برنامه دولت برای سروسامان دادن به صندوق‌های بازنشستگی چیست؟

به گزارش راهبرد معاصر سازمان تأمین‌اجتماعی و صندوق‌های بازنشستگی کشوری به دلایل بی شماری از قبیل ساختار‌های کهنه، کاهش ضریب پشتیبانی، کسری بودجه، عدم‌سرمایه‌گذاری مناسب و به‌روز نشدن قوانین مربوط در مشکلات غوطه ور شده اند. 

وضعیت صندوق‌های بازنشستگی کشور، مدت‌هاست به عنوان یک ابر چالش و یکی از تهدید‌های اصلی اقتصادی در کشور مطرح شده است. کارشناسان عوامل مختلفی را در شکل‌گیری بحران صندوق‌های بازنشستگی و وابستگی روزافزون و نگران‌کننده آن‌ها به منابع دولتی و بودجه عمومی نام برده‌اند که از جمله آن می‌توان به کاهش سن بازنشستگی و کاهش منابع ورودی به صندوق‌ها، اقتصاد تورمی و نرخ پایین رشد اقتصادی و نوسانات شدید ارزی، نظام بانکی ناکارآمد، محیط بی‌ثبات و پرریسک کسب‌وکارها و وابستگی شدید به دولت و پایین بودن نرخ بهره‌وری فعالیت‌های اقتصادی در صندوق‌ها اشاره کرد.

بر اساس آماری که معاونت رفاه وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی از وضعیت صندوق‌های بازنشستگی و تامین اجتماعی کشور منتشر کرده است، مشکلاتی که نظام بیمه‌ای و صندوق‌های بازنشستگی با آن دست و پنجه نرم می‌کنند بیش‌تر از قبل نمایان شده است. در بین صندوق‌های بیمه‌ای و بازنشستگی که در کشور وجود دارد، سازمان تامین اجتماعی، صندوق بازنشستگی کشوری و سازمان بازنشستگی نیرو‌های مسلح در وضعیت بحران قرار دارند و تنها صندوق بیمه اجتماعی روستاییان و عشایر است که در مقایسه با سایر صندوق‌ها باثبات و پایدار‌تر عمل کرده است.

بیمه اجتماعی روستاییان و عشایر تنها صندوق مستقل وزارت کار

شاخص‌هایی مانند نسبت پشتیبانی که بیانگر نسبت تعداد بیمه پردازان به مستمری بگیران صندوق‌های بازنشستگی است و نسبت منابع به مصارف را در پایداری صندوق‌ها نشان می‌دهد، می‌تواند تصویری دقیقی از بحران‌هایی که دولت سیزدهم و صندوق‌های بازنشستگی با آن رو به رو هستند ارائه دهد.

نسبت پشتیبانی صندوق‌ها باید بیشتر از ۳ باشد تا صندوق به منابع خارجی برای حفظ تعادل در منابع و مصارف نیازمند نشود. با توجه به میانگین نسبت پشتیبانی بیمه‌شدگان کشور، وضعیت اغلب صندوق‌های بازنشستگی بحرانی است. به طوری که بر اساس داده‌های پایان سال ۱۳۹۹ نسبت پشتیبانی در سازمان تامین اجتماعی۴.۵۱، صندوق بازنشستگی کشوری ۰.۶۵، سازمان تامین اجتماعی نیرو‌های مسلح ۰.۸۳ و این نسبت تنها در صندوق بیمه اجتماعی کشاورزان، روستاییان و عشایر ۱۱.۲۶ بوده است.

شاخص نسبت مصارف و منابع صندوق‌ها بیانگر وضعیت مالی صندوق‌هاست. داده‌ها نشان می‌دهد که سازمان تامین اجتماعی رشدی معادل ۲۵۰ درصدی را طی سال‌های ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۰ در مصارف داشته و سازمان بازنشستگی کشوری نیز رشد ۲۵۳ درصدی را در تنها سال ۱۳۹۸ تجربه کرده است. روند افزایشی این شاخص در صندوق بیمه اجتماعی کشاورزان، روستاییان و عشایر در سال ۱۳۹۸ متوقف شده و حتی در سال ۱۳۹۹ کاهش ۷ درصدی داشته که دلیل این اتفاق، افزایش درآمد‌های صندوق در مقایسه با مصارف و هزینه‌های آن نسبت به سال ۱۳۹۸ بوده است.

تامین اجتماعی بحرانی‌ترین صندوق بازنشستگی کشور

جوان بودن صندوق بیمه اجتماعی روستاییان وعشایر، ساختار و تشکیلات و حتی ماهیت ماموریت‌های آن از مهم‌ترین دلایل تفاوت صندوق روستاییان و سازمان تامین اجتماعی است، اما می‌توان گفت عملکرد حوزه سرمایه‌گذاری و طراحی و اجرایی سیاست‌های این صندوق می‌تواند تا حدودی دلایل تفاوت صندوق‌ها در شاخص‌های کلیدی را توضیح دهد.

منابع درآمدی سازمان تأمین اجتماعی شامل درآمد‌های حاصل از دریافت حق بیمه، حق بیمه انتقالی از سایر، کمک‌های بلاعوض ومازاد درآمد بر هزینه است. سهم درآمد حاصل از حق بیمه بالغ بر ۹۱ درصد از کل منابع سازمان در سال ۱۳۹۹ بوده که در مجموع منابع این سازمان نسبت به سال ۱۳۹۸، با افزایش دو برابری مواجه بوده است و حتی افزایش حدود ۱۰۰ درصدی ناشی از عرضه دارایی‌های سازمان در بورس نیز قادر به تامین رشد ۲۵۰ درصدی هزینه‌های سازمان در دو سال اخیر نخواهد بود.

بررسی عملکرد صندوق بیمه اجتماعی کشاورزان، روستاییان و عشایر نشان می دهد که این صندوق با اصلاح نظام سرمایه‌گذاری و کاهش درصد وجوه سپرده در سال ۱۳۹۸ و هدایت آن به سمت سهام‌های بنیادی توانسته در مدت مشابه رشد ۵۴۳ و ۵۶۰ درصدی را به ترتیب در ارزش سبد سرمایه‌گذاری و ارزش سبد بورسی خود رقم بزند.

یکی از مسیر‌های برون رفت صندوق‌های بازنشستگی کشور حکمرانی خوب است که از مسیر شفافیت و انتشار اطلاعات می‌گذرد، بنابراین انتخاب اصل شفافیت در برابر ناظران و به ویژه اعضای صندوق بی شک در بهبود حکمرانی و عملکرد صندوق‌ها موثر است. موضوعی که در صندوق بیمه اجتماعی روستاییان و عشایر به دلیل ماهیت اختیاری آن و لزوم ارائه عملکرد به جامعه هدف خود، بدل به اصلی اساسی شده و عنوان شفاف‌ترین صندوق را میان دستگاه‌های اجرایی زیر مجموعه وزارت تعاون، کار ورفاه اجتماعی برای آن به همراه آورده است.

التزام و تعهد به پاسخگویی که با انتشار گزارش‌های عملکرد مالی و بیمه‌ای لحظه‌ای، ماهانه و سالانه در صندوق بیمه اجتماعی روستاییان وعشایر و نیز گزارش‌های حسابرسی و انتشار صورت‌های مالی همراه بود، می‌تواند عامل کلیدی تفاوت در عملکرد این صندوق با سازمان تامین اجتماعی وحتی دیگر صندوق‌های بازنشستگی باشد./باشگاه خبرنگاران