آیا رایزنی‌های مسکو به پیوستن باکو به پیمان امنیت جمعی منتهی خواهد شد؟

به گزارش راهبرد معاصر؛ از ۲۵ دسامبر ۱۹۹۱ به عنوان روزی تاریخی در مناسبات بین‌المللی نام برده می‌شود، روزی که در آن میخائیل گورباچوف بعنوان آخرین رهبر اتحاد جماهیر شوروی پس از امضای پیمان موسوم به کشورهای مستقل همسود میان بوریس یلتسین، لئونید کراوچوک و استانیسلاو شوشکویچ روسای جمهور جمهوری‌های سوسیالیستی روسیه، اوکراین و بلاروس شوروی، از سمت خویش کناره گرفته و رسما انحلال اتحاد جماهیر شوروی را اعلام نمود. از فردای فروپاشی شوروی، فدراسیون روسیه و رهبرانش کوشیدند تا جهت ممانعت از نفوذ فزاینده غرب و ناتو در میان متحدین پیشین روسیه، با تاسیس سازمان‌های امنیتی و اقتصادی زمینه تداوم همکاری‌های همه جانبه را میان روسیه و همسایگان فراهم آورند. از همین رو و در ۱۵ مه ۱۹۹۲، سازمان پیمان امنیت دسته‌جمعی(CSTO) بنیان نهاده شد. با قدرت‌گیری پوتین در ۱۹۹۹ و حضور مقتدرانه روسیه در مناسبات بین‌المللی، اتحادیه‌ای اقتصادی و میان‌دولتی موسوم به "اتحادیه‌ی اقتصادی اوراسیا(EAEU)" در مه ۲۰۱۴ پایه‌گذاری شد. هدف کلیدی روس‌ها از تاسیس سازمان‌های امنیتی و اقتصادی با مشارکت جمهوری‌های سابق شوروی، ممانعت از حضور احتمالی ناتو و آمریکا و دست بالای مسکو بعنوان بازیگر اصلی تحولات قفقاز، آسیای میانه و شرق اروپا است، امری که در مقاطعی و بویژه با خروج گرجستان و ازبکستان از پیمان امنیت جمعی و تاسیس سازمان توسعه اقتصادی و دموکراسی گوآم متشکل از گرجستان، اوکراین، جمهوری آذربایجان و مولدای با ناکامی‌هایی همراه شده است.

از زمان آغاز جنگ دوم قره‌باغ در سپتامبر ۲۰۲۰ و تکاپوی فزاینده ترکیه جهت نفوذ در قفقاز جنوبی در غالب حمایت‌های وسیع آنکارا از باکو بر دامنه‌ی نگرانی‌های امنیتی مسکو به نحو فزاینده‌ای افزوده شده است. طرح احتمالی تاسیس پایگاهی نظامی در جمهوری آذربایجان پس از وضع بیانیه شوشی میان اردوغان و علی‌اف، روس‌ها را به اتخاذ رویکردی جدید جهت متقاعد ساختن باکو به پیوستن الزامی به سازمان پیمان امنیت جمعی و اتحادیه اقتصادی اوراسیا سوق داده است. مقامات نظامی روسیه با وجود عضویت ارمنستان در پیمان امنیت جمعی و ضرورت حمایت نظامی از این کشور در بحبوحه نبردها در قفقاز جنوبی بر مبنای توافق فی‌مابین، از حمایت رزمی از ایروان طفره رفته و جهت تقویت حضورش در منطقه و نزدیکی به باکو، در جایگاه میانجیگری بی‌طرف در مناقشه قره‌باغ وارد شد.

اکنون و با گذشت قریب به یک سال از آغاز جنگ فوق، مقامات روس، صریح‌تر از هر زمان از ضرورت عضویت باکو در پیمان‌های ذکر شده سخن به میان آورده، امری که گویا ضمن تشویق باکو جهت عضویت، همزمان بسان شمشیر داموکلسی بر سر این کشور به تهدید پیامدهای عدم عضویت باکو نیز پرداخته‌ و از احتمال مداخله نظامی مسکو در حمایت از ایروان در تحولات آتی سخن‌ها به میان آورده است. آندری رودنکو، معاون وزیر امور خارجه روسیه در اظهارات اخیر خویش به این مسئله پرداخته و از ضرورت برقراری روابط دیپلماتیک میان ایروان و باکو بعنوان پیش شرط عضویت آذربایجان در سازمان یاد شده خبر داده است. تاکید بر عضویت باکو در CSTO اگرچه در وهله‌ی اول به تشدید فشارها بر ایروان مبنی بر پذیرش صلح دائمی با جمهوری آذربایجان منتهی شده و منافع باکو را در برابر ارامنه تامین خواهد ساخت، لیکن هچون چماقی بر سر آذربایجان، مانع از حضور نظامی ترکیه در جنوب قفقاز شده و سیاست‌های کلان اقتصادی و امنیتی باکو را به تحولات حاکم بر سازمان پیمان امنیت دسته جمعی و اتحادیه‌ی اقتصادی اوراسیا گره خواهد زد.

تلاش اخیر دومای روسیه جهت تاسیس بنیاد کشورهای شریک غیر عضو در مجمع پارلمانی CSTO با حضور احتمالی جمهوری آذربایجان و دعوت از نمایندگان این کشور در نشست اخیر اتحادیه اقتصادی اوراسیا از جمله تحرکات دیپلماتیک اخیر روسیه جهت تقویت موقعیت امنیتی خویش در قفقاز است، فرآیندی که به تشدید فشارهای همه جانبه جهت ممانعت از نزدیکی باکو به آنکارا و ناتو منتهی خواهد شد.