آیا چین واردات نفت از ایران را متوقف کرده است؟

به گزارش راهبرد معاصر، در روزهای اخیر، اخباری مبنی بر کاهش صادرات نفت ایران به چین در 7 ماهه نخست سال 2021 در فضای مجازی دست به دست می‌شود.

این اخبار با استناد به گزارش اتاق بازرگانی تهران (جدول 1) مدعی شده است که صادرات نفت ایران به چین در 7 ماهه نخست سال 2021 نسبت به مدت مشابه سال گذشته 99 درصد کاهش داشته است، به طوری که درآمدهای نفتی ایران از این صادرات از 766 میلیون دلار در 7 ماهه نخست سال 2020 به تنها 10.9 میلیون دلار در 7 ماه سال جاری میلادی رسیده است.

جدول 1- آمار اتاق بازرگانی تهران

در این بین رسانه‌های اصلاح‌طلب نیز با استناد به این آمار، محاسبات خود را بدین صورت انجام داده‌اند که " اگر متوسط هر بشکه نفت را ۵۰ دلار در نظر بگیریم، ایران در این هفت ماه 2021 در مجموع ۲۲۰ هزار بشکه نفت به چین صادر کرده است. یعنی ماهی ۳۱ هزار بشکه". به بیان دیگر طبق این محاسبات صادرات نفت ایران به چین در 7 ماهه نخست فقط «هزار بشکه در روز» بوده است!

همانطور که قابل انتظار بود ذکر این آمار و محاسبات در نهایت منجر به این نتیجه‌گیری در برخی سایت‌ها و فضای مجازی نزدیک به اصلاح‌طلبان شد که:

وقتی تحریم باشیم حتی چینی‌ها هم با ایران همکاری نمی‌کنند.
تنها راه حل مشکلات کشور مذاکره و امتیازدهی به آمریکا برای رفع تحریم‌هاست.

کاسبان تحریم باعث و بانی کاهش درآمدهای نفتی و وارد شدن خسارت به کشور هستند.

در ادامه حتی مسعود خوانساری رئیس اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی تهران در توئیتی (تصویر 1) با اشاره به گزارش این اتاق مدعی شد که صادرات نفت ایران به چین با افت شدیدی مواجه شده است و در نبود ایران، سایر کشورها سهم نفت ایران در بازار چین را گرفته‌اند.

تصویر 1- توئیت رئیس اتاق بازرگانی تهران

همچنین بر مبنای جدول ارائه شده در این توئیت نیز برخی محاسبات جالب دیگری نیز مطرح شد مبنی بر اینکه "عربستان در هفت ماهه نخست امسال ۲۳ میلیارد دلار نفت به چین صادر کرده که دو هزار برابر میزان صادرات نفت ایران به چین بوده. این تفاوت درباره دیگر کشورها هم وجود دارد. در دوره‌ای که ایران فقط ۱۱ میلیون دلار نفت به چین صادر کرده، عمان و عراق ۱۳ میلیارد دلار، امارات و کویت هم ۹ میلیارد دلار نفت به این کشور صادر کرده‌اند".

با این مقدمه درباره ادعاهای مطرح شده ناظر به صادرات نفت ایران به چین، توضیح خواهیم داد که چرا همه این اعداد و ارقام و تحلیل‌ها به دلایل متعددی اشتباه هستند.

*ادعای اتاق بازرگانی تهران درباره صادرات نفت ایران به چین فاقد مرجع معتبر است

نکته اول اینکه آمار اتاق بازرگانی تهران درباره صادرات نفت ایران به چین بدون هیچ مبنا و مرجع مشخصی ذکر شده نیست. یعنی معلوم نیست که این اعداد و ارقام چگونه تولید شده‌اند یا با استناد به چه منبع و مرجعی ذکر شده‌اند؟ به هر حال نمی‌توان بدون هیچ رفرنس مشخص و معتبری عددی را در فضای رسانه‌ای مطرح کرد.

به طور کلی آمار موسسات ردیابی نفتکش‌ها و آمار اداره کمرگ چین دو منبعی هستند که می‌توان با استناد به آنها درباره وضعیت صادرات نفت ایران به چین قضاوت کرد. البته اعداد و ارقام ذکر شده توسط این مراکز نیز با آنچه در واقعیت اتفاق می‌افتد اختلافات بعضا چشم‌گیری دارند، زیرا در شرایط تحریم، ایران نفت خود را با روش‌های مخفیانه و دور از رهگیری آمریکا به کشورهای مختلف از جمله چین صادر می‌کند و در نتیجه بسیاری از محموله‌های نفت ایران قابل رهگیری برای این موسسات نیز نیستند.

در حال حاضر رسانه‌های خارجی در توصیف شبکه صادراتی نفت ایران از عباراتی همانند «تانکرهای شبح‌وار ایران» استفاده می‌کنند که حاکی از مخفیانه بودن روش‌های فروش است. در این بین بخشی از نفت ایران تحت نام نفت دیگر کشورها مانند اندونزی و مالزی راهی چین می‌شود، در نتیجه نمی‌توان به آمارهای گمرک چین نیز درباره واردات نفت از ایران اعتماد چندانی کرد.

همچنین رویترز با استناد به داده‌های تازه تانکر ترکرز که شرکت متخصص ردیابی کشتی‌ها و انبارهای نفتی است، می‌گوید که مقصد تقریبا نیمی از صادرات نفتی ایران مشخص نیست چون توسط کشتی‌های خارجی از طریق «کشتی به کشتی» منتقل می‌شود.

حال سوال اساسی اینجاست که با توجه به شیوه مخفیانه فروش نفت توسط ایران و سردرگمی موسسات معتبر ردیابی نفتکش‌ها، اتاق بازرگانی تهران چگونه و با چه پشتوانه آماری و اطلاعاتی، درباره اعداد صادرات نفت ایران به چین اظهارنظر قطعی می‌کند؟

نکته جالب توجه درباره آمار اتاق بازرگانی تهران این است که اعداد و ارقام ذکر شده بر اساس "میلیون دلار" بوده و درباره درآمدهای صادرات نفت ایران هستند، درحالیکه موسسات معتبر ذکر شده اعداد تخمینی خود از صادرات نفت ایران به صورت "میلیون بشکه" یعنی تعداد بشکه‌های صادراتی بیان می‌کنند.

ناگفته نماند که اداره گمرک چین در آمارهای جدید خود اعلام کرده است که در هفت ماه ابتدایی سال 2021 هیچ نفتی از ایران وارد این کشور نشده است و میزان واردات نفت از ایران را با عدد صفر نمایش داده است. با توجه به برقرار بودن جریان صادرات نفت ایران به چین، این موضوع نشان می‌دهد که چین در هماهنگی کامل با ایران برای دور زدن تحریم‌های نفتی آمریکا به صورت چراغ خاموش است.

این موضوع از این جهت مهم است که برخی رسانه‌های ناآشنا به صادرات نفت ایران در شرایط تحریم ممکن است با استناد به این آمار شروع به تکرار سه ادعای مطرح شده در ابتدای بحث کنند و درباره صفر شدن صادرات نفت ایران به چین اطلاعات غلط به مخاطبان خود بدهند.

*آمار اتاق بازرگانی درباره صادرات نفت ایران در سال 2020 نیز غلط از آب درآمد!

هر چند تاکنون آمار رسمی توسط دولت درباره میزان صادرات نفت ایران در سال جاری (2021) که تقریبا تمامی آن به مقصد چین است اعلام نشده، ولی این آمار رسمی برای سال گذشته موجود است. طبق گزارش سازمان برنامه و بودجه میانگین صادرات نفت ایران در سال 99 بین 300 تا 500 هزار بشکه در روز بوده است.

این میزان صادرات توسط اسحاق جهانگیری معاون اول دولت دوازدهم نیز تایید شده است. همچنین آمارهای شرکت‌های ردیابی نفتکش‌ها نیز نشان می‌دهد که حجم صادرات نفت ایران به چین در سال گذشته میلادی حدود ۳۲۰ هزار بشکه در روز بوده است. خبرگزاری فارس در گزارشی با عنوان «شیوه جهانگیری برای پنهان کردن ناکارآمدی دولت/ ژنرال‌ها حتی خام‌فروشی هم بلد نبودند» به این موضوع پرداخته است.

نکته اینجاست که نه تنها آمار اتاق بازرگانی تهران درباره صادرات نفت ایران به چین در 7 ماهه سال 2021 به دلایل متعددی بدون مرجع معتبر و اشتباه است، بلکه آمار این اتاق درباره میزان صادرات نفت ایران به چین در 7 ماهه سال 2020 بنابر گزارش‌های رسمی دولت و اظهارات مقامات دولتی اشتباه به نظر می‌رسد.

طبق آمار اتاق بازرگانی تهران در 7 ماهه نخست سال 2020 مجموع درآمدهای صادراتی نفت ایران به چین 766 میلیون دلار بوده است. با در نظر گرفتن قیمت هر بشکه نفت معادل 50 دلار یعنی میزان صادرات نفت ایران در این برهه زمانی 73 هزار بشکه در روز بوده است که این رقم با آمار رسمی کشور و موسسات معتبر (300 تا 500 هزار بشکه) اختلاف زیادی دارد. در نتیجه آمار ارائه شده توسط اتاق بازرگانی درباره 7 ماه نخست سال 2020 هم اشتباه به نظر می‌رسد.

*روایت اوپک از صادرات 550-850 هزار بشکه‌ای نفت ایران به چین

در ابتدای بحث اشاره شد که اعداد و ارقام ذکر شده مراکز و موسسات رهگیری نفتکش‌ها با آنچه در واقعیت اتفاق می‌افتد اختلافات بعضا چشم‌گیری دارند، زیرا ایران نفت خود را به صورت مخفیانه و چراغ خاموش صادر می‌کند. در این بین هر چند آمار این موسسات به صورت جداگانه قابل استناد نیست، اما در مجموع با بررسی آمار تمامی این موسسات می‌توان درباره افزایش یا کاهش جریان صادرات نفت ایران به چین قضاوت کرد یا میزان صادرات نفت ایران را به صورت بازه‌ای تخمین زد و یا حتی برخی آمار رسمی کشور را با آمار ارائه شده توسط این موسسات مقایسه کرده و درباره تحولات بازار نفت ایران نتیجه‌گیری کرد.

دلیل سوم درباره چرایی غلط بودن آمار اتاق بازرگانی تهران با استناد به آمار اوپک توضیح داده می‌شود. در جدول 2 آمار اوپک درباره میزان تولید نفت ایران در 7 ماهه نخست سال 2020 و 2021 آورده شده است. با توجه به ثابت بودن ظرفیت پالایشی نفت کشور، تغییرات در تولید نفت ایران، گویای تغییر در میزان صادرات نفت ایران می‌باشد.

جدول 2- آمار اوپک درباره تولید نفت ایران

طبق آمار اوپک به طور میانگین میزان تولید نفت ایران در 7 ماه نخست سال 2021 نسبت به 7 ماهه نخست 2020، 350 هزار بشکه در روز بیشتر است که این اختلاف بیانگر بیشتر شدن میزان صادرات نفت ایران (که عمدتا به مقصد چین است) به میزان 350 هزار بشکه است.

به بیان دیگر اگر آمار اوپک دقیقا درست باشد، با توجه به آمار سازمان برنامه و بودجه مبنی بر صادرات 700 هزار بشکه‌ای ایران در سال گذشته، احتمالا آمار صادرات نفت ایران در سال جاری بین 1050 تا 1200 هزار بشکه نفت در روز بوده است (350 هزار بشکه افزایش)، نه روزانه هزار بشکه طبق ادعای اتاق بازرگانی تهران.

یا در محاسبه‌ای دیگر با توجه به ظرفیت پالایشی ثابت ایران 1.8 میلیون بشکه در روز، بر مبنای آمار اوپک اختلاف میزان تولید و ظرفیت ثابت پالایشی کشور برابر است با میزان صادرات نفت ایران. این رقم در 7 ماه نخست سال 2021 حدود 550 هزار بشکه در روز بوده است. البته به این عدد می‌توان میزان فروش نفت ذخیره شده در مخازن بنادر چین را هم اضافه کرد. به هر صورت، همه اعداد ذکر شده درباره صادرات نفت ایران که بین 550 تا 850 هزار بشکه در روز هستند با عدد اتاق بازرگانی (هزار بشکه در روز) اختلاف فاحشی دارند.

تصویر 2 نمودار تغییرات تولید نفت ایران در 7 ماهه نخست سال 2020 و 2021 را نشان می‌دهد که بر مبنای آن می‌توان به افزایشی بودن تولید و صادرات نفت ایران پی برد.

تصویر 2

*خبرگزاری فارس در پایان بر مبنای تمامی دیتاهای ذکر شده، تحلیل خود را درباره وضعیت صادرات نفت ایران ارائه خواهد کرد.

*گزارش ماهانه موسسه کپلر درباره صادرات نفت ایران به چین در سال 2021

دلیل چهارم غلط بودن اعداد و ارقام اتاق بازرگانی تهران، مبتنی بر اطلاعات ذکر شده توسط شرکت‌های ردیابی نفتکش‌ها ارائه می‌شود. در این راستا طبق آمار موسسه کپلر میزان صادرات نفت ایران به چین در 6 ماه نخست سال 2021 به شرح جدول 3 می‌باشد. این اعداد و ارقام با استفاده اطلاعات پراکنده شرکت کپلر که به صورت تک ماه یا میانگین چند ماه در خبرگزاری‌های خارجی منتشر شده بود، جمع‌آوری و تدوین شده است.

جدول 3- آمار شرکت کپلر درباره صادرات نفت ایران

در نتیجه طبق آمار شرکت کپلر میزان صادرات نفت ایران در 6 ماه نخست سال 2021 حدود 650 هزار بشکه در روز بوده است. این آمار تقریبا نزدیک به آمار ارائه شده توسط اوپک بوده و با اعداد و ارقام ذکر شده توسط اتاق بازرگانی اختلاف فاحشی دارد (این نکته تکراری نیز دوباره ذکر می‌شود که در حال حاضر تقریبا تمامی صادرات نفت ایران به مقصد چین است).

*تانکر ترکرز: صادرات نفت ایران به چین در برخی از ماه‌ها به 1.5 میلیون بشکه در روز رسیده است

به عنوان دلیل پنجم، آمار ارائه شده توسط شرکت تانکر ترکرز نیز ضمن نزدیک بودن به آمار اوپک و کپلر، بر کذب بودن ادعای اتاق بازرگانی تهران تاکید می‌کند. به گزارش بلومبرگ، گمرک چین در آمارهای جدید خود اعلام کرده که طی شش ماه ابتدایی سال ۲۰۲۱ هیچ نفتی از ایران وارد این کشور نشده است. این در حالی است که آمارهای شرکت‌های ردیابی نفتکش‌ها، از دو برابر شدن خرید نفت چین از ایران طی این دوره نسبت به سال گذشته خبر می‌دهد.

در این راستا شرکت ردیابی نفتکش‌ها، تانکر ترکرز گزارش داده است که در نیمه اول سال ۲۰۲۱ ایران روزانه به طور متوسط یک میلیون بشکه نفت راهی چین کرده است. این رقم حتی ۳۰ درصد بیشتر از خرید نفت چین از ایران در دوران قبل از تحریم‌ها هست.

همچنین شرکت ردیابی نفتکش‌ها، تانکر ترکرز در گزارشی دیگر میزان فروش نفت ایران در سال گذشته (2020) را ۵۰۰ هزار بشکه برآورد کرده است، اما در ادامه می‌گوید ایران هم‌اکنون روزانه یک میلیون بشکه صادرات نفت به چین دارد و در برخی ماه‌های سال جاری میلادی، حتی این رقم به ۱.۵ میلیون بشکه نیز اوج گرفته ‌است.

باید توجه داشت که با توجه به روش‌های مخفیانه ایران برای فروش نفت، اعداد و ارقام ذکر شده توسط موسسات معتبر خارجی همیشه از مقدار واقعی صادرات ایران کمتر خواهد بود، زیرا این موسسات قادر به شناسایی تمامی نفت‌کش‌های حامل نفت ایران نیستند.

*صادرات نفت ایران به چین نسبت به سال گذشته بیش از دو برابر افزایش یافته است

همانطور که در اواسط گزارش ذکر شد هر چند نمی‌توان به صورت تک به تک به گزارش‌های رسمی مراجع معتبر درباره میزان صادرات نفت ایران به چین استناد محکم کرد، اما می‌توان با تحلیل همه اعداد و ارقام ذکر شده درباره وضعیت کلی صادرات نفت ایران به چین قضاوت کرد. جدول 4 میزان صادرات نفت ایران به چین طبق پیش‌بینی موسسات مختلف در 6 الی 7 ماه نخست سال 2021 است.

جدول 4

بنابراین همانطور که مشخص است جریان صادرات نفت ایران به چین نه تنها متوقف نشده است بلکه نسبت به سال گذشته به بیش از دو برابر افزایش یافته است. در نتیجه تمامی تحریف‌های صورت گرفته مبنی بر اینکه "چین به دلیل تحریم از ایران نفت نمی‌خرد و ایران چاره‌ای جز مذاکره و امتیازدهی به آمریکا ندارد" و تحلیل‌های این‌چنینی که کشور در بن‌بست قرار دارد فاقد اعتبار است و اتفاقا چین در سال 2021 همکاری بیشتری با ایران برای فروش نفت داشته است./فارس