به گزارش راهبرد معاصر؛ عصر حضرت رضا علیه السلام عصر خفقان بود بنحوی که چهار سال آغازین امامت حضرت یعنی سال‌های ۱۸۳ تا ۱۸۷ ه ق با سکوت و رکود کامل گذشت، لذا در کتاب های تاریخی از آن حضرت مطلب خاصی ذکر نشده است. بعد از این دوران از سال ١٨٧ ه. ق. که هارون بر جماعت برمکیان خشم گرفت و آنان را به دست جلادان سپرد. کشته شدن برمکیان نقش بسزایی در دگرگونی و انعطاف اوضاع سیاسی داشت چرا که اینان ارکان حکومت عباسیان را قوام بخشیده و را تحکیم کرده بودند و این گروه بیشترین تلاش برای از بین بردن خاندان پیامبر را داشتند. از آن زمان به بعد با حذف برمکیان از عرصه سیاست آن روز و خالی شدن دستگاه حاکمیتی از آنان، سیاه نمایی بر ضد امام رضا علیه السلام نیز به مراتب کمرنگ شد و شرایط برای حضور شفاف تر امام رضا علیه السلام فراهم گردید تا حضرت بتوانند نقش آفرینی ویژه خود را ادا کنند.
این دوره، دوره ای است که امامت دست پدر بزرگوار امام رضا علیه السلام است، زمانی که امام موسی کاظم علیه السلام در زندان بودند. اما پس از آن شاهد ظهور و بروز جریان های منحرفی مانند جریان های انحرافی از جمله مشبِّهه ، مجسِّمه ، مجبِّره ، مفوِّوضه ، و جریان های قیاس، استحسان و رای هستیم که حتی برخی از فقیهان وقت نیز به خیل طرفداران حاکمان پیوسته و از آنان حمایت می‌کردند.
وجود چنین جریان‌هایی و محیط و فضای آکنده از اختلاف‌های فکری و تنش‌های کشنده سیاسی در این مقطع زمانی وضعیت را به طور جدی مخاطره‌آمیز کرده بود، لذا حضرت رضا علیه السلام در چنین عصری رهبری امت اسلامی را بر عهده گرفتند تا مسلمانان را به سوی کمال سوق داده و هدایت کنند.
هنگامی که امام رضا علیه السلام به مرو خوانده شدند و مورد توجه مردم جامعه اسلامی قرار گرفتند، مامون در مرکز حکومت خود از اعتبار افتاده بود، از یک سو مأمون جایگاه خود را نزد افکار عمومی از دست داد و از سوی دیگر خط دوستی اهل بیت علیهم السلام تقویت شد لذا از آن زمان به بعد مامون احساس کرد خطر بزرگی متوجه او و دستگاه خلافتش است.
مامون بر اساس محاسبات بی‌پایه خود تنها راه رهایی از خطر را در این می‌دید که به شیوه‌ای پست امام علیه السلام را از میان بردارد. او زمانی به عمق این خطر پی برد که امام رضا علیه السلام پایه‌های رسالت محمدی و مذهب حق را برای شناخت و تبلیغ اسلام محکم کرده بود و نسل هایی از عالمان روشن ضمیر و هوشیار که به سیصد تن می‌رسیدند را در دانشگاه خود پرورش داد. آنان در شرایط سخت و در حالی که امت اسلامی زیر ستم حکومت عباسی قرار داشتند مشعل فروزان هدایت را بر دوش کشیده، راه را فراروی جویندگان مسیر صحیح و شاهراه هدایت قرار دادند، مساله ای که مأمون و خلفای غاصب هیچ گاه نتوانستند از تاثیرات آن در امان بمانند.
بی شک یکی از زیباترین جلوه های حضور امام در خطه خراسان مناظره های تاریخی است که از ایشان به یادگار مانده و مایه افتخار برای همه ی مسلمانان و شیعیان جهان در همه ی اعصار به شمار می رود.
مطالعه کتب تاریخی به خوبی بیانگر این موضوع است که امام رضا علیه السلام با علما و دانشمندان ادیان مختلف با فصاحت و بلاغت و علم لدنی مناظره می کردند، مناظره ای که جز سر تعظیم و راه سکوت و پذیرفتن آنچه امام می گفتند در پی نداشت. هر چند امام رضا علیه السلام در ایران اسلامی صاحب خانه است و ما همه میهمان این میزبان عزیزا تر از جان اما تا کنون به خوبی نتوانسته ایم جایگاه علمی و معرفتی و دینی امام هشتم را برای جامعه تبیین کنیم.
این خرده بر صدا و سیمای جمهوری اسلامی رواست که مناظرات علمی و دستاوردهای حضور امام رضا علیه السلام را در مدت زمان کوتاه اما پر برکت خود برای مردم بخصوص جوانان به درستی تبیین نکرده است که اگر مسوولین و نهادهای فرهنگی این مسوولیت را به خوبی ایفا می کردند امروز بسیاری از مشکلات اقتصادی تا فرهنگی کشور حل شده بود، جوانان ما در عقیده شان مستحکم و بزرگان ما در انجام کار خیر از یکدیگر سبقت می گرفتند.