به گزارش راهبرد معاصر؛ بی شک یکی از موارد مغفول در عاشوراپژوهی تحلیل ابعاد اقتصادی-اجتماعی و اثرات تربیتی این واقعه در بدنه اجتماع است، به نظر میرسد، تنظیم اقتصاد و اجتماع جامعه بر مدار فرهنگ موسوم به هیئتی اثرات عمیقی بر بهبود شرایط اقتصاد محلی و بومی و حتی کلان کشور داشته باشد.
بده-بستان های هیئت؛ آیا میشود همه سال چنین بده بستانی دامنه دار شود؟
اعتماد رکن بسیار مهمی در شکل دهی روابط اجتماعی و به طور خاص روابط اقتصادی است. زمانی که از جوامع کوچک به سمت جوامع بزرگ حرکت می کنیم، رسیدن به اعتماد مورد نیاز در برقراری ارتباط همواره یک راه حل ساده داشته است. پناه بردن به واسطه ای که طرفین ارتباط به آن اعتماد دارند. این واسطه ی مورد اعتماد ولایت نام دارد. ما عموما حس می کنیم، هنگامی که در ارتباط اقتصادی و معاملات، به صورت نقد کار می کنیم و بلافاصله با کمک پول تصفیه حساب می کنیم، دیگر به اعتماد نیازی نیست. اما واقعیت آن است که پول در واقع نهادی اجتماعی است که نقش واسطه ی معتمد بین طرفین را در ارتباط اقتصادی ما با دیگران بازی می کند. ما به پول اعتماد می کنیم. اعتماد می کنیم که پول به ما کمک می کند تا بتوانیم زمانی در آینده معادل ارزش کالا و خدماتی که در گذشته داده ایم، به دست آوریم.
در اقتصاد امروز هنگامی که ما در معامله پول دریافت می کنیم، تنها بدهکار خود را عوض می کنیم. به جای این که از یک فرد غیر معتمد طلب کار باشیم، از ناشر پول طلب کار می شویم. بانک ها ناشران پول در اقتصاد مدرن اند. پول سند بدهی بانک است و ما با دریافت آن به جای دسترنج خود، ولایت بانک را پذیرفته ایم. دلار آمریکا سند بدهی فدرال رزرو است. کسی که دلار در دست دارد، طلبکار بازاری است که ولایت فدرال رزرو را پذیرفته اند و به آن اعتماد دارند. اقتصاد عاشورایی مصداق تام بازاری با ولایت امام حسین (ع) است. موکب داران دسترنج خود را به ما تحویل می دهند و به جای این که از ما طلب کار شوند، از امام حسین طلب کار می شوند. هر کس هر چه دارد در دست امام حسین (ع) می گذارد و اطمینان دارد ارزش طلبش کاهش نخواهد یافت که هیچ، قطعا با افزایش تحویل خواهد گرفت.
اقتصاد پولی، اقتصاد ولایی است. هر چه می توانی کار کن، هر چند به اندازه ای که به جامعه می دهی نتوانی از جامعه تحویل بگیری. تا ولایت هست نگران نباش، حق تو ضایع نخواهد شد و در آینده بهره ی تلاش امروزت را به دست خواهی آورد. اما برخی به شیطان اعتماد می کنند و ذیل ولایت شیطان می روند و برخی به الله و ذیل ولایت او. وَ ما ءاتَیتُم مِن ربا لیَربُوَ فی أموالِ الناسِ فَلا یَربوُا عنداللّه وَ ما ءاتَیتُم مِن زَکوة تُریدونَ وَجهَ اللّه فأولئک هُمُ المُضعفُون ربا یعنی پول را در دست شیطان بگذار تا رشد کند و زکات یعنی پول را در دست خدایی بگذار که از هیچ خلق می کند تا رشد کند[1].
هیئت امام حسین(ع) و نظم اجتماعی-اقتصادی
الگوهای نظم و الگوهای تغییر در یک جامعه از جمله پراهمیت ترین مسائل اجتماعی هستند؛ گفته شد که جامعه مبتنی بر نظام آیینی منبعث از فرهنگ عاشورایی بر اعتماد به ولایت امام و بده-بستان بر این اساس است، بر این مبنا قواعد و نظم نهادی یک جامعه در جامعه ای که به فرهنگ عاشورایی ایمان دارد مبتنی بر اخلاق و انصاف است، این درست بر خلاف ارزشهای نظام مدرن است که نظم ایده آل را بر رقابت های فردگرایانه و بدون ملاحظهی دیگران است. در چنین نظامی اثرات اقتصادی و معیشتی اینچنین است که هر کسی زندگی خود را بدون اینکه چشم داشتی به مال دیگران داشته باشد صورت میدهد ولی از این هم اعتماد و آرامش قلبی دارد که در جامعه اش هستند کسانی که به خاطر یک ارزش والاتر به وقت شکست یاریگر او باشند.
هیئت امام حسین (ع) و عادت واره های اجتماعی- اقتصادی
نظم و شیوه زندگی در در هر جامعه ای بر یک عقلانیت استوار است؛ این نظم و عقلانیت است که به ما میگوید رابطه ی ابزار و شیوه زندگی با اهداف زندگی چه باید باشد؟ مشخصا در دوران مدرن کنش افراد مبتنی بر نفع شخصیِ آنی بوده و هر چه بر سر راه میبیند را به عنوان یک ابزار، میبلعد، مصرف میکند و دور می اندازد، این عقلانیت، عقلانیت ابزاری است، در مقابل در یک مختصات هیئت-واره بسترهایی برای قشرهای مختلف(از کوچک تا بزرگ-از عوام تا خواص) به دور از دغدغه های شخصی و نفع شخصی مهیا میکند شیوه ها و سبک زندگی اجتماعی و اقتصادی خود را بر دوش دو مسئله استوار کند؛ نُرم ها و عادات اجتماعی پذیرفته شده که منطقی هستند و دوم ارزشها و اصول حاکمی که باعث میشود بین خوب و بد انسان، آنچه بهتر است را برگزیند، به این نکته آخر میگویند عقلانیت آیینی.
هیئت امام حسین(ع) و ابعاد زندگی آدمی
نظم اجتماعی اخلاق مدار و مبتنی بر عقلانیت آیینی و اجتماعی، انسان را از این خصلت بد تک بعدی و صرفا اقتصادی بودن می رهاند، یک انسان ایده آل هیئتی یک انسان با دغدغه های اجتماعی و عمومی و سیاسی است که مسیر جامعه اطراف خویش را به سمت همیاری و تعاون و توجه به حل آسیب ها منعطف میکند. او به خوبی درک میکند که در جامعه ای زندگی میکند و باید متناسب با آن جامعه اقدامات لازم را مبذول دارد.
مناسک عاشورایی و تقویت انسجام بازارهای محلی
بخش عمده ای از سیاه کوبی ها، مجالس عزاداری و آیین های عاشورایی در محلات برگزار می شود و نقش موثری در پیوند اجتماعی مورد نیاز برای ایجاد هویت محله ای دارد. چرا که مردم ما طی ایام محرم همکاری های منسجم محله ای در هیات ها ،مساجد یا به صورت خودجوش در خانه های خود دارند و ایام محرم یکی از معدود زمان هایی است که اغلب افراد محله با تقسیم کار در برگزاری مراسم عزاداری با یکدیگر ارتباط و اعتماد و پیوند برقرار می کنند . بنابراین برگزاری مناسک عاشورا یکی از عناصر مقوم و تشکیل دهنده هویت محله ای در ایران بوده است که یکی از کارکردهای آن تقویت محله محوری وکمک به ارتباطات محلی مردم می باشد. به طور حتم بسیاری از مشکلات و آسیب های اجتماعی که امروزه جامعه با آن مواجه شده ناشی از توسعه شهری می باشد که منجر به نابودی محله ها و در پی آن تضعیف ارتباطات و پیوندهای اجتماعی(سرمایه های اجتماعی مورد نیاز برای زندگی اجتماعی مناسب) شده که البته مهمترین عامل آن تخریب محلات قدیمی و ازبین رفتن خاطرات جمعی و هویت محلی است. به عنوان مثال یکی دلایل افزایش طلاق از بین رفتن همین هویت محله و قطع ارتباط با ریش سفیدان محل است. چرا که در گذشته وقتی مشکلی در خانواده ایجاد می شد ریش سفیدان محل و بزرگان فامیل وساطت می کردند و رفع مشکل موجب سازش و تداوم زندگی زوجین می شد. همچنین فقر،اعتیاد و بسیاری از مفاسد اجتماعی به دلیل اتمی شدن افراد در جوامع، گسسته شدن پیوندهای اجتماعی و حضور غریبه ها در محلات بواسطه ساخت و سازهای جدید است و با توجه به اینکه فرد از شبکه اجتماعی سنتی خود گسسته می شوند، با از دست دادن ارتباطات اجتماعی و سرمایه اجتماعی، بیشتر در معرض آسیب قرار می گیرند چرا که یا حمایت اجتماعی را از دست می دهد یا شکستن قبح ناهنجاری طبیعی تر می شود درحالی که در محله های سنتی همسایه ها هوای یکدیگر را داشتند و در صورت بروز هر گونه مشکل(اعم از مشکلات اقتصادی،اجتماعی یا خانوادگی) به یاری هم می شتافتند و افراد تحت کنترل یک شبکه اجتماعی سنتی، خودجوش و قوی بودند.
..........................................................................................................................................................
منابع: