به گزارش راهبرد معاصر؛ در پایان روز گذشته، سایت اتحادیه طلا و ارز، قیمت دلار را 13800 تومان اعلام کرد و پس از ساعتی از دسترس خارج شد! و در برخی شهرها خبر از معامله دلار در نرخ‌های 10 و 11 هزار تومان منتشر شد. این در حالی است که تنها سه روز پیش، دلار در بازار آزاد تا نرخ 19500 تومان بالا رفته بود و باز هم خریدار داشت. با آغاز روند کاهش نرخ در دو روز گذشته، یکباره موج گسترده‌ای از دلارهای خانگی برای جلوگیری از کاهش ارزش دارایی وارد بازار شد و صدها نفر در شهرهای مختلف اعم از تهران، مشهد، اصفهان و شیراز برای فروش دلار روانه بازار شدند، اما دیگر خریداری وجود نداشت و یا دلالان با قیمت‌های بسیار پایین دلار می‌خریدند.
دلایل احتمالی کاهش نرخ ارز
فراز و فرود سریع و عجیب نرخ دلار، پرسش‌های بسیاری را ایجاد کرده که چرا چنین نوسانات بی‌سابقه‌ای در این بازار رخ داده است. نوساناتی که عموم مردم انتظار آن را نداشتند و علی رغم هشدار اقتصاددان‌ها، بسیاری را قانع کرده بود حتی در قیمت 17 هزار تومان باز هم خریدار آن باشند. افزایش بی رویه قیمت ارز هیچ توجیه اقتصادی حتی با توجه به تحریم ها نداشت و لذا قابل پیش بینی بود که حباب این بازار در نهایت از بین خواهد رفت. اهم دلایل کاهش نرخ ارز به شرح ذیل است:
1) نگاه مثبت جامعه به آغاز مراحل اجرایی توافق ایران و اروپا مبنی بر ادامه همکاری های اقتصادی و مبادلات بانکی
2) افزایش بهای نفت در بازارهای جهانی زمینه ساز تقویت پول ملی ایران به عنوان یکی از صادرکنندگان عمده نفت شده است. از سوی دیگر انتظار می رود فروش نفت ایران به اروپا ادامه یابد و پول آن به ایران بازگردد.
3) پیش بینی ها مبنی بر تصویب CFT در مجلس شورای اسلامی
4) برخورد دستگاه قضا با اخلال گران بازار ارز و سکه
5) روشنگری رسانه ها درباره پشت پرده افزایش قیمت ارز در برخی سایت ها و کانال ها با منافع خاص
6) انتشار اخباری مبنی بر سیاست های جدید دولت جهت مدیریت مجدد بازار ارز
7) پایان فصل سفرهای تابستانی
8) افزایش بازدهی بورس که باعث تمایل بیشتر سرمایه گذاران برای حضور در این بازار شده است.
چرا قیمت ارز چنین فراز و فرودی را تجربه کرد؟
با شروع روند افزایش نرخ ارز از شهریور سال قبل، کارشناسان آن را طبیعی می‌دانستند و معتقد بودند سرکوب نرخ ارز طی 6 سال، باعث شد نرخ ارز با ارزش واقعی آن فاصله بگیرد. تفاوت تورم در داخل و خارج از کشور نشان می‌داد ارزش پول ملی در حال کاهش است اما دولت با تزریق ارز از افزایش قیمت دلار جلوگیری می‌کرد و سال‌ها این ارز به نرخ 3600 تومان معامله شد. این روند تا جایی ادامه داشت که با شکاف زیاد نرخ واقعی دلار و نرخ بازار، اقتصاددانان از جهش فنر فشرده شده ارز در آینده خبر دادند.
نابسامانی‌های اقتصادی و اعلام خروج ترامپ از برجام تلنگری بود که غول تورم را بیدار کرد و بسیاری از مردم برای حفظ ارزش دارایی خود و مصون ماندن از کاهش ارزش ریال به سمت خرید دلار رفتند. حتی وقتی جهانگیری تامین نامحدود دلار 4200 تومانی را تضمین کرد نیز عطش خرید دلار کم نشد و کار به جایی رسید که بانک مرکزی دیگر توان پاسخ به تقاضای بازار را نداشت و جهش قیمت شروع شد.
تا نرخ‌های 6 و 7 هزار تومان اقتصاددانان ابراز نگرانی نمی‌کردند و نرخ‌ها را در حال تعدیل به ارزش‌های واقعی تحلیل کردند. نرخی که اقتصادانان مطرح کشور برای ارزش واقعی دلار عنوان می‌کردند از 6200 توان تا 10 هزار تومان بود. لذا تا زمانی که قیمت دلار در این محدوده رشد می‌کرد شیب رشد آن قابل توضیح و توجیه بود.
اما از زمانی که قیمت از 10 هزار تومان گذشت، انتظار می‌رفت که از حجم تقاضای بازار کاسته شود و نرخ دلار تثبیت شود. اما در کمال تعجب از این مرحله روند افزایش قیمت دلار و سایر ارزها سرعت بیشتری به خود گرفت و چندین بار رکورد زد. هر میزان نرخ‌ها بالاتر می‌رفت تقاضا هم افزایش می‌یافت و گویا میل به خرید دلار سیرایی نداشت. در نهایت دلار تا آستانه 20 هزار تومان نیز پیش رفت.
اقتصاددانان بالاتفاق این روند را غیرطبیعی و ناشی از مولفه‌های غیراقتصادی دانستند اما در تبیین آن عوامل مختلفی را طرح می‌کردند. برخی معتقد بودند ناتوانی دولت در مدیریت اقتصاد و رکود عمیق بازار، در کنار آغاز تحریم‌ها و محدودیت‌های ناشی از آن باعث هجوم گسترده و خرید دلار شده است. عده‌ای نیز عبور نرخ دلار از 10 هزار تومان را نتیجه ضعف رسانه‌ای دولتی‌ها و تبلیغات منفی و جنگ روانی رسانه‌های خارجی و فضاسازی آن‌ها در شبکه‌های اجتماعی عنوان کردند.
در مقابل بسیاری از کارشناسان می‌گویند اگرچه ضعف‌های مدیریتی و فضای روانی جامعه بر تحولات اخیر موثر بودند، اما این حجم از تقاضا و سرعت بی‌سابقه سقوط ریال، از دستکاری بازار خبر می‌دهد. به زعم این دسته، دولت از جهات مختلف سیاسی و اقتصادی انگیزه‌ی لازم برای افزایش قیمت دلار را داشته است و پس از مدتی این نرخ‌ها به ارزش واقعی خودشان بازخواهند گشت. تصویب FATF، جذب نقدینگی مهارنشده و جبران کسری بودجه و بدهی از جمله دلایلی است که مطرح شده‌اند.
حسینعلی حاجی دلیگانی، نماینده شاهین شهر و میمه در این باره گفته است که افزایش نرخ ارز اگر برای کسی سودی نداشته باشد برای دولت سود دارد و درآمدهای ریالی آن را افزایش می‌دهد. لاهوتی و کوچکی‌نژاد، نمایندگان دیگر مجلس نیز در اظهاتی مشابه دولت را در نوسانات ارزی اخیر دخیل و ذینفع دانسته‌اند. دلیل این اظهارت نمایندگان این است که در بودجه سال 97 بندی پیش بینی شده که در صورت رشد نرخ دلار و افزایش درآمدهای بانک مرکزی، دولت می‌تواند از محل تفاوت نرخ روز دلار و نرخ مصوب در بودجه(3500 تومان) اعتبار بیشتری دریافت کند. بر اساس این بند منابع دولت از محل درآمد ارزی فروش نفت و میعانات گازی، می‌تواند 10 هزار میلیارد تومان افزایش یابد.
سیدجواد حسینی‌کیا، نماینده سنقر گفت: «افرادی که در سیستم اقتصادی کشور حضور داشتند و مرتباً درگیر دلالی و بنگاه‌داری بودند از این فضا به نحو احسن استفاده کردند و وضعشان به صورت چشمگیری خوب شد و متاسفانه رسالت بانک‌داری ما به حاشیه رفت. موضوعی که همه ما در آن اتفاق نظر داریم، بی‌کفایتی مدیران ارشد بانک مرکزی بود و دلالان وابسته به بانک مرکزی تا توانستند منویات خود را دنبال کردند. امروز باید پرسید چرا تا آقای رییس جمهور سخنرانی می‌کند، دلار گران می‌شود؟ این موضوع به کجا وابسته است؟ دستگاه‌های امنیتی چه می‌کنند؟ به هر حال یکی باید بیاید و به این پرسش‌های اساسی پاسخ دهد.»
از سوی دیگر هم‌زمان نمایندگانی تحولات اقتصادی اخیر را برنامه‌ریزی شده و برای فشار بر مردم و مجلس دانسته‌اند تا تحت این فشارها لوایح FATF در مجلس تصویب شود. حسن‌نژاد نماینده مرند و جلفا می‌گوید:«دوستان کاری کردند که جام زهر FATF را بنوشیم. بحث اینست که دولت قیمت دلار را بالا می برد و نباید با تحلیل های مختلف مردم را سردرگم کنیم. دولت با گران کردن دلار، مجلس و نظام را تحت فشار قرار می دهد برای پذیرش تصمیماتی که باب میل ما نیست.» نمایندگان و کارشناسان دیگری نیز تحولات اخیر را تعمدی و مغرضانه دانسته‌اند. حسینعلی حاجی دلیگانی، نماینده شاهین شهر و میمه این گونه موضع گیری کرده است:
دلیل رشد قیمت‌ها هرچه که باشد، در میان مدت دلار به محدوده‌هایی پایین‌تر باز خواهد گشت و قربانی اصلی این نوسانات، مردمی هستند که باز هم تحت تاثیر فضای روانی شکل گرفته به بازارهای هجوم بردند و دلار و طلا خریدند. رفتاری که علاوه بر متضرر کردن آن‌ها به اقتصاد کشور نیز آسیب می‌زند و همه ما را بازنده می‌کند.