به گزارش راهبرد معاصر؛ با توجه به گرمسیر بودن عمده مناطق عراق و همزمان کمبود برق برای تامین آسایش مردم در فصل های تابستان و بهار، "برق" به شاه کلیدی برای ارائه یک وجهه موفق از نخست وزیران مختلف تبدیل شده است. در این میان، از سال 2018، ناآرامی های بصره در اعتراض به قطعی برق که شعله هایش حتی تا کنسولگری ایران در این شهر را در بر گرفت، برق را به مسئله ای سیاسی تر و البته امنیتی تبدیل کرد. از آن وقت تاکنون، سه نخست وزیر(العبادی، عادل عبدالمهدی، الکاظمی) همگی به دنبال این بوده اند که با بهبود وضعیت برق رسانی، افکار عمومی را به سوی خود جلب کنند؛ مسئله ای که تاکنون به سرانجام نرسیده است.
گام‌های محور ریاض برای وابسته کردن عراق به خود در حوزه برق
طبیعی است که عراق با حداقل 9000 مگاوات کسری برق (در فصل های پاییز و زمستان و نه تابستان و بهار) و افزایش سالیانه 10% نیاز به برق (با توجه به آمار احمد العبادی، سخنگوی وزارت برق دولت عبدالمهدی و الکاظمی)به هیچ عنوان افق خودکفایی در این حوزه را طی 5 سال آینده روشن نبیند و به ناچار به فکر واردات باشد. ایران طی یک بازه زمانی حداقل 15 ساله، سهم بزرگی از واردات برق و حتی تولید آن در عراق را به خود اختصاص داده است. برآورد آمارهای دولتی عراق نشان می دهد که این کشور حداقل 1200 مگاوات برق مستقیم و به اندازه تولید 4000 مگاوات برق، گاز از ایران وارد می کند.
با توجه به سیاست "فشار حداکثری" دولت ترامپ و تلاش محور ریاض برای ضربه به جمهوری اسلامی ایران، یکی از حوزه های جنگ اقتصادی، قطع وابستگی برقی عراق به ایران بوده است. از دوره العبادی که عربستان با اعزام اولین سفیر خود به بغداد پس از بیش از 25 سال (از 1991 تا 2016) چرخشی آشکار در روابط با کشور همسایه عرب را کلید زد، شورای همکاری عراق-سعودی تشکیل شد و یکی از محورهای این شورا، صادرات برق به عراق بود. این در حالیست که عربستان به هیچ عنوان ظرفیت مازاد برق برای صادرات به عراق در فصل گرما را ندارد. با این وجود، سعودی ها وعده صادرات برق ارزان(ِیک چهارم قیمت ایران) به عراق ظرف یکسال را دادند. وعده ای که عملی نشد.
در دوره عادل عبدالمهدی، گام های نسبتا جدی تری برداشته شد البته با نگاه دقیق تر. نخست وزیر سابق قراردادی برای صادرات 500 مگاواتی برق از "شورای همکاری خلیج" و نه عربستان امضا کرد. این 500 مگاوات قرار بود جمع مازاد تولید کشورهای خلیج باشد. طبق قرارداد، کشورهای حاشیه خلیج از کویت، دو خط انتقال تا مرز عراق می کشیدند و عراق هم از بصره دو خط را به مرز می رساند تا جریان 500 مگاواتی وصل شود. کار احداث دوخط انتقال حداقل از 8 ماه پیش در مناطق هموار و بیابانی از سوی طرف عراقی آغاز شد. تا این که احمد العبادی اواخر جولای سال جاری خبر داد که کار عراق در احداث دو خط انتقال تقریبا تمام شده است ولی طرف مقابل کار خود را انجام نداده و به همین خاطر 500 مگاوات وعده داده شده به عراق نمی رسد و حتی با از سرگیری پروژه شاید تا 14 ماه زمان ببرد که این برق به عراق برسد. این یعنی دولت های عربی برای رساندن خط انتقال برق به عراق هیچ کاری نکرده اند در حالیکه حداقل از 8 ماه قبل باید گام بر می داشتند.
آنطور که سخنگوی وزارت برق عراق گفته، پروژه انتقال 500 مگاوات برق کشورهای عربی خلیج فارس شامل دو خط انتقال نهایتا 300 کیلومتری می شده که سهم طرف عراقی، 80 کیلومتر بوده است. اما این پروژه با وجود گذشت 8 ماه، در سرزمین های پست و هموار هنوز انجام نشده است.
پروژه انتقال برق از ایران به عراق (2005)
مقایسه عملکرد ایران در قبال عراق در حوزه برق، با آن چه که خلیجی ها انجام داده اند، خود بسیاری از واقعیت ها را نشان می دهد. جمهوری اسلامی ایران سال 2005، قرارداد انتقال برقی با دولت موقت عراق بست. طبق این قرارداد، ایران1525 مگاوات را در 9 خط انتقال از شمال غرب (پیرانشهر) تا جنوب غرب (آبادان) به عراق می رساند. مجموع برق انتقالی به 1525 مگاوات می رسد. سهم عراق از این خط انتقال 290 کیلومتر و سهم ایران 400 کیلومتر. احداث خطوط بسته به سرزمینی که قرار بوده در آن قرار گیرند (کوهستانی باشند یا زمین های پست هموار) از 3 تا 18 ماه زمان می برد. بالغ بر 1000 مگاوات ظرف 8 ماه منتقل می شد. برقی که امروز ایران به عراق به طور مستقیم صادر می کند، در قالب همین خطوط انتقال می رود.
جالب است که بخش بزرگی از بودجه خط انتقال برق به عراق که در خاک این کشور بوده، از ناحیه خط اعتباری 1 میلیارد دلاری هدیه ای ایران به عراق تامین شده است. خط اعتباری که در قالب یک وام بلند مدت کم بهره در دولت احمدی نژاد تخصیص داده شد.
از آن جالب تر آن که با همراهی جسته و گریخته با تحریم های امریکا که از دولت العبادی آغاز شد، عراق نتوانست و شاید عزم جدی نداشت که پول برق را بریزد، اما ایران هیچگاه به طور کامل برق را قطع نکرد.
با مشاهده این سابقه و البته ناتوانی و شاید بد عهدی دولت های عربی خلیج فارس بوده که استاندار بصره، بار دیگر طی هفته های اخیر، دست به دامن افزایش واردات برق از ایران شده است. از آگوست، بصره 200 مگاوات بر واردات برق از ایران افزوده است. همچنین دولت مرکزی خبر داده که 450 مگاوات برق از اقلیم وارد می کند. بخش بزرگی از برق اقلیم را ایران تامین می کند و این در واقع واردات غیر مستقیم از ایران است.
مقایسه عملکرد ایران و دولت های عربی خلیج فارس برای تامین برق عراق
ایران بیش از 1500 مگاوات را در قالب 9 خط انتقال از سال 2005 ظرف 18 ماه به عراق کشاند. خطوط انتقالی که بخش عراقی آن هم تا حد زیادی از ناحیه وام کم بهره بلند مدت ایران تامین شد. حداقل 4 خط انتقال از مناطق کوهستانی و صعب العبور می گذشت که احداث آن پر هزینه و زمان بر تر است.
اما طرف خلیجی که دائما بر طبل "عمق عربی" و "بازگشت عراق به حصن عربی" سخن می گوید، هنوز حتی یک مگاوات به عراق برق نرسانده است. نه تنها به عراق وامی نداده که خط انتقالش را بکشد، بلکه با وجود درخواست دولت الکاظمی، کویت حاضر نشده یک دلار از غرامتش را ببخشد یا حداقل دریافت آن را به تعویق اندازد. با تمام این اوصاف، عراق از دوره عادل عبدالمهدی با جدیت خط انتقال برقش را به سوی مرزهای کویت کشاند تا این که تقریبا دو ماه قبل، سخنگوی وزارت برق، احمد العبادی خبر داد عراق در آستانه شروع واردات برق از کشورهای خلیج است. العبادی گفته بود این برق به استان های جنوبی به ویژه بصره می رسد. محاسبه وزارت برق عراق این بود که با احداث دو خط انتقال در خاک خودش، شاهد خواهد بود که طرف خلیجی هم خط انتقال را می رساند؛ اما وقتی تقریبا 90% دو خط انتقال در خاک عراق تمام شده بود، ناگهان وزارت برق غافلگیر شد! طرف خلیجی هیچ کاری نکرده بود.
پرونده برق تنها یکی از شواهد خیانت های عربی به عراق و وفاداری ایرانی به این کشور است. در واقع دولت های عربی با وجود اشتیاق و جدیت دولت های عراق (چه عبدالمهدی و چه الکاظمی) برای وارد کردن برق از شبکه برق خلیج به اندازه 500 مگاوات، توجهی به این کشور نکردند و وعده ای را که خود داده بودند را زیر پا گذاشتند. ایران اما نه تنها منتظر نماند که عراق گام اول را بر دارد، بلکه خودش گام اول را برداشت و با دادن وام کم بهره طولانی مدت، عراق را هم در برداشتن گام متقابل یاری رساند.