به گزارش راهبرد معاصر؛ مسجد در فرهنگ اسلامی جایگاه والایی دارد تا جایی که همه اتفاقات اجتماعی از صدر اسلام در این فضا رخ می دهد، برای بررسی بیشتر نقش مسجد در بهبود فضای فرهنگی و اجتماعی پای صحبت های حجت الاسلام دکتر عباس نصیری فرد، عضو کمیسیون سبک زندگی شورای عالی انقلاب فرهنگی، نویسنده و پژوهشگر نشسته ایم که در ادامه میخوانید.
نقش مسجد را در بهبود فضای فرهنگی و اجتماعی جامعه چطور ارزیابی میکنید؟
از آنجایی که ما در یک جامعه دینی و مسلمان زندگی میکنیم و مردم ایران مردمی هستند که دین و جانمایه‌های دینی به طور قوی در زندگی شان رواج داشت؛ لذا به عنوان یک جامعه دین دار و مسلمان، مسجد یک نقش مهم و اساسی دارد.
پیامبر اسلام به عنوان مبدع دین نهایی خداوند تبارک و تعالی و دین پیشگام در کمالات فرهنگی و اجتماعی و به عنوان کسی که همه مردم مسلمان و خصوصا مردم ایران ارادت خاصی نسبت به ایشان دارند مرکز ارتباط و تصمیم گیری خودشان با مردم را در مسجد قرار دادند و بر این اساس مسجد به عنوان یک مرکز اصلی ارتباطات اجتماعی در زمان پیامبر بود.
حضور و ملاقات تمام گروه های جامعه از نحله‌های مختلف و جریان‌های فکری مختلف و متفاوت همه با پیامبر اسلام به عنوان حاکم اسلامی در مسجد بود. همچنین در طول تاریخ و تمدن اسلامی مسجد همیشه محور فعالیت‌های اجتماعی و حتی اقتصادی بوده است. مثلا وقتی ما در معماری اسلامی و در تمدن اسلامی نگاه میکنیم همیشه در کنار بازار مسجد بود یعنی مسجد و بازار همیشه در کنار هم هستند و این به این جهت است که در نگاه دینی و اسلامی در واقع اقتصاد، دین و مذهب در کنار هم هستند و اینها در واقع مکمل یکدیگر میباشند.
نمود اصلی این را ما در معماری اسلامی میبینیم و آنجا محوریت مسجد است. لذا مسجد به عنوان محور جامعه فرهنگی و اجتماعی مطرح است و بسیاری از اجتماعات، اعتراضات و تحرکات فرهنگی و اجتماعی همیشه در اسلام و تمدن اسلامی در مسجد مطرح بوده و خیلی از مشکلات ما هم در طول تاریخ با محوریت مسجد حل می شده است.
حتی در زمانی که مردم تحت فشار حکومت‌های ظالم در طول تاریخ بوده‌اند پناهگاه اصلیشان نسبت به ظلم‌ها در مسجد و نام خدا و علما بود و مرکز نشر علوم مختلف حتی علوم پزشکی، مهندسی و ....
عموما ما میبینیم که دانشمندان بزرگ اسلامی با محوریت مسجد این علوم را ترویج میکردند. کلاس درس خواجه نصیر توسی، فارابی، ابن سینا، شیخ بهائی، ملاصدرا و... میبینیم که محل تدریسشان در مسجد بود. بنابراین مسجد به عنوان یک مرکز رشد و مرکز توسعه فکری، اجتماعی، اقتصادی و ... مردم همیشه در تمدن اسلامی مطرح بوده و هست.
با رشد فضای مجازی شاید مقداری کارکردهای مسجد در حوزه فرهنگ و اجتماع کمرنگ شده است، فکر میکنید برای گسترش این جایگاه چه باید کرد؟
منظور ما از مسجد فقط ساختمان آن نیست و کسانی که در این مسجد به فعالیت میپردازند تعیین کننده هستند؛ اولین کسی که در مسجد نقش پررنگی در جذب افراد و گسترش جایگاه و پررنگ شدن جایگاه آن دارد امام جماعت است. در طول تاریخ علمای تاریخ ساز ما محور مسجد بودند، نماز جماعت میخواندند و موعظه میکردند و کلاس‌های درسشان را در مساجد برگزار میکردند. حوزه های علمیه همیشه در کنار مساجد احداث میشد محوریت مسجد که امام جماعت میباشد مهمترین مسئله است.
مسجد یکسری کارکردهای فیزیکی دارد که اصلا منافاتی با فضای مجازی ندارد و یکسری نیازهایی است که حتی ما در زمینه‌های حسی و عاطفی و این ارتباطاتی که با خداوند تبارک و تعالی در یک محیط پر از عواطف دینی بخواهیم پیدا کنیم، باز هم مسجد است. آن عطوفتی که بین مسلمان‌ها در داخل مسجد میباشد، آن همفکری و هم اندیشی و آن کمک‌ها و انفاق و ایثاری که نسبت به یکدیگر دارند در سایه مسجد است و قطعا اینها چیزهایی است که به جز در زیر سایه مسجد در جای دیگری به دست نمی‌اید.
مسئله مهم در اینجا این است که محوریت مسجد در هر محله‌ای میتواند تعیین کننده باشد و محوریت اصلی در مسجد امام جماعت میباشد اگر مانند گذشته روحانیون فاضل و با سواد و متدین که مورد اعتماد مردم هستند مساجد را در دست بگیرند الان هم مردم به مساجد مراجعه میکنند. نمونه را شما میبینید برخی مساجدی که روحانیونی دارند ولو که اینها جوانند اما خدمت میکنند و در عرصه‌های مختلفی آمده‌اند و فعالیت‌های متفاوتی را ایجاد کرده‌اند و مشکلات مردم را با خیریه و صندوق قرض‌الحسنه حل میکنند و مشکلات پزشکی مردم را با تاسیس خیریه‌های پزشکی در کنار مسجد با دعوت از سخنران‌های خوب و علما الان هم ما میبینیم حل میکنند.
مساجد ما امروز هم نمازهای جماعت بسیاری دارند و مراجعان فراوان خصوصا تیپ جوان دارند. اما من میخواهم عرض کنم که اگر مساجد امروز دارد کمرنگ و خالی میشود به نظر من مقصر مردم نیستند، مقصر ما هستیم که نتوانستیم جاذبه‌های مسجد را نشان بدهیم و جلوه‌هایی از معنویت و عطوفت معنوی را در داخل مسجد به خورد جوانان بدهیم. بنابراین محوریت مسجد امام جماعت است اگر امام جماعت به معنای حقیقی کارکرد اصلی خودش را به عنوان امام آن جامعه داشته باشد شما یقین بدانید که مردم بازهم مرکز ارتباطاتشان همین مسجد خواهد بود. همین الان هم شما ببینید ما هرکار اجتماعی توانستیم انجام بدهیم در جامعه مثلا در بحث کرونا و مواساتی که داشتیم، عمدتا مردم با محوریت مسجد این کارها را انجام دادند.
بنابراین من معتقدم که علیرغم تبلیغات و به عبارتی سو تبلیغات بسیار زیاد در فضای مجازی باز هم اگر مسجد با محوریت امام جماعت بتواند اهداف حقیقی خودش را در پاسخگویی به نیازهای معنوی و همچنین مادی مردم پیدا بکند باز هم مردم اقبال زیادی به مساجد خواهند داشت و قطعا مسجد می تواند کارکرد و نقش خود در بهبود فضای فرهنگی و اجتماعی جامعه را انجام دهد.