به گزارش «راهبرد معاصر»؛ این روزها به دنبال گرمای بی سابقه و همزمان با خشکی و کم بارشی در کشور صدای پای مرگ اکوسیستم ها در شمال غرب کشور و دریاچه نمکی ارومیه به گوش می رسد. لب های تشنه زمین در آذربایجان غربی ترک خورده و نشانه های خود را بر پیکره بزرگترین زیست بوم طبیعی و دریاچه شفای ایران به یادگار گذاشته است.
دریاچه ارومیه از بزرگترین دریاچه‌های نمکی دنیاست و اکوسیستم دریاچه در تعدیل دمایی آب و هوای منطقه تأثیر بسیاری دارد، زیرا مانند ترموستات محیط عمل می کند و مانع از چالش های زیست محیطی منطقه می شود. با وجود این، امروز خود گرفتار خشکی شده که علل متعدی برای آن ارائه شده است.
خشکسالی و کاهش بارندگی، افزایش میانگین دمایی و تغییر در نوع نزولات جوی (باران به جای برف)، توسعه بی‌رویه کشاورزی و افزایش بی‌محابای استفاده از آب و شاید مهترین آن سدسازی از عوامل اصلی خشک شدن دریاچه ارومیه به شمار می رود.
خشک شدن اکوسیستم آسیب های بسیاری به دنبال دارد؛ چنانچه کارشناسان می گویند در صورت خشک شدن دریاچه، 6 میلیون نفر به طور مستقیم و 15 میلیون نفر به طور غیر مستقیم آسیب می‌بینند. همچنین طوفان‌های نمکی بر طبیعت، کشاورزی و حیات وحش کل منطقه تأثیر می‌گذارد. به گفته محققان کم آب شدن و در نهایت خشک شدن دریاچه به دلیل این است در سال‌های اخیر از سویی با 18 درصد کاهش میزان بارش و از سوی دیگر با افزایش برداشت آب از این دریاچه مواجه بوده‌ایم.
ایجاد سدها و جمع شدن آب پشت آن نیز باعث شده است آب به اندازه کافی به دریاچه ارومیه نرسد و مصارف کشاورزی و حفر چاه های غیر مجاز، گرم شدن هوا و ایجاد پل میانگذر از وسط دریاچه در خشک شدن دریاچه ارومیه دخیل بوده است.
وقتی میزان زمین‌های کشاورزی و دام‌ها افزایش یابد، میزان آب مصرفی نیز بالا می رود؛ نمی توان همزمان بهره برداری از دریاچه ارومیه را افزایش داد و انتظار داشت دریاچه خشک نشود
دکتر اسماعیل کهرم، کارشناس محیط زیست با بیان اینکه مهمترین دلیل خشک شدن دریاچه ارومیه سد سازی است، در گفت وگو با «راهبرد معاصر» گفت: یکی از دلایل خشک شدن دریاچه ارومیه سدهایی بود که بر روی رودخانه هایی بسته شد که آب آنها به دریاچه ارومیه سرازیر و دریاچه را سیراب می کرد.
وی افزود: ۱۴ رودخانه به دریاچه ارومیه وجود دارد که بر روی آنها دو سد برای مصارف کشاورزی و دامداری بسته‌ایم. دریاچه ارومیه در حال خشک شدن بود و آمدیم میزان زمین‌های زیر کشت دریاچه را سه برابر کردیم؛ یعنی میزان زمین‌های زیر کشت و دامداری‌های حوزه دریاچه ارومیه با توجه به اینکه در حال ترک خوردن بود، افزایش دادیم.
عضو پژوهشگاه مهندسی بحران های طبیعی عنوان کرد: در یک برآورد فضایی از تصاویری که تهیه شد، مشاهده کردیم 73 هزار چاه در اطراف دریاچه ارومیه وجود دارد. وقتی میزان زمین‌های کشاورزی و دام‌ها افزایش یابد، میزان آب مصرفی نیز بالا می رود؛ نمی توان همزمان بهره برداری از دریاچه ارومیه را افزایش داد و انتظار داشت دریاچه خشک نشود. در نتیجه این اقدام ده‌ها و صدها هزار تن آب رودخانه هایی که به دریاچه ارومیه می ریزند به داخل زمین های کشاورزی پمپاژ می شدند.
کهرم با بیان اینکه حوزه دریاچه ارومیه دومین حوضه پرآب ایران بود، گفت: ما این حوضه پر آب ایران را به خشکی رساندیم، آب را از آن دریغ کردیم، به مصرف کشاورزی و دامپروری رساندیم و اکنون نتیجه این تصمیم اشتباه را شاهدیم.
این بوم شناس در پاسخ به این سؤال که آیا راهکاری برای جبران و احیای دریاچه وجود دارد، تصریح کرد: دولت نباید همچون گذشته معطل کند تا مدیریت و سهم حقابه اش از بین برود؛ آبریز رودخانه به دریاچه باید احیا و لایروبی شود. در حال حاضر آب تا نزدیک دریاچه ارومیه می رود و داخل دریاچه نمی ریزد، زیرا رسوبات چند ده ساله جلوی عبور آب را به داخل دریاچه گرفته است.
وی افزود: اگر رودخانه ها لایروبی شوند، میزان آبی که به دریاچه ارومیه می ریزد دست نخورد و آبی که از رودخانه های زرین رود، سیمینه رود و... سهم دریاچه ارومیه می شود کامل ریخته شود و دولت اجازه ندهد کسی آب را برای کارهای زراعی پمپاژ کند، می توان به احیای دریاچه امیدوار بود. باید پنج سال آبی حق‌آبه دریاچه ارومیه را به خود دریاچه بدهیم و کشت و دامپروری رها شود تا خسارت کنونی جبران شود.
سلمان ذاکر، نماینده مردم ارومیه در مجلس شورای اسلامی درباره وضعیت دریاچه ارومیه به «راهبرد معاصر» گفت: یکی از نخستین راهکارها برای احیای دریاچه می تواند انتقال آب از رودخانه های مرزی باشد.
وی معتقد است: باید بتوانیم حقابه دائم و سالمی برای دریاچه ارومیه تخصیص دهیم. حقابه های دیگری مانند زرینه رود، سیمینه رود و ده ها رودخانه دیگر که به دریاچه ارومیه منتهی می شد، امروز از مسیر دریاچه منحرف شده و به زمین های کشاورزی می رود و علت هم سه تا چهار برابر شدن کاشت کشاورزی و تغییر نوع کشاورزی در استان های آذربایجان و سایر استانهاست.
این نماینده مجلس شورای اسلامی عنوان کرد: مردم و کشاورزان آب را به صورت غیر استاندارد استفاده می کنند. این موضوع سرانه مصرف آب را افزایش داده و ازجمله مواردی است که دولت برای جلوگیری از آن باید اجباری شدن آبیاری قطره ای و تحت فشار را عملیاتی کند تا کسی اجازه استفاده از چاه موتور نداشته باشد؛ مگر در موارد آبیاری قطره ای تا بتوان آب را حفظ و در مسیر احیای دریاچه ارومیه حرکت کرد.
وی با تأکید بر لزوم تغییر نوع گرایش کشاورزی برای احیای دریاچه ارومیه گفت: باید نوع دامداری و گرایش اشتغال مردم را تغییر دهیم و به سمت صنعتی و نیمه صنعتی ببریم تا مصرف آب کشاورزی و دامداری کاهش یابد.
ذاکر به مشکلات ناشی از خشک شدن دریاچه ارومیه پرداخت و عنوان کرد: خشک شدن ارومیه سبب می شود ۶ هزار هکتار زمین شوره زار به میزان ۱۰ میلیارد تن نمک دریاچه ارومیه به وجود آید که می تواند با طوفان ریزگردها چند استان را دچار مشکلات عدیده کند و باعث مهاجرت های گسترده، بیماری های تنفسی و پوستی، خطرات مالی و جانی و خطر زیست گیاهان و جانواران شود. همانطور که اکنون هم نمونه های ان در شهرهای اطراف دیده می شود؛ زمین هایی که خشک، احشامی که نابود می شوند و زمینه های درآمد، گردشگری و جذب توریست از بین می رود.
مردم و کشاورزان آب را به صورت غیر استاندارد استفاده می کنند. این موضوع سرانه مصرف آب را افزایش داده و ازجمله مواردی است که دولت برای جلوگیری از آن باید اجباری شدن آبیاری قطره ای و تحت فشار را عملیاتی کند
این نماینده مجلس عنوان کرد: ارومیه پارک ملی کشور و دومین دریاچه نمکی دنیا و مقصد گردشگری و درمانی بسیاری از مردم و توریست هاست و نابودی آن آسیب های جبران ناپذیر بسیاری به اکوسیستم و محیط زیست کشور به دنبال دارد.
ذاکر با بیان گنجاندن احیای دریاچه ارومیه در برنامه پنجم و ششم توسعه کشورعنوان کرد: آیت الله رئیسی، رئیس جمهور کشورمان این موضوع را به استاندار آذربایجان غربی سپرد که باید همیشه جزو برنامه های وی باشد، نمایندگان مجلس نیز به شدت روی آن نظارت می کنند و هیچ کوتاهی قابل چشم پوشی نیست.
وی افزود: خلأ قانونی نداریم، ولی چالش بودجه ای و مدیریتی وجود دارد. بودجه را دولت قول داده تأمین کند و خلأ مدیریتی نیز با واگذاری آن به استاندار برطرف می شود. با تأمین بودجه و تلاش دستاندرکاران در چند ماه آینده می توان با انتقال آب، به احیای دریاچه ارومیه امیدوار بود.