به گزارش راهبرد معاصر؛ بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی روز 25 اکتبر سفری غیرمنتظره به مسقط، پایتخت عمان داشته و با سلطان قابوس، پادشاه این کشور دیدار و گفتگو کرده است. در این نوشتار اهداف سفر نتانیاهو بررسی می شود.
سفر بنیامین نتانیاهو به عمان 22 سال پس از آخرین سفر یک مقام ارشد رژیم صهیونیستی به این کشور انجام شده است. نخستین بار اسحاق رابین، نخست‌وزیر وقت رژیم صهیونیستی در سال 1994 و دومین بار نیز شیمون پرز، نخست‌وزیر وقت این رژیم در سال 1996 به عمان سفر کرده و مورد استقبال سلطان قابوس بن سعید قرار گرفتند. با وجود اینکه عمان و رژیم صهیونیستی روابط رسمی دیپلماتیک ندارند، اما روابط تجاری مسقط و تل‌آویو تا سال 2000 برقرار بود و در این سال پس از آغاز انتفاضه دوم روابط تجاری تعلیق و دفاتر تجاری دو طرف بسته شد. با این حال، «یوسف بن علوی» وزیر خارجه عمان در سال 2008 با «تزیپی لیونی» همتای خود در دوحه دیدار و گفتگو کرد و در سال 2016 نیز یک هیات از عمان برای مشارکت در تشییع جنازه «شیمون پرز» به قدس سفر کرد.
آنچه سبب می شود سفر اخیر نتانیاهو به مسقط غیرمنتظره باشد، این است که عمان و پادشاه آن سلطان قابوس همواره به داشتن مواضع و سیاستی «عقلانی و خردمندانه» معروف بودند، اما استقبال از نتانیاهو در مسقط در شرایطی که این رژیم با کمک آمریکا به جنایت تمام عیار علیه مردم غزه روی آورده است، اقدامی عقلانی و خردمندانه محسوب نمی شود.
ارزیابی اهداف سفر نتانیاهو به عمان
به نظر می رسد سفر نتانیاهو به مسقط را باید بر اساس پنج مؤلفه ارزیابی و تحلیل کرد.
1. عادیسازی روابط رژیم صهیونیستی با کشورهای عربی
رژیم صهیونیستی طی سال های اخیر به خصوص پس از روی کار آمدن دونالد ترامپ در آمریکا با بهره گیری از آشوب در خاورمیانه تلاش کرد در مسیر عادی سازی روابط با کشورهای عربی حرکت کند. عادی سازی روابط با کشورهای عربی سبب خواهد شد این رژیم از تنگنای ژئوپلیتیکی در منطقه خاورمیانه خارج شود. تل‌آویو تا حدود زیادی نیز در محقق کردن این هدف موفق بوده است، به نحوی که محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی در سفری که مارس گذشته به آمریکا داشته تلویحاً رژیم صهیونیستی را به رسمیت شناخته است. محمد بن سلمان در مصاحبه با مجله آمریکایی «آتلانتیک» اذعان کرد: «عربستان منافع مشترک زیادی با اسرائیل دارد و اگر صلحی برقرار شود سود زیادی میان اسرائیل و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس و کشورهایی مانند مصر و اردن ایجاد می‌شود.»
به نظر می رسد در فضای جدید که عربستان به واسطه قتل جمال خاشقچی تحت فشار زیادی قرار گرفته، بنیامین نتانیاهو برای عادی سازی روابط امارات و عمان را در نظر گرفته است. در همین راستا، «میری رِگو»، وزیر فرهنگ و ورزش رژیم صهیونیستی روز 26 اکتبر به همراه تیم جودو به امارات و بنیامین نتانیاهو نیز به عمان سفر کرده است. در حالی که انتظار می رفت ابوظبی، منامه یا ریاض مقصد نخستین سفر نخست وزیر رژیم صهیونیستی به یکی از کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس باشد، اما مسقط، پایتخت عمان به مقصد نخستین سفر نتانیاهو به یکی از کشورهای ساحل خلیج فارس تبدیل شد. قبل از این سفر، تنها یک بار شیمون پرز، رئیس‌جمهوری وقت رژیم صهیونیستی، سفر غیررسمی به دوحه قطر داشته است.
سفر نتانیاهو به عمان را می توان نقطه عطف و گام مهمی برای عادی سازی روابط رژیم صهیونیستی با کشورهای عربی عنوان کرد که دیگر اهداف این سفر را تحت الشعاع قرار می دهد، اما در کوتاه‌مدت این هدف محقق نمی شود بلکه این سفر یک نقطه آغازی برای دستیابی به این هدف در درازمدت است.
2. گفتگو درباره احیای مذاکرات صلح
به نظر می رسد یکی از اهداف سفر بنیامین نتانیاهو به عمان گفتگو با سلطان قابوس برای احیای مذاکرات صلح میان رژیم صهیونیستی و فلسطین بود. سلطان قابوس دو روز قبل از سفر نتانیاهو میزبان محمود عباس، رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین نیز در مسقط بود. از آنجایی که عربستان سعودی در شرایطی نیست که میان رژیم صهیونیستی و تشکیلات خودگردان میانجیگری کند و با توجه به اینکه یکی از مهم‌ترین راهبردهای سیاست خارجی عمان، میانجیگری در بحران های بین المللی است، انتظار میانجیگری مسقط میان رژیم صهیونیستی و تشکیلات خودگردان فلسطین دور از ذهن نیست. در همین راستا، پایگاه «میدل ایست آی» در گزارشی در خصوص سفر نتانیاهو به عمان نوشت: «منابع فلسطینی گفته‌اند سلطان قابوس به نتانیاهو و محمود عباس گفته که گفت‌وگوهای سازش را از سر بگیرند، اما فلسطینی‌ها به پادشاه عمان گفته‌اند با کابینه دست راستی فعلی اسرائیل، شانسی برای آغاز مذاکره میان دو طرف وجود ندارد.» (Middle East Eye, 2018)
3. طرح معامله قرن آمریکا
دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا طرحی موسوم به «معامله قرن» را در خصوص کشمکش تاریخی فلسطین - اسرائیل پیگیری می کند. اگرچه هنوز محورهای طرح معامله قرن به طور شفاف اعلام نشده، اما بر اساس تحلیل رسانه‌ها و اقدام‌هایی که توسط دولت دونالد ترامپ از دسامبر ۲۰۱۷ تاکنون انجام شد، برخی از مهم‌ترین محورهای طرح معامله قرن را می توان در موارد زیر بیان کرد: تشکیل دو کشور اسرائیل و فلسطین، واگذاری قدس به رژیم صهیونیستی، تشکیل فلسطین به پایتختی روستای ابودیس، فلسطین خلع سلاح شده، نادیده گرفتن حق بازگشت آوارگان فلسطینی و واگذاری شهرکهای صهیونیست نشین به رژیم صهیونیستی (عمادی، 1397).
این محورها گویای این است که طرح معامله قرن در راستای اهداف رژیم صهیونیستی قرار دارد. با توجه به جانبداری آمریکا از این رژیم و از بین رفتن فرصت تشکیل کشور فلسطینی در مرزهای 1967 به پایتختی قدس شرقی، سفر علنی بنیامین نتانیاهو از مسقط و دیدار وی با سلطان قابوس، رهبر معتدل در جهان عرب، را می توان تلاشی از جانب نتانیاهو برای از بین رفتن رسمی حق فلسطینی ها و علنی کردن روابط بدون تشکیل کشور مستقل فلسطین دانست. در واقع، بنیامین نتانیاهو با هوشمندی عمان را برای سفر علنی در جهان عرب برگزید. اگرچه به نوشته «میدل ایست آی» سلطان قابوس درصدد بود از ظرفیت اسرائیل به خصوص رابطه آن با دولت ترامپ برای ارتقاء جایگاه منطقه ای عمان بهره گیرد (Middle East Eye, 2018)، اما می توان گفت با توجه به حساسیت و مخالفتی که در افکار عمومی جهان عرب در خصوص عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی وجود دارد، این دیدار در عمل نه تنها سبب ارتقا جایگاه منطقه ای عمان نخواهد شد بلکه به وجهه میانه روی این کشور نیز آسیب وارد خواهد کرد.
4. قتل جمال خاشقچی و تنگنای عربستان سعودی
سفر نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی به عمان در شرایطی انجام شد که عربستان سعودی به عنوان یکی از مهم‌ترین کشورهایی که طی سال های اخیر عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی را دنبال می کند، درگیر بحران ناشی از قتل جمال خاشقچی، روزنامه نگار سعودی است که در کنسولگری عربستان در ترکیه و توسط نیروهای سعودی انجام شده است. این بحران می تواند تا مدت ها عربستان را در انزوا قرار دهد و عملاً از سرعت رو به رشد روابط تل‌آویو و ریاض بکاهد. در چنین شرایطی، بنیامین نتانیاهو به عمان، کشوری که به میانه روی و عقلانیت سیاسی در خاورمیانه معروف است، سفر کرد تا به نوعی این پیام را منتقل کند که حتی کشوری نظیر عمان نیز از عادی سازی روابط با تل‌آویو استقبال می کند و این موضوع صرفاً به کشوری نظیر عربستان یا امارات و بحرین محدود نمی شود. به همین دلیل، برخی از تحلیلگران بر این باور هستند که بنیامین نتانیاهو از چالشی که برای عربستان سعودی ایجاد شده به عنوان یک فرصت بهره برداری، و به عمان سفر کرد.
5. انتقال پیام به ایران از کانال سلطان قابوس
نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی زمانی به عمان سفر کرد که تا اجرای مرحله دوم تحریم های آمریکا علیه جمهوری اسلامی ایران کمتر از 10 روز باقی مانده بود. عمان از جمله کشورهای عربی است که روابط حسنه ای با جمهوری اسلامی ایران دارد و حتی میزبان مقامات ایرانی و آمریکایی پیش از توافق هسته ای سال 2015 جهت میانجی گری میان طرفین بود. از این رو، برخی تحلیل ها حاکی از آن است که موضوع اصلی سفر نتانیاهو به عمان، ایران بود. «ایهود یئری»، تحلیلگر مسائل جهان عرب در اسرائیل می‌گوید: «عمان مسیر ارتباطی با ایران است. عمدتاً روسای کشورها به عمان سفر می‌کنند تا به ایران پیام بفرستند.» خبرگزاری آسوشیتدپرس در خصوص این سفر با اشاره به نوع رابطه جمهوری اسلامی ایران و عمان نوشت: «اسرائیل مکرراً نگرانی خود را درباره فعالیت های نظامی ایران و حمایت آن از شبه‌نظامیان شیعه در سوریه اعلام کرده است. اسرائیل همچنین بارها اعلام کرد که اجازه حضور نظامی دائمی به ایران در سوریه نخواهد داد. نتانیاهو در سفر به عمان بار دیگر این پیام ها را به ایران از کانال سلطان قابوس منتقل کرده است.» (Ben Zion and Batrawy, 2018) در همین حال، به نظر می رسد اسرائیل در صدد است در آستانه اجرای مرحله دوم تحریم های آمریکا علیه ایران که از روز ششم نوامبر اجرایی خواهد شد، با سفر به عمان به نوعی جمهوری اسلامی ایران را تحت فشار قرار دهد؛ زیرا با این سفر این پیام را منتقل می کند که یکی از معتدل ترین کشورهای عربی که در میان سایر اعضای شورای همکاری خلیج فارس رابطه نزدیکی با جمهوری اسلامی ایران داشته، به اسرائیل نزدیک شده و سعی در عادی سازی و تقویت روابط با تل آویو دارد، موضوعی که در تضاد با سیاست خارجی و امنیت جمهوری اسلامی ایران است.
نتیجه
سفر بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی به عمان، معتدل ترین کشور عضو شورای همکاری خلیج فارس، را می توان یک نقطه عطف در خاورمیانه دانست. در صورتی که کشورهای عربی در مسیر عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی گام بردارند، نقطه عطف آن سفر رسمی نتانیاهو به عمان خواهد بود که نخستین سفر یک مقام رسمی اسرائیلی به یک کشور عضو شورای همکاری خلیج فارس محسوب می شود. این سفر ممکن است در کوتاه‌مدت دستاورد ملموسی برای رژیم صهیونیستی نداشته باشد، اما برای نتانیاهو دستاورد مثبتی محسوب می شود؛ زیرا در عمل ثابت کرد که حتی عمان که حاکمش، سلطان قابوس به دوراندیشی و عقلانیت سیاسی در جهان عرب مشهور است، نیز در مسیر عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی قرار دارد. این موضوع به حدی برای نتانیاهو حایز اهمیت و منحصربه‌فرد بود که با وجود اینکه وی به ندرت دیدار با مقام های کشورهای عربی را علنی می کند، سفر به عمان و دیدار با سلطان قابوس را علنی کرده است. با وجود این، نگارنده معتقد است که اهداف کوتاه‌مدت سفر نتانیاهو به عمان گفتگو درباره احیای مذاکرات صلح اسرائیل با تشکیلات خودگردان فلسطین و همچنین انتقال پیام به ایران در خصوص بحران سوریه و تحت فشار قرار دادن جمهوری اسلامی در آستانه آغاز مرحله دوم تحریم های آمریکا بود.
منابع
عمادی سید رضی، (1397)، «الگوی رفتاری بازیگران طرح معامله قرن»، پژوهشکده مطالعات راهبردی.
Ben Zion Ilan and Batrawy Aya, (26 October 2018), Israel’s Netanyahu pays surprise visit to Oman, available at: https://www.apnews.com/90abd4241a844029b64179e55d1d6ad2
Middle East Eye, (27 October 2018), Oman says it is time to accept Israel in region and 'move to a new world', available at: https://www.middleeasteye.net/news/oman-says-time-accept-israel-region-and-move-new-world-1251239392