داشته باشند که کودک یا نوجوانانش الان دقیقا در کدام فضا و درحال دسترسی به چه محتوایی از دنیای ناشناخته و عجیب و پر خطر فضای مجازی هستند!
شاید همین امر یکی از اولین ضروریات قانون‌گذاریِ هوشمند در این حوزه را یادآور می‌شود. ضرورتی که در قالب طرح صیانت از حقوق کودکان و نوجوانان در فضای مجازی مطرح است.
اما صیانت از کودکان و نوجوانان در فضای مجازی از آسیب های عجیب و غریب از هرزنگری تا سواستفاده از کودکان در این فضا تنها دغدغه ما نیست بلکه غرب و دیگر کشورها هم سالها است قوانین سفت و سختی برای آن وضع کرده اند. قوانینی که عدول از آن قانون شکنی و مشمول تنبیه و جریمه و حتی زندان است. چنانچه آمریکا 217 ماده قانونی مصوب برای این امر دارد و در واقع دو نوع دسترسی به فضای مجازی در اختیار کاربران خود قرار داده تا کاربران با سنین مختلف به محتوای یکسانی دسترسی نداشته باشند.
یکی از بندهای مصوب قانونو فدرال آمریکا برای دسترسی به فضای مجازی می گوید: « اگر والدین به کودک خود دسترسی غیر مجاز در فضای مجازی بدهند، دولت فدرال امکان سلب حضانت فرزند آنها را خواهد داشت. بسیاری از کاربران پیش از استفاده از فضای وب باید چهره نگاری شوند، این امر به خصوص در مورد کودکان و نوجوانان با جدیت بیشتری دنبال می‌شود.» و بند دیگری از این قانون مصوب مطرح می کند: «کاربران برای استفاده از فضای مجازی نیاز به دریافت کد ملی دیجیتال از دولت فدرال دارند تا به وسیلۀ آن در فضای مجازی شناسایی شوند. کاربران از ارسال یا نمایش مطالبی که به شدت توهین آمیز بوده منع شده و هرگونه اطلاع رسانی مستهجن و غیراخلاقی برای نوجوانان کمتر از ۱۸ سال ممنوع است. بر اساس قانون کوپا در سال 1998 نمایش محتوای مستهجن تنها پس از تأیید سن یا ورود کد برای مخاطب بزرگسال نمایش داده می‌شود.»
ماده ۸ کنوانسیون اروپایی حقوق بشر اروپا هم به حقوق کودکان در فضای مجازی پرداخته و عنوان می کند: «حقوق کودکان در زمینه حفظ حریم شخصی و حفظ کیفیت زندگی خانوادگی باید محفوظ بماند.» در کنوانسیون یادشده به ضرورت دخالت دولت برای حفظ حقوق و امنیت و رفاه کودکان در صورت لزوم نیز اشاره شده؛ شورای اروپا برای حفاظت از حقوق کودکان و نوجوانان در فضای دیجیتال کنوانسیون جرائم سایبری را نیز به تصویب رسانده؛ بر اساس این کنوانسیون تمامی اقدامات مرتبط با هرزه‌نگاری کودکان در ردیف جرائم جنایی طبقه بندی می‌شوند.
در انگلیس هم قوانین سخت گیرانه ای برای کنترل نحوه استفاده کودکان و نوجوانان از اپلیکیشن ها، اسباب بازی های قابل اتصال به اینترنت، شبکه های اجتماعی، بازی های آنلاین، سایت‌های آموزشی، سایت‌های استریم بازی و غیره وجود دارد. هند هم از جمله کشورهایی است که با دغدغه صیانت از حقوق کودکان در فضای مجازی اقدام به قانون‌گذاری برای فضای مجازی در سال 2020 کرده و بر این اساس در صورت تلاش برای جمع آوری و پردازش اطلاعات کودکان زیر 18 سال در فضای مجازی باید حقوق و منافع آنها به بهترین نحو محفوظ باقی بماند. خیلی دیگر از کشورها هم برای این مهم قوانین سخت گیرانه ای وضع کرده اند و باید گفت ما خیلی از قافله عقب مانده ایم.
دکتر محمود عباسی، دبیر مرجع ملی کنوانسیون حقوق کودک معتقد است: «امروزه کودکان صرفاً با یک سرچ ساده می توانند به تصاویر مستهجن دست پیدا کنند اما کنوانسیون حقوق کودک و پروتکل اختیاری فروش، فحشا و هرزه نگاری که جمهوری اسلامی ایران نیز بدان پیوسته، ممنوع اعلام شده است. همه دولت ها و نهادها بایستی برای پاسداشت و صیانت از حقوق و کرامت انسانی کودکان و نوجوانان که قشری آسیب پذیراند دست در دست هم دهند و برای حمایت و صیانت از کودکان در مقابل آسیب های اجتماعی اقدام عاجلی انجام دهند.»
صیانت از کودکان و نوجوانان
باید عنوان کرد سند "صیانت از کودکان و نوجوانان در فضای مجازی"، که 17 خرداد ماه مصوب و به استحضار مقام معظم رهبری رسیده است، در تاریخ 23 تیر ماه سال جاری توسط دبیر شورای عالی فضای مجازی ابلاغ شده است. اما چرا خبری از اجرای آن نیست؟ یکی از اهداف کلان این سند، توسعه محیط های صیانت شده بر بستر شبکه ملی اطلاعات ویژه کودکان و نوجوانان و حاوی محتوای جذاب و متنوع و با قابلیت ضروری پاسخگویی به نیاز ارتباطی و محتوایی آنها است اما چرا خبری از این بندها و اهداف کلی و بند و ماده ها در فضای واقعی کودکان و نوجوانان نیست؟
دکتر محمود عباسی، دبیر مرجع ملی کنوانسیون حقوق کودک با اشاره به لزوم اجرای سند ملی صیانت از حقوق کودکان در قبال آسیب‌های فضای مجازی، گفته است: «این موضوع از اهمیت ویژه ای برخوردار است و میلیون ها کودک در معرض آسیب های ناشی از فضای مجازی هستند. این مهم یک تکلیف قانونی است و همه وظیفه داریم به صیانت از حقوق کودکان بپردازیم.» این حقوقدان گفته است: «در اقدام گوگل شاهد رفتار متعارض و دوگانه ای هستیم که موجب شگفتی است. گوگل در اقدام اخیر خود برنامه های مفید و علمی کودکان را مسدود و برنامه های پورنوگرافی و هرزه نگاری را آزاد گذاشته است. این موضوع نقض آشکار موازین بین المللی حقوق بشر و حقوق کودک است.»
اما هدف گوگل از این اقدام چیست؟ آیا این امر غیر از جنگ سرد و خاموشی است که غربی ها علیه کرامت انسانی در کشورهای به ویژه مسلمان به راه انداخته اند؟ غربی ها به خوبی می دانند کدام کشورها دسترسی های آزاد دارند و کدام کشورها برای استفاده از فضای مجازی قانون دارند و برهمین اساس دست به چنین اقداماتی می زنند و این غفلت سنگین ما در صیانت از حقوق کاربرانمان در فضای مجازی را نشان می دهد غفلتی که می تواند آسیب های جبران ناپذیری خصوصا برای کودکان و نوجوانان ما به همراه بیاورد.
سند صیانت از کودکان و نوجوانان در فضای مجازی، در راستای تبیین الزامات و طرح کلان و معماری شبکه ملی اطلاعات برای اجرا به دستگاه‌های مربوطه ابلاغ شده است! سندی که با هدف ارتقای بهره برداری از فضای مجازی و صیانت از خردسالان، کودکان و نوجوانان و فراهم سازی فضای ویژه در چارچوب فرهنگ اسلامی – ایرانی برای استفاده مناسب از فضای مجازی و پیشگیری از آسیب‌های احتمالی برای آنها که به تصویب شورای عالی فضای مجازی کشور رسیده است.
اما این سند کجاست و کی و چگونه قرار است اجرا شود؟ هنوز خبری از آن نیست و به طور کامل زوایای آن مشخص نشده است. اما غفلت تا کجا؟ اگر دیر بجنبیم ممکن است متحمل خسارتهای غیر قابل جبرانی شویم! چرا که دشمن بیدار است و برای ضربه زدن از هر دریچه ای بارها و بارها مطالعه کرده و حالا با ذهنی آگاه می داند کی و چگونه عمل کند! لذا باید زودتر اقدام کنیم.
باید به این نکته مهم اشاره شود که با وجود هیاهوی برخی دلواپسان برای طرح صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی ضرورت اجرای سند صیانت از حقوق کودکان و نوجوانان در فضای مجازی امری حیاتی برای محافظت از کودکان زیر 18 سال کشور است که به روایت آمار بالغ بر 23 میلیون نفر از جمعیت کشور را تشکیل می دهند. چرا که متاسفانه علیرغم دغدغه غربی ها در قبال کودکان و نوجوانان خود شاهد رفتار دوگانه آنها در اجرای موازین حقوق بشر هستیم.
باید تاکید کرد که غربی ها به حداقل های حقوق بشر در قبال کودکان و نوجوانان هم رحم نمی کنند و دسترسی به این اطلاعات و محتوا را برای کودکان خود ممنوع و دلواپس عدم دسترسی این محتواها برای کودکان ما هستند! و متاسفانه برخی ناآگاهان هم به خیال دغدغه غربی ها برای آزادی بشر در استفاده از اطلاعات آن را در بوق و کرنا می کنند که کشور ما به دنبال اسارت اطلاعات است غافل از آنکه غرب در اندیشه نقشه ها و اهداف شومی حتی برای کودکان و نوجوانان ما است. لذا وظیفه و رسالت ما سنگین تر می شود که با اتکا به داشته های خود برای صیانت از حقوق کودکان گام برداریم.