به گزارش «راهبرد معاصر»؛ قدمت صنعت نفت ایران این سؤال را در ذهن ایجاد می کند چرا پس از گذشت ۹۰ سال از سابقه استحصال نفتی در کشورمان، همچنان بخش عمده صادرات نفتی ایران را صادرات نفت خام تشکیل می‌دهد و با وجود سودآوری صنعت پالایش و فروش فرآورده‌های نفتی، ایران سهم چندانی از این بازار ندارد؟
رهبر معظم انقلاب اسلامی در نخستین سخنرانی زنده تلویزیونی خود در سال 1402 با انتقاد از خام فروشی نفت در چند دهه گذشته فرمودند: عیب مهم اقتصاد ما صادرات نفت خام است. نفت خام را صادر می‌کنیم درحالی‌که اختیار آن در دستانمان نیست.
ایشان افزودند: زمانی که نفت را به اروپا صادر می‌کردیم، انتفاع دولت‌های اروپایی از نفتی که متعلق به ما بود و آن را استخراج می‌کرديم، بیشتر بود. بایستی بند ناف اقتصاد از صادرات نفت خام بریده شود.
نفت به پاشنه آشیل صنعت ایران تبدیل شده است تا به‌واسطه آن دشمن تحريم‌های بیشتری علیه کشورمان وضع کند
مهدی هاشم‌زاده، کارشناس انرژی درباره معایب خام فروشی نفت به خبرنگار «راهبرد معاصر» گفت: نفت نعمت و موهبتی است که وجود آن برای هر کشوری مزیت به شمار می‌رود و در صورت استفاده درست و بهینه، به منبع خوبی برای ارزآوری تبدیل می‌شود؛ اما در صورت استفاده درست نکردن معایبش لطمات بزرگی به اقتصاد کشور وارد می‌کند.
وی یکی از معایب عمده اقتصاد کشور را خام فروشی نفت خواند و افزود: اتکای صرف به فروش نفت خام فرصت فکر کردن و رشد سایر حوزه‌ها را می‌گیرد. در وهله نخست، شاید خام فروشی مقرون به صرفه باشد، اما در بلندمدت مجبوریم فرآورده‌های نفتی را چند برابر قیمت وارد کشور کنیم.
کارشناس انرژی با بیان اینکه نفت به پاشنه آشیل صنعت ایران تبدیل شده است تا به‌واسطه آن دشمن تحريم‌های بیشتری علیه کشورمان وضع کند، عنوان کرد: در سال‌های اخیر به‌واسطه فشارهای ظالمانه کشورهای غربی به ویژه آمریکا، تحریم نفت ایران به یکی از حربه‌های دشمن برای نابودی اقتصاد ایران تبدیل شده است، اما در مجامع بین‌المللی مشاهده می‌شود تحریم فرآورده‌های نفتی به‌دلیل بازار گسترده فروش و تبادلات مالی خُرد کار راحتی نیست.
هاشم‌زاده با تأکید بر اینکه برای جلوگیری از فروش نفت خام باید ساخت پالایشگاه و پتروپالایشگاه در دستور کار قرار گیرد، گفت: در حال حاضر سیاست خوبی که دولت سیزدهم در پیش گرفته، بازسازی پالایشگاه‌های فراسرزمینی در کشورهای مختلف است که به‌این وسیله ایران سهامدار این پالایشگاه‌ها می‌شود، نفت خود را به آنجا صادر می‌کند و در فرآوری نفت، بنزین تحویل می‌گیرد. همچنین می‌تواند بنزین را از همانجا صادر کند که درآمد ارزی خوبی نصیب کشورمان می‌شود.
کارشناس انرژی عنوان کرد: دولت می‌تواند برای صرفه‌جویی در هزینه و زمان، در ساخت پالایشگاه‌های نیمه فعال کشورهای دیگر مشارکت کند. در حال حاضر ایران تکمیل پالایشگاه «ال پالیتو» ونزوئلا را انجام داد و به واسطه آن روزانه 200 هزار بشکه صادرات نفت به ونزوئلا انجام می‌دهیم که آنجا به بنزین تبدیل می‌شود و سود سرشاری عاید کشور می‌کند.
هاشم‌زاده تصریح کرد: در حال حاضر شاهدیم محصولاتی که در حوزه پتروشیمی، فولاد و ... تولید می‌شود ارزش افزوده بالایی ندارند. در زمینه خام فروشی باید روی پتروپالایشگاه متمرکز شد که مزیتش این است مواد تولیدی آن شیمیایی هستند و زمان ورود نفت به آن، به فرآورده با ارزش افزوده بالاتری تبدیل می‌شوند. این درحالی است که در پالایشگاه مواد تولیدی شامل بنزین و نفت کوره می‌شود که به اندازه پتروپالایشگاهها ارزش افزوده ندارند.
دولت می‌تواند برای صرفه‌جویی در هزینه و زمان، در ساخت پالایشگاه‌های نیمه فعال کشورهای دیگر مشارکت کند
وی ادامه داد: تا سال 2005 تمرکز کشورهای اروپایی بر روی پالایشگاه‌ها بود، اما از سال 2006 تاکنون کشورهای توسعه یافته و به ویژه چین به سمت ساخت پتروپالایشگاه رفته‌اند که بتوانند نفت را به مواد شیمیایی تبدیل تا به‌واسطه آن ارزآوری خود را چند برابر کنند.
کارشناس انرژی تصریح کرد: بخش عمده تولید مواد شیمیایی در حال حاضر در اختیار کشور چین است. هم‌اکنون در کشورمان پتروپالایشگاههای کوچک که در اصطلاح به آنها «پترو ریفاینری» می‌گویند، در حال ساخت است و مواد باکیفیت بالاتری نسبت به پالایشگاه‌ها در آن تولید می شود.
مدیر گروه انرژی اندیشکده ماهد گفت: نکته قابل تأمل اینکه کشورهایی که حتی نفت ندارند، به اهمیت ساخت پالایشگاه‌ها و پتروپالایشگاه ها پی برده‌اند. به‌عنوان نمونه ترکیه به ساخت پالایشگاه در جنوب کشور خود در منطقه ای به نام جیهان مشغول شده است. در ایران یکی مشکلات اصلی تأمین مالی برای ساخت است که پیگیری‌های مستمر وزیر نفت را لازم دارد.
وی افزود: اگر این کار انجام شود، دیگر نه‌تنها صادرکننده نفت خام نخواهیم بود، بلکه به وارد کننده تبدیل خواهیم شد، زیرا حاشیه سود بالایی برای کشور دارد.
هاشم‌زاده عنوان کرد: فرآورده‌های نفتی بازاری 5/3 تریلیون دلاری در سال دارد که هر کشوری را برای پالایشگاه سازی ترغیب می‌کند که 1 تریلیون از این بازار در دست چین قرار دارد. جای کشورهای نفتی در این بازار بسیار خالی است و ما نیز می‌توانیم با ساخت پالایشگاه، پتروپالایشگاه و جذب سرمایه‌گذاری خارجی سهم بالایی را از این رقم داشته باشیم.