ای اهل ایمان، بر شما هم روزه واجب گردید چنانکه امم گذشته را فرض شده بود، و این دستور برای آن است که پاک و پرهیزکار شوید. «بقره 183»
به گزارش راهبرد معاصر، به اذعان جراید و رسانه‌ها و البته اعتقاد عام، سال 98 سال چندان خوشایندی برای جامعه ایرانی نبود چنانچه از ابتدای سال با سیل شروع شد و ماه‌های پایانی این سال هم مصادف شد با شیوع ویروسی خطرناک و کشنده به نام کووید 19 معروف به کرونا ؛ ویروسی که بعد از برجای گذاشتن هزاران کشته و مبتلا در ووهان چین و ورود به برخی کشورها، قصد سفر کرد و امروز تقریبا تمام کشورهای دنیا را درگیر خود کرده است. کرونا به سبب درصد انتشار بالایش و بعد آسیب جدی به ریه و مرگ بسیاری از بیماران و تدابیر امنیتی و بهداشتی برای قطع زنجیره و شیوع بیشتر، قرنطینه و تعطیلی کسب و کارها و گشت و گذارها تقریبا زندگی عادی را در تمام دنیا ازجمله ایران حتی با پایان سال 98 و آغاز سال 99 مختل کرد.
استفاده مداوم از ضدعفونی کننده‌ها، ماسک ودستکش و عدم ارتباط با افراد و به عبارتی فاصله گذاری اجتماعی در کنار توصیه‌های پزشکی مانند استفاده از برخی از مواد غذایی که سیستم ایمنی بدن را بالا می‌برد مانند لیمو ترش و میوه و سبزیجات همچنین استفاده از مایعات گرم از جمله مواردی است که این روزها تقریبا دغدغه همه مردم شده است. کرونا عید نوروز و دید و بازدید و مهمانی‌ها را برهم زد، خوردن شیرینی و آجیل به سبب امکان برخی آلودگی‌های محیطی را کم کرد، استفاده از غذای رستوران‌ها، فست فودها، سنتی‌سراها و سفر را ممنوع کرد و به عبارتی بهتر تمام زندگی عادی و تقویم سالیانه یک ایرانی را به طور واضحی برهم زد.
حالا این روزها در آستانه ماه مبارک رمضان برخی معتقدند روزه داری هم به سبب به همراه داشتن خشکی حلق و گلو و احتمال آسیب‌پذیری و ابتلا به بیماری که همواره یکی از توصیه‌های علمی و غیر علمی در مبتلا نشدن به کرونا بوده، می‌تواند هم سیستم ایمنی را کاهش داده و هم فرد را در معرض ابتلا قرار دهد! که البته درپاسخ به شبهه در معرض ابتلا بودن باید اینگونه گفت که رعایت موارد بهداشتی و استفاده از ماسک و دستکش و رعایت فاصله‌ها و موازین توصیه شده بهداشت جهانی، ماندن در خانه و خارج نشدن در موارد غیر‌ضرور و مهمتر از همه شستن مداوم دست‌ها عملا فرد را در برابر ویروس کرونا غیر قابل نفوذ می‌کند چرا که تا به سبب خروج‌های نامتعارف و ارتباط‌های احتمالی با بیماران و بعد عدم رعایت نکات بهداشتی فردی مبتلا نمی‌شود.
اما اینکه روزه داری در رمضان خوردن و آشامیدن در ساعت‌هایی مشخص و مجاز نبودن به تناول و آشامیدن در دیگر ساعت‌ها می‌تواند سیستم ایمنی را در برابر ابتلا به این بیماری ضعیف کند یا نکند را در ادامه این نوشتار با نگاهی به اظهارنظرات پزشکی و گفته‌های بزرگان و فتوای عالمان و البته دستورات قرآن و آیات و روایات بررسی کرده‌ایم.
به دنبال برخی اظهارنظرات در مورد آسیب روزه به سیستم ایمنی و احتمال در معرض ابتلا قرار گرفتن افراد روزه‌دار به بیماری یاد شده برخی رسانه‌ها به سراغ متخصصان این حوزه‌ها رفته‌اند.
افزایش یا کاهش سیستم ایمنی؟
دکتر محسن دهقانی متخصص گوارش یکی از متخصصانی است که معتقد است:« تاکنون چنین چیزی که روزه باعث کاهش سیستم ایمنی بدن شود ثابت نشده است، حتی برخی معتقدند روزه افزایش سیستم ایمنی بدن را به دنبال دارد وتنها در برخی افراد که سن بالاتری دارند ممکن است به دلیل اینکه مایعات کمتری مصرف می‌کنند، حلق و گلوی آنان دچار خشکی شود و این موضوع یک مقدار شانس آسیب‌پذیری را افزایش می‌دهد.» با این حال این پزشک توصیه کرده اگر افراد در خانه بمانند و بیماری زمینه‌ای نیز نداشته باشند روزه گرفتن هیچ مشکلی برای آنان ایجاد نمی‌کند چرا که هیچ مستندی وجود ندارد که گرفتن روزه احتمال ابتلا به ویروس کرونا را افزایش دهد یا ندهد. وی در ادامه گفته است:«اگر روزه با رعایت دستورالعمل‌های بهداشتی گرفته شود به نظر نمی‌رسد مشکلی داشته باشد.»
دکترعلیرضا مرندی، رییس فرهنگستان علوم پزشکی ایران هم برخلاف برخی اظهارنظرات روزه‌داری را عاملی برای افزایش ایمنی بدن می‌داند که استرس را کم کرده و حتی عوامل مستعدکننده کرونا مانند فشارخون، قندخون و سرطان را کاهش می‌دهد. وی معتقد است:«مقاومت بدن افراد روزه‌دار در مقابل کرونا بیشتر می‌شود، اما رعایت اصول بهداشتی حتمی است و همان طور که در ماه‌های دیگر این موارد را رعایت می‌کردیم، در این ماه هم باید در همان حد و حتی بیشتر رعایت کنیم.»
برخی متخصصان و افراد فن هم بر این باورند که چون علم پزشکی مدام با تغییر و تحول همراه است نمی‌توان نظر قطعی در این خصوص ابراز کرد اما یک اصل مهم همواره در اسلام و دستورات آن وجود دارد و آن اینکه اسلام به صراحت عنوان کرده‌است که دین سلامتی است و این را نه تنها بزرگان و عالمان دینی در طول تاریخ با آیات و روایات و تفاسیر گوناگون ابراز کرده‌اند بلکه تحقیقات پزشکی و علمی بسیاری در خصوص دستورات دینی اسلام حتی توسط محققان غیرمسلمان این مدعی را ثابت کرده‌است. از جمله تحقیقات بسیاری که در خصوص روزه عنوان شده است.
با وجود آنکه اسلام عملا روزه داری برای برخی گروه‌ها از جمله بیماران و افراد مستعد بیماری مانند افراد مسن در معرض بیماری، کودک و نوجوانی که توان بدنی پایینی دارد، بیماران و زنان باردار و مسافر و ... را منع می‌کند فتوای رهبری در خصوص روزه اینگونه عنوان می‌کند: «روزه به عنوان یک تکلیف الهی در حقیقت نعمت خاص خداوند بر بندگان است و از پایه‌های تکامل و اعتلا روحی انسان به شمار می‌رود و بر امت‌های پیشین نیز واجب بوده است. روزه از ضروریات دین و ارکان شریعت اسلام است و ترک روزه ماه مبارک رمضان جایز نیست مگر آنکه فرد، گمان عقلایی پیدا کند که روزه گرفتن موجب ایجاد بیماری، تشدید بیماری و افزایش طول بیماری و تاخیردر سلامتی می‌شود؛ این موارد روزه ساقط ولی قضای آن لازم است.»
مقام معظم رهبری در ادامه این فتوا می‌فرمایند: «بدیهی است در صورتی که این اطمینان از گفته پزشک متخصص و متدین نیز به دست آید، کفایت می‌کند؛ بنابراین اگر فردی نسبت به امور یاد شده خوف و نگرانی داشته و این خوف منشأ عقلایی داشته باشد، روزه ساقط ولی قضای آن لازم است.»
آیت الله وحید خراسانی از مراجع تقلید هم در فتوایی چنین عنوان کرده‌اند:« کسی که می‌داند روزه برای او ضرر ندارد اگرچه پزشک بگوید ضرر دارد، باید روزه بگیرد. همچنین کسی که یقین یا گمان به ضرر مورد اعتنا یا ترس آن را که منشا عقلایی «علت بجایی» داشته باشد دارد اگرچه پزشک بگوید ضرر ندارد نباید روزه بگیرد و اگر هم روزه بگیرد صحیح نیست مگر اینکه روزه برای او ضرر نداشته و قصد قربت کرده باشد که در این صورت روزه‌اش صحیح است. اگر انسان احتمال بدهد که روزه برایش ضرر قابل‌اعتنا دارد و از آن احتمال ترس برای او پیدا شود چنانچه احتمال او عقلایی باشد«احتمال بجا» نباید روزه بگیرد و اگر روزه بگیرد باطل است مگر درصورتی‌که ضرر نداشته و قصد قربت کرده باشد.»
پیش از این نیز آیت الله محمدجواد علوی بروجردی در پاسخ به سوالی با این مضمون که به گفته برخی کارشناسان روزه موجب تضعیف بدن و کاهش ایمنی می‌شود و تاکید پزشکان بر تقویت بدن و سیستم ایمنی است، آیا می‌شود در این شرایط روزه نگرفت؟ چنین عنوان کرده‌اند:« نسبت به کسانی که دارای بیماری‌های زمینه‌ای بوده و گرفتن روزه بر اساس نظر کارشناسان پزشکی امکان ابتلای آنها به کرونا را افزایش می‌دهد و یا کسانی که دردوران نقاهت بعد از این بیماری به سر می‌برند و روزه به مقاومت بدن صدمه می‌زند واجب نیست، و در مجموع معیار نظر کارشناسان پزشکی و درنهایت تشخیص فرد مکلف است و این عبادت با خوف ضرر به معنی احتمال عقلایی ضرر بدنی ساقط می‌شود. ولی نسبت به افراد سالم - درفرض سوال - بنا بر نظر بعضی از همین کارشناسان روزه نه تنها مقاومت بدن را کم نمی‌کند، بلکه آن را افزایش می‌دهد؛ لذا وجهی برای عدم وجوب روزه نیست، مگر درافراد خاص با تشخیص پزشک وترس از ضرر.»
آیت الله سیستانی هم در فتوای خود گفته‌اند:« وجوب روزه ماه مبارک رمضان یک تکلیف فردی است و هرکس که شرایط وجوب آن را داشته باشد باید فارغ از اینکه برای دیگران واجب باشد یا خیر، روزه بگیرد واگر فرد مسلمان بیم آن داشته باشد که روزه گرفتن ولو با اتخاذ همه تدابیر احتیاطی، باعث ابتلایش به کرونا می‌شود، وجوب هر روزی که می‌ترسد در صورت روزه گرفتن به این بیماری مبتلا می‌شود، از او ساقط می‌گردد.»
با این حال در روایات داریم که هر چیزی زکاتی دارد و زکات بدن روزه است و روزه یکی از واجبات دینی ما مسلمانان به شمار می‌رود هر چند در ادیان دیگر هم وجود دارد. خداوند در آیه 183 سوره بقره می‌فرماید: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِن قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ» به این معنا که ای اهل ایمان، بر شما هم روزه واجب گردید چنانکه امم گذشته را فرض شده بود، و این دستور برای آن است که پاک و پرهیزکار شوید. لذا نباید به بهانه شیوع بیماری کرونا از انجام واجبات دوری کرد چنانچه در آیات و روایات بسیاری بر این تکلیف فردی تاکید شده است.
*خداوند در آیه 184 بقره هم می گوید: «أَيَّامًا مَعْدُودَاتٍ ۚ فَمَنْ كَانَ مِنْكُمْ مَرِيضًا أَوْ عَلَىٰ سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ ۚ وَعَلَى الَّذِينَ يُطِيقُونَهُ فِدْيَةٌ طَعَامُ مِسْكِينٍ ۖ فَمَنْ تَطَوَّعَ خَيْرًا فَهُوَ خَيْرٌ لَهُ ۚ وَأَنْ تَصُومُوا خَيْرٌ لَكُمْ ۖ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ» (در) روزهايى چند (روزه بگيريد) ؛ پس هر كه از شما بيمار يا در سفر باشد (به تعداد روزههاى قضا شده) از روزهاى ديگر (را روزه بگيرد) ؛ و بر آنان كه روزه گرفتن طاقتفرساست ، طعام دادن به يك نيازمند (به جاى هر روز) كفاره آن است . و هر كه به خواست خودش افزون بر كفاره واجب ، بر طعام نيازمند بيفزايد ، برايش بهتر است و روزه گرفتن (هر چند دشوار باشد) اگر(فضيلت و ثوابش را) بدانيد براى شما بهتر است.
از مضمون این آیات چنین استنباط می شود که نباید به بهانه شیوع بیماری کرونا از انجام واجبات دوری کرد چنانچه در آیات و روایات بسیاری بر این تکلیف فردی تاکید شده‌است.
کرونا جهان را فراگرفته و مردم در ترس و هول ناشی از ابتلا ی فراگیر ملت‌ها به آن قرار دارند و از طرفی در آستانه ماه مبارک رمضان هستیم، ماهی که تکلیف روزه‌داری بر گردن هر مسلمان مکلف و سالمی نهاده شده‌است اما در این شرایط کارشناسان و متخصصان پزشکی افراد را از کاهش سیستم ایمنی برحذر می‌دارند و برخی هم معتقدند روزه‌داری آنها را ضعیف می‌کند؛ چه باید کرد؟ بهترین کار عمل بر مبنای فتوای مراجع در این شرایط است.