نقش افغانستان در معادلات سیاسی-امنیتی ترکیه

به گزارش راهبرد معاصر؛ در طی سال های گذشته، ترکیه در مسئله افغانستان نقش مهم و تعیین کننده ای را ایفاء نموده است که همین امر باعث شده تا امروز بسیاری از مقامات ترکیه بر این نظر باشند که آنکارا نسبت به سایر کشورهایی که به دنبال پر کردن خلا در افغانستان پساآمریکا هستند، از مزایا و جایگاه منحصر به فردتری برخوردار می باشد. بنابراین شرایط کنونی افغانستان می‌تواند فرصت‌های بالقوه‌ای را برای ترکیه فراهم کند. آنکارا از طریق افغانستان می تواند اهرم قدرت و نفوذ ژئوپلیتیک خود را در آسیای مرکزی افزایش داده و خود را در میان شرکایش در ناتو ارزشمندتر نشان دهد و در نهایت موقعیت و جایگاه خود را در میان ائتلاف بهبود ببخشد.

البته از منظر ترکیه، شرایط کنونی افغانستان تنها فرصت نیست؛ بلکه می تواند برای این کشور چالش هایی بیافریند. ترکیه از سو استفاده سازمان های تروریستی بین المللی به خصوص ولایت خراسان وابسته به داعش از شرایط کنونی افغانستان و همچنین مسئله پناهندگان احساس نگرانی می کند. در واقع هر دو مسئله می تواند امنیت ترکیه و در نتیجه اروپا را با خطر روبرو سازد.

در هنگام بحث در مورد سیاست خارجی آنکارا در افغانستان، مسئله تاریخ بسیار مهم می باشد و اغلب از سوی مقامات ترکیه به آن اشاره می شود. در دهه 1930م. ترک ها برای کمک به ارتش افغانستان، مربیان نظامی خود را به این کشور اعزام نمودند. در طی سال های بعد، ترکیه در حوزه آموزش و فرهنگ به افغانستان کمک های گسترده ای انجام داد. طی چند دهه، ازبک ها و ترکمن ها ( به عنوان اقلیت های ترک زبان در افغانستان) برای روابط بین دو کشور از اهمیت بالایی برخوردار بودند.

روابط ترکیه و افغانستان ( 2001 تا اکنون)

حملات یازدهم سپتامبر 2001م یک معظل بزرگ برای ترکیه به حساب می آمد. ترکیه به عنوان یکی از اعضای ناتو، علی رغم اختلافات داخلی، به سمت همکاری با ایالات متحده قدم برداشت. هشتاد درصد مردم ترکیه با استفاده از ارتش کشورشان در افغانستان مخالف بودند. مخالفان اسلام گرا آن زمان ترکیه یعنی حزب عدالت و توسعه با استقرار نیروهای ترکیه در افغانستان و اجازه استفاده آمریکایی ها از حریم هوایی و پایگاه های نظامی ترکیه برای چنین عملیاتی مخالفت کردند. با این وجود، در یک نوامبر 2001م ترکیه نخستین کشور با اکثریت مسلمان شد که به عملیات نظامی ایالات متحده علیه طالبان و القاعده پیوست. آنکارا در ابتدا 90 نیروی ویژه را برای کمک به آموزش شبه نظامیان ضد طالبان و حمایت از عملیات کمک های بشردوستانه در شمال افغانستان مستقر کرد. مصطفی بولنت اجویت نخست وزیر وقت ترکیه از ترس این که مسلمانان معتقد باشند که دولت ترکیه تصمیم گرفته است از جنگ آمریکا علیه اسلام حمایت کند، اظهار داشت: « کسانی که این کمپین را اقدامی علیه اسلام معرفی می کنند، با ارزش مهم اسلام یعنی صلح در تضاد می باشد.»

پرسنل نظامی ترکیه درطی کارزار نظامی ناتو در افغانستان بر روی « تلاش های مشاوره ای و بازسازی» متمرکز بودند. آن ها همچنین از سال 2015 فرودگاه بین المللی حامد کرزای را اداره می کنند. آنکارا همچنین در زمینه تلاش های دیپلماتیک برای کمک به طالبان و دولت اشرف غنی در مذاکرات صلح نقش مهمی را ایفاء کرد. رهبری ترکیه اغلب گفتگوهایی را در قالب هایی که شامل کابل ، طالبان و پاکستان می شد ، برگزار می کردند.

حکومت طالبان و فرودگاه بین المللی

با قدرت یابی طالبان در افغانستان، ترکیه مجبور شد تا سیاست خارجی خود را در زمینه روابط با افغانستان تعدیل ببخشد. در شرایط کنونی آنکارا سعی می کند که هر گونه اقدامی را با احتیاط انجام دهد و همچنین از شناسایی طالبان به عنوان دولت قانونی افغانستان اجتناب کرده است. «یوسف اریم» تحلیلگر سیاست خارجی شبکه تلوزیونی تی.آر.تی ورلد در مصاحبه با العربی الجدید می گوید: « ترکیه هنوز تصمیم نگرفته که چگونه با طالبان تعامل کند. آیا ترکیه برای گفتگو با طالبان تلاش خواهد کرد؟ بله، اما نه با مقامات در سطح بالا... ترکیه برای تداوم گفتگو از کانال های سطح پایین مانند فرستادگان، معاونان وزیر امور خارجه یا اعضای دستگاه امنیتی استفاده خواهد کرد. البته این کاری است که ترکیه با کشورهایی انجام می دهد که روابط رسمی با آنکارا ندارند. در واقع هدف این است که ترکیه از این مسئله آگاه شود که طالبان به دنبال چیست و اکنون در چه وضعیتی قرار دارد. ترکیه همچنین شرایطی را که برای شناسایی رسمی طالبان به عنوان دولت قانونی افغانستان لازم است فراهم می کند اگر ترکیه فرودگاه را اداره کند ، این امر به جامعه بین المللی، سازمان های غیردولتی و گروه های کمک های بشردوستانه اطمینان می دهد که فرودگاه امن است و به صورت حرفه ای اداره می شود. این موضوعی است که برای طالبان مثبت است، بنابراین از دیدگاه آنکارا باید بدون هیچ محدودیتی به رسمیت شناخته شود.»

ژئوپلیتیک قدرت بزرگ

نقش آنکارا در افغانستان با وجود تاثیرات منفی بر روابط ترکیه با قدرت های جهانی، اهرم های قدرت و نفوذ ترکیه را در منطقه افزایش دهد. رایان بول، تحلیلگر خاورمیانه در مصاحبه با استراتور می گوید: « استراتژی ترکیه این است که با کاهش چالش های بشردوستانه در افغانستان، شریک مفیدی برای ناتو وسایر کشورها باشد. ترکیه به نوبه خود با کاهش چالش های بشردوستانه در افغانستان، خدمات مفیدی را برای جامعه بین المللی و به ویژه ناتو ارائه می دهد.»

مصطفی گوربوز کارشناس ارشد مسائل خاورمیانه خاطرنشان کرد: « آنکارا معتقد است که هر گونه نقش حیاتی در کمک به رژیم جدید در کابل سودمند خواهد بود، صرف نظر از این که این امر با منافع ناتو مطابقت داشته باشد یا خیر. اردوغان استدلال می کند که اگر از پرونده افغانستان برای جلب رضایت واشنگتن استفاده نشود ، چنین دارایی ای می تواند به عنوان یک چانه زنی برای دریافت امتیاز در مورد سایر موضوعات بحث برانگیز در روابط آمریکا و ترکیه ارائه شود.» وی افزود: « در این مسیر، فرودگاه کابل در روابط ترکیه و چین از اهمیت بالایی برخوردار است. با توجه به اهمیت افغانستان در ابتکار کمربند و جاده، و نفوذ ترکیه در این کشور جنگ زده می تواند بر تصورات پکن از آنکارا به عنوان قدرت که به دنبال توسعه نفوذ در آسیای مرکزی است، بیفزاید. وقتی به افغانستان نگاه می کنیم ، این مرز بین پاکستان و ایران قرار دارد...این جغرافیای بسیار مهم به این معنی است که قرار است در ابتکار کمربند و جاده توقف مهمی باشد. حضور در افغانستان به ترکیه یک ابزار دیپلماتیک برای تعامل با پکن می دهد.»

تحول روابط ترکیه و طالبان

برخی از تحلیلگران بر این نظر هستند که طالبان اساسا به ترکیه در این مقطع نیاز دارد. با نگاه به ترکیه به عنوان شریک ضروری برای طالبان، امارت اسلامی مواضع خود را در قبال ترکیه نرم تر کرده و در قالب مذاکره با مقامات آنکارا در مورد ادامه نقش ترکیه در افغانستان پسا آمریکا موافقت کرده است. با توجه به تمرکز دولت جدید در کابل بر چالش های حکمرانی افغانستان، سوالاتی مانند عملکرد تنها فرودگاه بین المللی این کشور برای طالبان بسیار مهم است. بدون شک، ترکیه که این فرودگاه را اداره می کند، حیاتی ترین منبع اهرم قدرت و نفوذ آنکارا در افغانستان است. سهیل شاهین، سخنگوی طالبان در 13 سپتامبر اظهار داشت که «ما ترکیه را برادر مسلمان می دانیم و طالبان برای سیاست خارجی آنکارا احترام قائل هستند.» با این حال ، به نظر می رسد که منافع اصلی طالبان در ترکیه نه به اسلام ، بلکه به توانایی ترک ها در مورد مسائل ساخت و ساز، سرمایه گذاری، آموزش، مهندسی و غیره مربوط می شود. رابطه ترکیه با طالبان در حال حاضر بیشتر بر پراگماتیسم استوار است تا مسائل دیگر.

نگرانی ترکیه در مورد افغانستان

با وجود همه موقعیت های ژئوپلیتیک ، اقتصادی و دیپلماتیک که افغانستان پس از آمریکا ممکن است برای آنکارا فراهم آورد ، ترکیه از این می ترسد که چگونه وضعیت این کشور ویران شده از جنگ تحول پیدا کند. آنکارا نگران است که گروه های افراطی خشونت طلب مانند ولایت خراسان وابسته به داعش از شرایط کنونی افغانستان سوء استفاده کنند. این مهم است که به خاطر داشته باشید که تروریست هایی که از کشورهای آسیای میانه به عضویت گروه داعش در آمدند، مرگبارترین حملات را علیه ترکیه انجام دادند. همانطور که اریم توضیح داد ، افغانستان یک « دروازه» به آسیای میانه است هر نوع بی ثباتی در افغانستان امکان خروج از مرزهای خود را نیز دارد و این چیزی است که ترکیه در حال حاضر نمی خواهد ببیند.. نیروهای جهادی در آسیای مرکزی می توانند به ترکیه نفوذ کنند که یک نگرانی امنیت ملی است.»

با این حال مسئله پناهندگان چیزی است که احتمالاً بیشتر ترکیه را نگران می کند. نگرانی و هراس اصلی ترکیه ، جلوگیری از رسیدن سیلی از مهاجران دیگر به ترکیه و فشار گسترده بر اقتصاد بسیار متزلزل آن می باشد. مقامات ترکیه در حال حاضر که میزبان 3.7 میلیون پناهنده است، اعلام کرده که این کشور نمی تواند موجی از مهاجران افغان را بپذیرد. مقامات رسمی در آنکارا معتقدند که جامعه بین المللی ترکیه را در برخورد با پناهندگان سوری ناامید کرده است. در حال حاضر ترکها نمی خواهند بار سنگینی را از نظر مهاجرین افغان بر دوش بگیرند ، چرا که مشکلات جدی در اقتصاد آنها وجود دارد.

نقش ترکیه در افغانستان

با نگاهی به آینده، ترکیه درصدد است با مشارکت بازیگران مختلف در این کشور جنگ زده، نقش خود را در افغانستان گسترش دهد. مقامات آنکارا مصمم هستند تا در میان افکار عمومی جامعه بین الملل، دیدگاه مثبتی نسبت به ترکیه نمایش بگذرند و نشان دهند که این کشور در افغانستان با شرکای اصلی در غرب و خلیج فارس همکاری می کند. به احتمال زیاد، ترکیه به منظور پاسخ گویی طالبان به هنجارهای حقوق بین الملل و حقوق بشر به خصوص در مورد زنان و گروه های اقلیت قومی، مشتاق حمایت از تلاش های منطقه ای و بین المللی است. با این حال ، هنوز خیلی زود است که مشخص شود آیا ترکیه شانس واقعی نفوذ بر طالبان را دارد یا خیر. با توجه به ناشناخته بودن بسیاری از متغیرها در دوره کنونی، عدم اطمینان زیادی در مورد آینده روابط ترکیه و طالبان وجود دارد. با توجه به احساسات ضد پناهندگی و افزایش خشم در ترکیه، ورود بسیاری از مهاجران افغان به این کشور می تواند پیامدهای سیاسی و اجتماعی عمده ای را به دنبال داشته باشد.