به گزارش "راهبرد معاصر"؛ شکل گیری ناآرامی های اخیر یک وجه بسیار پررنگ داشت، اینکه فضای مجازی نقش موثری در جهت دهی، شکل گیری و ماهیت آن ایفا کرد. تئوری های مجازی بازان ضدانقلاب خارج نشین از یک سو و برخی استراتژی های سوال برانگیز از سوی متولیان امر داخلی از سوی دیگر، بستری برای جولان اینستاگرام و به ویژه تلگرام در آشوب های اخیر فراهم کرد. در گفتگو با دکتر روح ا.. مومن نسب کارشناس فضای مجازی به بررسی نقش فضای مجازی در شکل گیری اغتشاشات اخیر پرداختیم.
به نظر می رسد بعد از انتخابات 88 ریاست جمهوری اساسا فضای مجازی نقش پررنگ خود را به جامعه و فضای سیاسی کشور تحمیل کرد. نگاه و نظر شما در این خصوص چیست؟
همین طور است. فضای مجازی از سال 88 نقشش پررنگ تر شد و در فتنه 88 نیز از برشهای از کارکردهای خود رونمایی کرد.
البته از سال 78 ایرانی ها توانستند در شبکه های
اجتماعی رونق بگیرند و در وبلاگ نویسی سرویس های ایرانی تمام نیاز مردم را برطرف می
کردند. اما از سال89 اپلیکیشن هایی مثل وایبر واتس آپ لاین و تلگرام وارد کشور
شدند.
این ها نرم افزارهای هوشمند هستند نرم افزارهای هوشمند یعنی متناسب با مخاطب
تغییر می کنند، مثلا یک آدم مذهبی تلگرام را مذهبی می بیند و یک آدم سیاسی سیاسی
می بیند و یا یک خانم خانه دار این نرم افزار را به مثابه کتاب آشپزی می بیند. این
نرم افزارها وارد جامعه شدند و تعداد کاربرها را به بیش از 62 میلیون رساند. در
سال 88 هر کس می خواست از فیس بوک استفاده کند باید پشت کامپیوتر می رفت. نمی
توانست همه جا آن را همراه خود داشته باشد، عکس بگیرد و ارسال کند.
تا چه اندازه برای شکل گیری اغتشاشات اخیر نقش قائل هستید؟
در سال 96 ما می بینیم که نم افزارهایی همانند تلگرام روی گوشی های موبایل هستند و با سرعت بالا و بدون فیلتر در اختیار افرادی که می خواهند در کشور آشوب به پا کنند قرار می گیرد و بعد نهایتا می بینیم معضلات اجتماعی همانند اغتشاشات اخیر را درست می کنند. البته من معتقدم این اتفاقی که امسال افتاد مقدمه ای برای اتفاقاتی است که در سال های دیگر قرار است رخ دهد.
آن ها برنامه ریزی برای سال های دیگر کرده اند.
ضمن اینکه این اتفاق هم مسبوق به سابقه است، یعنی شما اگر نگاه و بررسی کنید، می
بینید قبل از این هم تجمعاتی در کشور ما شکل گرفته مثل مهاباد یا آذربایجان و در
جاهای مختلف کشور حتی در خود سنندج و
تهران. تنظیم این حرکت ها و تجمعات و جمع کردن جمعی از مردم در نقطه ای از کشور در
زمان خاص مستقیما توسط تلگرام اتفاق می افتاد، ولی زیاد به این مسئله توجه نشد.
اثرات ضدفرهنگی چطور؟ آیا می توان سهمی برایش قائل باشیم؟
متاسفانه
مسائل اجتماعی و فرهنگی فراوانی که مقدمه این مسائل ناآرامی ها و ناهنجاری های
اجتماعی ست هم از طریق تلگرام شکل و فرم پیدا می کند. سن کسانی که در آشوبهای اخیر
بازداشت شدند را مشاهده کنید، اکثرشان 17 تا 21 ساله بوده اند.
این نشان می دهد یک تغییر رفتاری شکل گرفته است. آن بچه و دانش آموز در این سن و سال قدرت تمیبز ندارد و در واقع از احساساتش سواستفاده کرده اند و این را به کف میدان کشانده اند.
به
این می گویند مهندسی افکار عمومی، یعنی ما می بینیم که این ها از روش مهندسی افکار
عمومی استفاده کردند و در انتخابات آرا را به سمتی که خواستند کشیدند. اگر آقای
روحانی امروز تمام قد پشت نرم افزارهای اسرائیلی مثل تلگرام قرار می گیرد و با تمام
وجودش از این ها دفاع می کند یقینا دل ایشان به حال مردم نسوخته است، چون حتما با
یک بررسی مشخص می شود که مردم همه درگیر آسیب های این نرم افزارها هستند؛ همه بدون
استثنا.
من در هر سمینار یا همایش هایی در
مقیاس های مختلف جهت سخنرانی حضور می یابم و با هر خانواده ای که صحبت می کنم، می
بینم که درگیر با آسیب های تلگرام هستند. یک چنین آسیبی در هر بستری که باشد به آن
بستر جرم خیز می گویند. در بستر جرم خیز یقینا باید کارهای سلبی انجام شود. مثلا
شما فرض کنید اگر در یک محله ای از همین تهران می بینیم جرایم بسیار زیاد و
غیرقابل کنترل هست با لودر آن محله را صاف می کنیم و جایش چیز دیگری می سازیم. ما
در فضای مجازی هم همین طور هستیم. این بستر، بستری جرم خیز است.
به نظر
می رسد خود مردم و افکار عمومی هم به یک شکلی ذائقه شان تغییر کرده است. ما بعد از
فیلتر تلگرام شاهد بودیم که استفاده از فیلتر شکن ها بین عموم مردم رواج گسترده ای
پیدا کرد و از طرف دیگر مشاهده می کنیم که بازدیدهایی که از کانال های تلگرامی
صورت می گیرد خیلی تفاوتی با قبل و بعد از فیلتر ندارد.
دیدیم کانال هایی که با
دو میلیون و 200، 300 هزار عضو کار می کردند تغییر چندانی در تعداد اعضا و
بازدیدهایشان ایجاد نشد.
ببینید
روز اول فیلتر تلگرام با ریزش 93 درصدی روبرو شد، یعنی فقط 7 درصد باقی مانده
بودند.
این آمار مربوط به چه مدت زمان بعد از فیلتر است؟
تا سه روز اول. سپس شاهد بودیم که با فیلتر شکن ها توسط وزارت ارتباطات برخورد جدی صورت نگرفت. همانطور که می دانید فیلترشکن ها به راحتی قابل جمع کردن هستند، اما این اتفاق رخ نداد.
دلیل این موضوع چیست؟
وقتی افراد از فیلترشکن استفاده می کنند اینترنت سه برابر مصرف می شود، پس یک دلیل می تواند وسوسه پول و کسب درآمد باشد. عامل دوم می تواند جهل بعضی از مسئولین باشد و عامل سوم نیز کارکردهای سیاست است.
کدام عامل را به واقعیت نزدیک تر می بینید؟
هر سه
عامل می تواند دخیل باشد. بعضی از مسئولین واقعا نسبت به موضوع جاهل هستند و بعضی
از مسئولین تراز اول که با خود من تماس می گرفتند حتی فرق بین توئیتر و اینستاگرام
را با نرم افزارهای داخلی نمی دانستند و دانشی هم در این زمینه ندارند؛ مسئولینی
که ممکن بود آدم های دلسوزی باشند ولی نسبت به موضوع جهل داشتند.
نکته دوم اینکه
از مشاورانی استفاده می کردند که مشاوران بیش از این آیتی من باشند آیتی اللهی شده
بودند. یکی از مدیران ارشد شرکت مخابرات ایران مستقیما به خود من گفت که درآمدمان
به شدت کاهش پیدا کرده به خاطر این که مردم از نرم افزارهای داخلی استفاده می کنند.
وقتی مردم از نرم افزارهای داخلی استفاده کنند ترافیک خارج استفاده نمی شود و در
این صورت اصل پول و درآمد ما به نصف کاهش پیدا می کند. پس این هم پول، وزارت
ارتباطات درآمد سنگینی از طریق همین نرم افزارها به صورت روزانه دارد. وقتی می
گویند 62 میلیون نفر کاربر، یعنی 62 میلیون ده هزار تومان که برای اینترنت و طی
بازه های زمانی مختلف داده باشند. این رقم سنگینی می شود.
یعنی اگر قرار باشد از پیام رسان داخلی استفاده شود درآمد مخابرات به نصف تقلیل پیدا می کند؟
قطعا به
کمتر از نصف و شاید 70 درصد کاهش پیدا کند؛ به خاطر این که مردم هزینه ای که برای
اینترنت داخلی می دهند کمتر از خارجی است و این طبیعی است، چون بالاخره ترافیک
خارج مصرف نمی کنند و طبیعتا نباید هزینه اینترنت بین الملل را بدهند.
یعنی این سه عامل را در عدم حمایت از پیام رسان های داخلی سهیم می دانید؟
یقینا همین است. یکی دیگر از دلایل هم که عرض شد، سیاست است. بعضی ها دیدند در انتخابات ها بچه های انقلابی در فضای مجازی به بدترین شکل ممکن «سرکار» رفتند، شب و روزشان را تلف کردند و به صورت حبابی فیلتر شدند، درحالیکه احساس می کردند اثرگذار هستند. آن ها از بالا مدیریت شدند و به سمتی که خودشان خواستند بچه های ارزشی و انقلابی را خنثی کرده و نیروهای خودشان را تقویت کردند.
شما می بینید کانال های پربازدید تلگرام کانال
هایی بودند که از یک نفر اصولگرا در انتخابات حمایت می کردند اما عملا یک اصلاح
طلب بود که تمام پیام ها را مدیریت می کرد. پیام هایی که بیشترین بازدید را برای
اصلاح طلبان بود و هست و کانال هایی که بیشتر ممبر را دارند برای اصولگراهاست. این
یعنی تزریق وهم به بدنه جریان اصولگرایی. وهم پیروزی و حس پیروزی قبل از پیروزی،
یعنی شکست.
واکنش کانال های داخلی پربازدید را در ایامی که تلگرام فیلتر بود را چطور ارزیابی می کنید؟
برخی از
این کانال ها برای اینکه تلگرام رع فیلتر شود، با تمام وجود انواع عملیات های
روانی را ضد منافع ملی انجام دادند. اگر واقعا ریزش ها محسوس در این کانال ها صورت
نرگفته بود چرا تمام عزم خود را برای رفع فیلتر تلگرام با هر ابزار و وسیله ای به
کار گرفتند؟ حتی همین الان هم این کانال ها فقط یک تابلوی بی ارزش هستند.
شما
تعداد اعضای چندین کانال پربازدید ایرانی را با یک کانال ضدانقلاب که اغتشاشات را
مدیریت می کرد مقایسه کنید، از بعد کمی داخلی ها پراثرتر بودند، اما از بعد کیفی
چطور؟ کدام کانال ها اثرگذاری بیشتری داشتند؟ طبیعتا کانال هایی که از خارج از
کشور مدیریت می شد و عملا ابزار ضدانقلاب بود.
این نشان می دهد اثر پیام آنجا مدیریت می شود ولی دوستان ما نمی خواهند این قضیه را بفهمند. بارها از همین جا ضربه خوردیم ولی نفهمیدیم. مبتلا کردن نیروهای انقلابی و خنثی کردنشان بزرگترین بلایی است که دشمن از 88 به بعد سر ما آورد، همان عواملی که باعث شد یک عده اغتشاش کنند، الان نیروهای انقلابی ما دچارش هستند که مبدل به یک معضل شده است.
آمارها و نمودارهای خود تلگرام نشان می داد به شدت کاهش بازدید داشته در صورتی که در کشور ما بیشتر آن کسانی از تلگرام دفاع کرده اند که به نوعی از آن لطمه هم خورده بودند. ما دیدیم که وزیر ارتباطات ما برای بستن کانال آمدنیوز التماس کرد اما مدیر تلگرام کانال را بست و یک کانال دیگر را باز کرد و بعد در آن کانال 800 هزار نفر از یوزرهای آمدنیوز را به کانال صدای مردم منتقل کرد و هیچ تعهدی هم نداد. این یعنی متاسفانه ما در کشورمان با یک نفوذ بسیار جدی مواجه هستیم،بیشتر در بین آنهایی که ریش بلندی دارند و تسبیح هم از دستشان نمی افتد.
این یا نفوذ جریانی است یا جریان
نفوذی؛ به تعبیر حضرت آقا یا خود این افراد نفوذی هستند که ریش گذاشتند و بچه
انقلابی شدند یا اینکه بر روی این افراد اثرگذار بوده اند. ما می بینیم کانال های
انقلابی ما هم حتی به جای اینکه در نرم افزارهای داخلی حضور پیدا کنند و مشکلات را
برطرف کنند در نرم افزارهای خارجی باقی ماندند و پیام جدید گذاشتند؛ حتی صراحتا
دیدم بعضی از کانال های انقلابی فیلترشکن توصیه می کردند، فیلترشکنی که صراحتا
حضرت آقا استفاده از آن را حرام دانستند، حتی برای پاسخ به شبهات.
من عینا فتوای
آقا را دارم که حتی برای پاسخ به شبهات هم استفاده از فیلتر شکن حرام است؛ چه رسد
به خاله زنک بازی هایی که بعضی از دوستان در فضای مجازی دارند که هیچ خاصیتی برای
ما نداشته است. ما باید به سمت برنامه های داخلی بیاییم. شما می بینید وزارت
ارتباطات جمهوری اسلامی ایران سرعت و کیفیت پهنای باند نرم افزارهای داخلی را به
شکلی کاهش می دهد که مدیران این نرم افزارها صراحتا به بنده می گویند که فیلترینگ
نرم افزارهای داخلی جدی تر از فیلترینگ تلگرام اعمال شد.
یعنی در ایامی که تلگرام را فیلتر کردند نرم افزارهای داخلی هم فیلتر شدند.
بله. وزارت ارتباطات در همان روزی که تلگرام را فیلتر کرد محدودیت هایی روی پورت های داخلی گذاشت که نرم افزارهای داخلی هم دچار اختلال شدند. مثلا سروش و گپ که بیشترین اقبال به سمت شان بود را به شکل عادی و طبیعی موفق به حضور و فعالیت عادی نشدم، اما این دو نرم افزار را با فیلترشکن که باز می کردم سرعتش بسیار خوب بود.
عامدانه
از طرف وزارت ارتباطات دچار اختلال شده بود. وقتی با فیلترشکن سرعت همان نرم افزار
خوب می شود و وقتی بدون فیلترشکن سرعتش بسیار پایین ست، این نشان می دهد روی این
ها فیلترینگ اعمال شده است.
متاسفانه دیدیدم نرم افزارهای خارجی مدافعینی در قد و
قامت وزیر ارتباطات و رئیس جمهور داشتند، اما نرم افزارهای داخلی حتی در قد و قامت
خود مسئولین سازمانی مثل صدا و سیما که سروش نرم فزار متبوعش است دفاع نکردند. این
مظلومیت بچه ها و نیروهای انقلابی واقعی ما را می رساند که متاسفانه این جوری از
داخل و خارج باید ضربه بخورند و هیچ مدافعی هم ندارند.
ما در ایام اغتشاشات دیدیم که تعداد اعضای کانال های ضدانقلاب همچون آمدنیوز که آشوب ها را به نوعی مدیریت می کرد به یکباره افزایش یافت. این رشد اعضا و بازدیدها اساسا در تلگرام همواره طبیعی است؟
بررسی ما نشان می دهد کانال های ضدانقلاب با استفاده از برنامه نویسی های مختلف تعداد اعضا و بازدیدهایشان را در ایام ناآرامی ها بالا بردند، این کار خیلی ساده است. با این حال کانال های خارجی با این که به ظاهر تعداد یوزرشان هیچ وقت بالاتر از 50 درصد داخلی ها نمی شود، ولی میزان اثرگذاری شان را می بینید که چه قدر زیاد است.
این دو مسئله است یک اینکه مشخصا در آمارها توسط تلگرام دست برده می شود. من تلگرام را متهم می کنم به این که در آمارها دست می برد و این به سادگی اتفاق می افتد. دوم اینکه ضریب پیام ربطی به تعداد اعضا ندارد، ممکن است پیامی را کپی کنند، ممکن است در گروه ها و یا در سوپرگروه ها تسری دهند.
وقتی که کانال آمد نیوز بسته
شد، شما دیدید آن کسانی که باید، پیام های آمد نیوز را در «پی وی» شان می خواندند،
این که چه کار کنند و کجا را به آتش بکشند . تلگرام فقط کانال نیست، گروه ها و
ربات های تلگرام و پی وی ها در تلگرام محل بحث بیشتری هستند.
نکته ای دیگر که در
بررسی ها به این رسیدیم این بود که اساسا امد نیوز در بازه هایی از زمان آشوب ها
آنچه که در کانال منتشر می کرد با آنچه در «پی وی» بسیاری از یوزرهای مورد تایید
خود می فرستاد متفاوت بود.
بعضی از پیام های کانال آمدنیوز آدرس غلط به نیروهای امنیتی می داد، یعنی در ویترین چیزی می گذاشتند تا فریب بدهند و می گفتند فلان جا تجمع می کنیم. اما بعد در پی وی به افراد و یوزرهای مدنظرشان می گفتند به کانال توجه نکنید، در این ساعت به این نقطه مذکور بیایید و تجمع کنید.
درواقع منهای مدیریت و جهت دادن به تجمعات، بحث غافلگیری و فریب نیروهای امنیتی را هم در دستور کار داشتند.
دقیقا همین طور است. این در بسیاری از موارد باعث فریب نیروهای ما شد. یک جایی می رفتند کنترل کنند، می دیدند آشوبگران جای دیگر هستند. نهایتا با اقدام دیرهنگام به هر حال لازمی که انجام شد تلگرام بسته شد و آسیب ها خوابید. این نشان می دهد که اصل بستر فتنه خود تلگرام است نه کانال ها و یا گروه هایش.
با این تفاسیر تلگرام می تواند بستری برای ناآرامی های احتمالی آینده نیز باشد.
باید به مسئولین گفته شود با تلگرام و اینستاگرام اخلاق در جامعه ما به آتش کشیده می شود. منهای این موضوع با این بستر فعلی، تلگرام به راحتی و در هر زمانی که اراده کند می تواند در کشور را با اغتشاشی به مراتب بزرگتر از رخدادهای اخیر روبرو کند. من معتقدم این اغتشاشی که اتفاق افتاد یک دست گرمی و مانور امنیتی بود.
در جمع بندی پایانی باید گفت تلگرام و اینستاگرام پرچمدار اغتشاشات اخیر بودند. امید می رود مسئولین در اندیشه حمایت از پیام رسان های داخلی باشند. من به شما قول می دهم با حمایت از پیام رسان های داخلی زمینه ایجاد اشتغال سالانه 500هزار شغل در کشور ایجاد خواهد شد. این صحبت براساس پژوهش و مطالعات گسترده صورت گرفته و حتی مکانیزم آن از نحوه ارتباط با بانک ها تا نحوه مهیا کردن فضای امن در این چارچوب طراحی و تعریف شده است.