جهان در برابر نیم درجه گرما

به گزارش راهبرد معاصر؛ «ما در حال حفر قبر خودمان هستیم»؛ این تاثیرگذارترین جمله‌‍ای بود که می‌شد در اجلاس تغییرات آب و هوایی گلاسکو معروف به کاپ26 آن هم از زبان آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل متحد بیان شود. جمله‌ای که در پس آن گرم شدن زمین از اعماق اقیانوس تا نوک قله‌ها و بالا آمدن سطح دریاها تا دو برابر نسبت به 30 سال پیش و تحت تاثیر قرار گرفتن چهار میلیارد نفر در دهه گذشته بود. سایر رهبران جهان هم خواستار جدی‌گرفتن معضل گرمایش جهانی و هماهنگی در اجرای راه‌کارهای مواجهه با آن شدند. گرتا تونبرگ، نوجوان مشهور در فعالیت‌های محیط زیستی هم که خطاب به جمعیت معترض در بیرون از اجلاس گلاسکو گفت: «دیگر شنیدن حرف‌های بیهوده و بی‌اثر کافی است.»

شاید باورش سخت باشد که همه این جملات تاثیرگذار فقط برای نیم درجه افزایش گرمای زمین است اما غافل از اینکه همین نیم درجه می‌تواند جهان را در ورطه نابودی بکشاند مثل اتفاقی که در حال حاضر در گواتمالا می‌افتد و طوفان و خشکسالی که باعث شده تا مردم روستا و شهر به مرز آمریکا پناه ببرند.

وعده‌های محیط زیستی، بدون تحقق!

بعد از دو سال که نشست تغییرات اقلیمی به دلیل شیوع بیماری کووید19 به تعویق افتاد، امسال بیست و ششمین نشست با 197 عضو و 25 هزار نفر شرکت کننده و فرود 400 جت شخصی اما آنطور که از دوربین رسانه‌ها از تصاویر رویارویی نخست وزیر هند با آنتونیو گوترش، بوریس جانسون و جاستین ترودو پیداست، نه با رعایت کامل پروتکل‌های بهداشتی برگزار شد. هدف اصلی این اجلاس تکمیل توافق بین‌المللی بود که در بیست و یکمین نشست در سال 2015 با عنوان معاهده پاریس مطرح شد. معاهده‌ای که کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای را هدف قرار گرفته بود و در تلاش بود تا تغییرات دمایی را به زیر دو درجه و در حالت مطلوب یک و نیم درجه حفظ کند اما ظاهرا خیلی موفق نبوده و خیلی‌ها میل به شرکت نداشتند مثل مجری معروف شبکه سی ان ان که در توییتی پرحاشیه که از آغاز اجلاس خبر می‌دهد، می‌گوید: «از ادینبورگ، 47 مایلی شرق گلاسکو اجلاس را گزارش می‌کنم»، توییتی که با تمسخر بقیه همراه شد آن هم درست زمانی که از پایگاه سی ان ان در ادینبورگ تا گلاسگو تقریبا یک ساعت و نیم راه است یا غیبت بعضی کشورها مثل روسیه.

همین عدم موفقیت باعث شد تا بخش علمی رویترز بنویسد: «جنگجویان محیط زیستی در بیرون از اجلاس در خیابان‌های گلاسکو به خاطر وعده‌های محقق نشده مراسم اعتراضی به پا کنند.» وعده‌هایی که امسال هم در اجلاس مطرح شدند و مشخص نیست چقدر عملی هستند مثل وعده رییس جمهور آمریکا برای نصف کردن میزان انتشار گاز گلخانه‌ای تا پایان دهه فعلی که رویترز درباره آن می‌نویسد که دستیارانش در اجلاس می‌گویند بایدن سعی خواهد کرد به رهبران جهان در این زمینه اطمینان دهد، حتی اگر سیاست‌های کلیدی برای کاهش کربن مشخص نباشد.» یا مثلا کشور هند؛ در حالی که از کرونای هندی و دلتا هنوز هم قربانی می‌دهد، نه تنها نخست وزیرش چهره عدم رعایت پروتکل‌های بهداشتی اجلاس می‌شود، بلکه آژانس خبری فرانسه در موردش می‌نویسد: «نارندا مودی، نخست وزیر هند وعده داده انتشار کربن را تا سال 2070 به صفر می‌رساند» نیویورک تایمز هم می‌نویسد: «هند قرار است انرژی‌های تجدیدپذیرش را افزایش دهد.» درست مثل وعده عجیب عربستان که تا سال 2060 سبزی کامل را وعده داد.

اولین قدم؛ نجات جنگل‌ها با کمک 1.7 میلیارد دلاری به مردم بومی

تیتر اول گاردین از این نشست سهم مردم بومی می‌شود که در جنگل زدایی آسیب زیادی می‌بینند؛ «1.7 میلیارد دلار برای حفاظت از جنگل‌ها». گویا بومی محوری، اولین قدم از این اجلاس برای مقابله با تغییرات آب و هوایی است که دولت‌های انگلیس، آمریکا، آلمان، نروژ تعهد کرده‌اند آن را به بومیان اختصاص دهند تا به نحوی از تخریب جنگل‌ها تا سال 2030 جلوگیری کنند. دقیقا همان مساله‌ای که شی جین پینگ، رییس جمهور چین، ژایر بولسونارو، رییس جمهور برزیل و جو بایدن، رییس جمهور آمریکا متعهد شده‌اند تا با هدف جلوگیری از جنگل زدایی یک بسته چند میلیون دلاری را برای حفاظت از مناطق وسیعی از تایگا شرقی سیبری تا حوضه کنگو که دومین جنگل بارانی بزرگ جهان است، اختصاص دهند اما جالب اینجاست که چین با وجود اینکه بیشترین تولید گازهای گلخانه‌ای را دارد، در بیانیه مکتوب کاپ 26 هیچ تعهد مالی نمی‌دهد و علی رغم اینکه آلف ویلز، مذاکره کننده ارشد سابق آفریقای جنوبی می‌گوید چین از منظر اقتصادی تا حد زیادی نماینده یک ابرقدرت اقتصادی است، به ویژه در میان کشورهای در حال توسعه و در حال حاضر این کشور در ارائه کمک به کشورهای در حال توسعه از آمریکا پیشی گرفته، حتی برای کشورهای درحال توسعه درخواست حمایت بیشتری می‌کند و آنطور که نیویورک تایمز می‌نویسد: «این کشور امسال هدف جدیدی را از انتشار گاز گلخانه‌ای پیشنهاد کرد که با هدفی که شش سال پیش عنوان کرده بود، متفاوت است.»

آمریکا هم با وجود اینکه از بیشترین تولیدکننده‌های کربن است و هدف بلندپروازانه‌ای از این انتشار دارد، اما هنوز نتوانسته قانونی برای دستیابی به آن تصویب کند. استرالیا و روسیه هم در این دهه هنوز تعهد جدیدی برای کاهش آلودگی هوا نداده‌‌‌اند. در همین حال، تنها تعداد کمی از کشورهای ثروتمند برای کمک به کشورهای فقیر و آسیب پذیر برای مقابله با آسیب‌های تغییرات اقلیمی که این کشورها نتوانسته‌اند برای آن کاری انجام دهند، پول و سرمایه اختصاص داده‌اند. همین دو عامل باعث شده تا احتمال موفقیت اجلاس کاپ26 نامشخص بماند.

27 کشور عضو اتحادیه اروپا متعهد به کاهش قابل توجهی در انتشار کربن هستند. اتحادیه اروپا یکی از دقیق‌ترین برنامه‌های جهان را برای تبدیل به یک اقتصاد بدون کربن تا سال 2050 ارائه کرد. برای همین موضوع، بروکسل در قانون متعهد شده که انتشار گازهای گلخانه‌ای خود را تا سال 2030 در مقایسه با سال 1990 به میزان 55 درصد کاهش دهد اما بحث‌های پیچیده و داغی در مورد چگونگی دستیابی به چنین کاهشی و اینکه مقدمات برای شرایط «سبز» چه هستند، وجود دارد. بعضی از کشورهای بزرگ و با نفوذ مثل فرانسه و لهستان می‌خواهند مقدمات برای شرایط سبز، انرژی هسته‌ای باشد، هم برای حمایت از زیرساخت‌های موجود و هم برای کاهش وابستگی سنتی به زغال سنگ. این پیشنهادها مستلزم این است که 38.5 درصد کل انرژی تا سال 2030 از انرژی‌های تجدیدپذیر باشد. بعضی دیگر مشتاق هستند تا توقف فروش خودروهای جدید گازوئیلی و حتی هیبریدی را تنها در 14 سال کاهش دهند.

اگرچه اتحادیه اروپا تنها حدود 8 درصد از انتشار کربن فعلی جهان را از آن خود کرده اما انتشار تجمعی آن از آغاز عصر صنعتی یکی از بالاترین‌ها در جهان است اما به عنوان یک بازار بزرگ، خود را به عنوان قدرت نظارتی مهم برای جهان می‌بیند و امیدوار است بتواند نمونه‌ای باشد تا فناوری‌های جدیدی را برای فروش به وجود بیاورد و استانداردهای جهانی را ارائه کند که می‌تواند به اقتصاد بدون کربن کمک کند. دیوید ساسولی، رئیس پارلمان اروپا که وظیفه دارد هر توافق را نهایتا تصویب کند، در بیانیه‌ای درباره نشست گلاسکو گفت: «ما نمی‌توانیم تحمل کنیم که این توافق شکست بخورد.»

سران دولت‌ها با چشم‌های بسته در برابر واقعیت تغییرات آب و هوایی؟

سوالات از این اجلاس زیاد است. سوالاتی که از هیچ راهی نمی‌توان به پاسخ قطعی آن‌ها رسید جز مرور زمان و بررسی اینکه کشورها هر کدام برای مقابله با تغییرات آب و هوایی به تعهداتشان عمل می‌کنند یا نه، مثل سوالی که گاردین از همسایه غربی ایران، ترکیه می‌پرسد؛ « چیزی برای سوزاندن باقی نمانده، آتش‌سوزی‌ و سیل‌ می‌تواند جریان آب و هوای ترکیه را تغییر دهد. آیا دولتی که به بتن اتکا دارد، می‌تواند یک رکورد وحشتناک زیست محیطی را تغییر دهد؟»

یا حاشیه‌های جنگجوی محیط زیستی تغییرات اقلیمی که این بار گرتا تونبرگ نبود، هر چند که گرتا هم به مراسم دعوت نشده بود و در جمع معترضین بود اما کسی که این بار توجه همه را به خودش جلب کرد، زنی 24 ساله از برزیل بود که برای اولین بار در صحنه جهانی ظاهر شد. در روز افتتاحیه اجلاس جهانی آب و هوا در گلاسکو، او با بیانی شیوا، توجه همه را به جنگل‌زدایی ویرانگر آمازون جلب کرد. «سورویی» گفت: «زمین صحبت می‌کند؛ او به ما می‌گوید که دیگر وقت نداریم. حیوانات در حال ناپدید شدن هستند. رودخانه‌ها در حال مرگ هستند و گیاهان مثل قبل گل نمی‌دهند.» سورویی در جمع معترضین گفت که سران دولت‌ها چشم‌های شما را روی واقعیت‌ها می‌بندند و جدول زمانی که برای کاهش انتشار کربن و کاهش استفاده از سوخت‌های فسیلی طراحی می‌کنند، کافی نیست. الان، سال 2030 یا 2050 نیست.

سورویی با یادآوری مرگ یکی از دوستان دوران کودکی خود که به گفته او تلاش کرده بود با جنگل‌زدایی مبارزه کند، به رهبران جهان گفت که از نزدیک شاهد تلفات تغییرات آب و هوایی بوده است. او گفت: «مردم بومی در خط مقدم شرایط اضطراری تغییرات آب و هوایی هستند. ما باید در مرکز تصمیماتی باشیم که در اجلاس در حال اتفاق افتادن است.» سورویی می‌گوید پدرش رییس قبیله‌ای بوده که به او یاد داده باید به ستاره‌ها، ماه، باد، حیوانات و درختان گوش داد.