به گزارش راهبرد معاصر؛ مواردی که باید در اولویت باشد سپس فعالیت های رسانه ای شروع شود. حامد حریرفروش کارشناس روابط بین الملل، پژوهشگر و فعال رسانه ای و مولف کتاب «عربستان و تحولات عربی خاورمیانه» ميهمان ماست تا سوالات ما را در این زمینه پاسخ دهد. این گفت و گو از نظرتان می گذرد.
در روابط بين الملل فعاليت رسانه اي چه رويكردها و تعابيري دارد؟
قبل از هرچیز ما باید شناخت دقیقی از فضای رسانه ای جهان سپس منطقه داشته باشیم. وقتی فضای کلی جریان مسلط رسانه ای جهان را در بزنگاه های مختلف بررسی كنيم مي بينيم همه از یک خط مشی مشخص پیروی می کنند. این رويكرد برگرفته از سیاست صاحبان چنين رسانه هايي است كه تاثیرگذاری بر افکار عمومی را هدف گرفته اند.
تاثیر گذاری بر افكار عمومي، نكته بسیار مهم و ارزشمند و از پیچیده ترین بخش های هر فعالیت رسانه ای است. درحقیقت بسیاری از رسانه ها ادعای مستقل بودن از سیاست دولتی را دارند اما هیچ رسانه ای را نمی توان یافت که خارج از سیاست های تعیین شده دولتی حرکت کند. این موضوع وقتی مصداق می یابد که شما می بینید رسانه های مهم و پرمخاطب دنیا از بودجه های دولتی و از وابستگی های خاص حکومتی برخوردار هستند.
در عصر حاضر که دوران نبرد اندیشه ها و تصاحب قلب هاست، این رسانه ها هستند که در نقش سلاح اصلي میدان اين نبرد فعالیت می کنند. امروز باتوجه به تغییر ذائقه مخاطب و دگرگونی در سبک زندگی، انتقال پیام در رسانه ها نیز با پیچیدگی هایی روبرو است.
فعاليت رسانه ها با چه پيچيدگي هايي مواجه است؟
مردم امروز تحت تاثیر فضای مجازی بسیار کم تحمل برای دریافت پیام و از طرفی دیگر سخت پسند و دارای نوعی تنوع طلبی رسانه ای شده اند. از این رو برای انقال پیام باید به روز بود و از همه ظرفیت های رسانه ای استفاده کرد.
به تعبیر دیگر باید از فرمی مناسب برای پیامی که می خواهیم منتقل کنیم بهره بگیریم. این موضوع نیاز به آگاهی، دانش و هنر دارد. امروز در رسانه باید حرف را به صورت هنرمندانه بیان کرد آن هم با هنری متعهد که برخلاف جریان مسلط رسانه ای وسیله برای رسیدن به هدف توجیه نمی شود.
شاید تولید برنامه متناسب با نیاز مخاطبین و تغییر ذائقه ها کاری سخت باشد اما تولیدکنندگان برنامه های تلويزيوني محکوم به حرکت در این مسیر هستند و گرنه در جذب مخاطب نمی توانند موفق عمل کنند.
اين بيان هنرمندانه چه مصداقي براي رسانه هاي برون مرزي ایران دارد؟
مخاطب امروز در دنیايي از امواج رسانه ای جریان سلطه گر روبروست که یک نوع تفکر خاص و هدایت شده را به آنان عرضه می کند. مثلا رسانه های جریان مسلط حتی در استفاده از تعابیر نرمی مانند شورشیان برای گروه های تروریستی که دستشان به خون زنان و کودکان آلوده است استفاده می کنند و در عين حال نیروهای انصارالله را هم كه در برابر تجاوز كشور همسايه سال هاست مقاومت می کند، شورشی می خواند تا در فكر مخاطب همراستايي ميان گروه هاي تروريستي با نيروهاي مقاومت ملي ايجاد شود.
خب این تصویری که این رسانه ها از جهان ارائه می دهند تصویری است که وابسته به دولت ها و حکومت هایی است که خود حامیان تروریست ها و حملات تروریستی در جای جای جهان هستند.
طبیعی است که رسانه های برون مرزی ایران سیاست هایی مشخص و خلاف روال جریان رسانه ای مسلط را دنبال می کنند.
چه محورهایی باید در تولید برنامه ها برای جزیره العرب در نظر گرفته شود؟
به نظر می رسد اصلی ترین ماموریت برنامه هایی که مخاطبینی در جزیره العرب دارند بیان حقایق و آگاهی بخشی به مردم است. باید با زبانی هنرمندانه و تاثیرگذار گفته شود تا این دست برنامه ها جاذبه داشته باشند.
تاکید بر محورهای مشترک و دوری از بیان اختلاف هاي دینی، قومی و مذهبی از دیگر محورهایی است که باید برای تولید برنامه ها در این حوزه به آن توجه شود.
در طی چند قرن اخير كه شاهد توجه قدرت های جهان برای سلطه بر خاورمیانه بوديم، ایجاد تفرقه بین مسلمانان از محورهاي فعاليت فرهنگي آنان بوده است.
امروز شاهدیم که این سیاست همچنان کاربرد دارد که در چهره نوین آن معرفي از اسلام جعلی داعش از همین نمونه هاست لذا برای مقابله با این سیاست که امروز نمود و جلوه بیشتری در رسانه های جهان و به خصوص کشورهای منطقه دارد، باید برنامه هایی با تاکید بر وحدت و اشتراکات بر مبنای دین اسلام مورد توجه باشد. برای اینکه برنامه های تولیدی بتوانند پیام خود را به خوبی منتقل کرده و اثر گذار باشند باید از قالب ها و مشخصات برنامه سازی استفاده کرد که مورد پسند و توجه مردم این منطقه است.
به بيان دیگر باید با زبان فرهنگی و رسانه ای خودشان با آنها صحبت کرد تا بیننده احساس نکند این برنامه ها از فضایی خارج از دایره فرهنگی او پخش می شوند. اینگونه است که باید با زبانی مشترک و قابل پذیرش با مخاطبین جزیره العرب سخن گفت.
منظور شما از بيان حقايق به زبان مردم هر منطقه دقيقا چه موضوعاتی است؟
یکی از موضوعاتی که در رسانه های جریان سلطه بر روی آن تاکید نمی شود و یا به صورت جهت دار و کنترل شده ای بیان می گردد موضوع حضور کشورهای فرا منطقه ای در غرب آسیا است. این نیز یکی از موضوعاتی است که باید با زبان منطق و به روشنی از سوی رسانه های برون مرزی کشورمان برای مخاطبان بیان گردد. این موضوع نیاز به آگاهی بخشی دارد چرا که رسانه های جریان مسلط این موضوع را به عنوان حقی مسلم برای ابرقدرتی مانند امریکا بیان می کنند.
در واقع از سو رسانه های سلطه چنین القا می شود که کشورهای منطقه قادر به تامین امنیت خود و منطقه نیستند که در این زمینه باید بر توانایی ها و ظرفیت های ملت های منطقه با اشاره به توانایی های امت مسلمان تاکید شود. این موضوع می تواند با هدف انتقال پیام و آگاهی بخشی برای نخبگان جامعه کشورهای مورد بحث صورت پذیرد.
موضوع دیگر مسئله فلسطین و مقاومت است که برخی رسانه های وابسته منطقه با توجه به محدودیت هایی که نخبگان آگاه و مردم مسلمان جزیره العرب برای این شبکه ها به وجود آورده اند، تلاش دارند پروژه عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی را ترویج کنند. لذا در این موضوع هم باید حقایق بیان شده و بر مقاومت به عنوان تنها ترین راه پیش روی مردم منطقه تاکید شود. در این مسیر می توان با برجسته كردن و اسطوره سازی از چهره های محور مقاومت و بیان زندگی آنان با زبانی هنری اقدام نمود.
در این شرایط به نظر شما چه رویکردهایی باید در تولید برنامه برای شبکه های برون مرزی کشور مد نظر باشد؟
رفتن به سمت تولیدات داستان محور در قالب سریال و فیلم سینمایی به جهت تاثیر عمیقی که بر مخاطب می گذارد بسیار حائز اهمیت است. لذا نباید صرفا به پخش اخبار و مستند بسنده کرد، چرا که مخاطب امروز نیازمند و تشنه روایت است و در این رقابت رسانه ای آن شبکه ای پیروز است که روایت بهتر، جذاب تر و دقیق تری برای مخاطب داشته باشد.
برنامه هایی که برای جزیره العرب تولید می شوند به جهت حق بودن مواضع، اگر از روایتی دلنشین و دست اول بهره بگیرند حتما موفق خواهند بود. تجربه این موضوع در پخش سریال های حضرت یوسف و مختارنامه در کشورهای عربی تا حدی به دست آمده است.
جامعه عربستان چه نیازهای رسانه ای دارد که از رسانه های خارجی تامین می کند؟
جامعه عربستان اکنون جامعه ای جوان است که مانند نسل گذشته خود با جهان پیرامون بیگانه نیست. طبق آمارها ضریب نفوذ اینترنت در این کشور به 91 درصد می رسد و عربستانی ها بیشترین کاربران فضای مجازی جهان عرب را تشکیل می دهند.
این نشان می دهد که جامعه عربستان جامعه ای در مسیر پویایی و ارتباطات گسترده قرار دارد و رسانه های داخلی عربستان باید برای این نسلی که با جهان پیرامون تعامل دارد برنامه های مناسبی تولید کند. به دلیل فضای سنتی غالب بر جامعه سعودی، مردم این کشور خواهان برنامه هایی هستند که از این ویژگی مبرا باشند. همچنین نسل جوان و تحصیل کرده عربستان طالب اخباري هستند كه متفاوت با رسانه های رسمی و وابسته به پادشاهی سعودی باشد.
از طرفی دیگر جامعه عربستان در حال گذار از سنت به مدرنیته است که برای این حالت گذار و افقی که این شرایط به همراه می آورد ذائقه مردم این کشور را متفاوت کرده و خواهان برنامه هایی منطبق با این ویژگی است. این ویژگی ها باید توسط شبکه های برون مرزی ایران نظیر العالم، الکوثر و .... حتی پرس تی وی شناسایی شده و در برنامه سازی مورد استفاده قرار گیرند.
*محمدپارسا نجفی