ظرفیت های لجستیکی ایران برای رونق تولید چیست؟

به گزارش راهبرد معاصر؛ استفاده از مزیت های رقابتی تولید، زنجیره تامین اقتصاد ایران و مسائلی اینچنین همه در یک نقطه اتکای خاص به هم می رسندکه آن چیزی نیست جز اثر بخشی نظام لجستیک اقتصادی، در این گزارش به برخی از ظرفیت های مغفول و فعال نشده این حوزه می پردازیم:

چگونگی استفاده از ظرفیت لجستیکی ایران برای رونق تولید

آیا تا به حال کسی از شما معنای واژه لجستیک را پرسش کرده است؟ با وجود اینکه همۀ ما در زندگی امروزه به طور منظم با لجستیک سروکار داریم؛ اما حدود 70 درصد مردم با شنیدن این کلمه هیچ تعریفی از آن در ذهنشان متصور نمی شود، 25 درصد آن را حمل‌ونقل تعریف می‌کنند و تنها 5 درصد تعریف واقعی لجستیک یعنی (انبارداری و ذخیره سازی، حمل و نقل، مدیریت اطلاعات) را ارائه می دهند.

در واقع لجستيك به كليه فعاليت هاي هماهنگي اطلاق مي شود كه جهت بررسي، تحقيق، مطالعه و برآورد نيازها و احتياجات اوليه در زمينه وسايل و تجهيزات، ماشين ها و ابزارآلات، تاسيسات و قطعات از هر نوع و كليه امور مربوط به تهيه، توليد، بيمه، نگهداري، انبارداري، توزيع، حمل و نقل، تنظيم و تهيه روش انجام كار، طراحي سيستم و دستور العمل و نظارت بر موارد فوق انجام مي گيرد .(انجمن لجستیک ایران)

امروزه تمامی کشورهای موفق در حوزه اقتصاد به اهمیت لجستیک و ظرفیت های موجود در آن برای بهبود و گسترش فضای تولیدی خود پی برده اند و کمتر کشوری است که بتواند در زمینه های مختلف تجاری دنیا بدون داشتن نظام لجستیکی به رقابت بپردازد. از این رو در ادامه به این ظرفیت های ناب موجود در جمهوری اسلامی ایران برای تحقق رونق تولید در دو بخش لجستیک داخلی و لجستیک خارجی می پردازیم.

لجستیک داخلی

در ابتدا خاطر نشان می کنیم که منظور ما از لجستیک داخلی تمامی فعالیت های لجستیکی است که برای انبارداری و ذخیره سازی، حمل و نقل، مدیریت اطلاعات و... در پاسخگویی به نیازهای تولیدکننده و مصرف‌کننده داخلی می باشد. از آنجا که نبود نظام لجستیکی آسیب هایی را به اقتصاد کشور وارد کرده، نخست به آسیب شناسی این پدیده پرداخته و سپس منافع و مزیت های استفاده از نظام لجستیکی را بیان می کنیم.

ثبات اقتصادی مهمترین اصل بازی برای بازیگران اقتصادی است؛ در شرایط عدم ثبات، کشورها با مشکلات عدیده ای در حوزه های اقتصاد، فرهنگ و سیاست مواجه می شوند که از آن جمله می توان به تعطیلی کارخانه ها، نوسان زیاد قیمت ها، کوچک شدن سبد مصرفی اقشار کم درآمد، افزایش سن ازدواج، اعتصاب های طولانی مدت، فروپاشی نظام سیاسی و ... اشاره کرد. از این‌رو همواره رسیدن به ثبات اقتصادی یکی از اصلی‌ترین اهداف دولت ها و حکومت ها بوده است.

اگر نگاه دقیقی به بی‌ثباتی های اقتصادی داشته باشیم خواهیم دید که همه آنها متمرکز در اطلاعات ناکافی و یا عدم شفافیت آنها بوده‌‌اند. عدم هماهنگي هاي ميان سازماني در زنجيره تامین، عدم آگاهی از تعداد انبارها و موجودی آنها، عدم توجه به بیمه های اعتباری و... همه و همه به ناهمگونی و عدم اطلاعات کافی در زنجیره تامین برمی‌گردد. در ادامه به طور تفصیلی‌تر به هر کدام از این فقدان های اطلاعاتی پرداخته و مشکلات حادث شده از آنها را با محوریت آسیب به رونق تولید یادآور می شویم.

• عدم هماهنگي هاي ميان سازماني در زنجيره تامین: عدم وجود سیستم یکپارچه ما بین نهادهای لجستیکی از جمله گمرک، نظام بانکی، وزارت جهاد کشاورزی، وزارت صنعت معدن و تجارت و ... باعث ایجاد رانت های اطلاعاتی شده و افراد از محل این اطلاعات انحصاری به قاچاق کالا، واردات کالاهای غیر ضروری و استفاده از آربتراژهای مکانی و زمانی می پردازند که همه این ها باعث تضعیف تولید ملی و پرورش روحیه سفته بازی در کشور می شود.

• عدم آگاهی از تعداد انبارها و موجودی آنها: اقتصاد زیر زمینی پدیده غالب کشورهای درحال توسعه بوده و مبارزه با آن به جهت ایجاد شفافیت و کاهش شوک های وارده به اقتصاد از اولویت های این کشورها می باشد. ایران اسلامی نیز از این پدیده مستثنی نبوده و همواره دیده ایم که احتکارهای نابه جای عده‌ای سودجوی اقتصادی در شرایط کمبود باعث تشدید این پدیده و افزایش غیر حقیقی قیمت ها شده است. عدم وجود اطلاعات کافی از انبارهای اقتصادی و عدم برخورد با انبارهای زیر زمینی همواره باعث تشویش بازار شده و نااطمینانی را مهمان سفره بازیگران اقتصادی کرده است.

• عدم توجه به بیمه های اعتباری: تجارت جهانی عرصه ای پرخطر و با ریسک فراوان است. جدای از اینکه تولیدکننده ما برای ارائه کالاهای خود با قیمت تمام شده پایین تر نیاز به نظام لجستیکی با خدمات تمام شده ارزان تر دارد؛ وجود نهاد‌های بیمه‌گر در حوزه کسب وکار یا همان بیمه های اعتباری یکی از ضروریات نظام لجستیکی در زمینه اطلاعات است که به دلایل متعددی هنوز در کشور ما مرسوم نگشته است که برخی از آن دلایل عبارت‌اند از: وجود ابهام در ارزیابی ریسک به دلیل بازار ارز و سرمایه و تورم افسار گسیخته، افزایش مشکلات بنگاه های اقتصادی و کاهش توان رقابت پذیری به دلیل تحریم، عدم توان قضایی برای برخورد با دریافت کنندگان محدود وام های کلان اقتصادی با وابستگی های سیاسی، عدم وجود افراد دارای صلاحیت برای کارشناسی طرح های اقتصادی که تقاضای بیمه دارند و... .

با بررسی مشکلات موجود و درک این مطلب که اکثر قریب به اتفاق موانع رونق تولید سر رشته‌هایی در بحث نظام لجستیکی دارند، حال به راه‌کارهایی برای بهبود این نظام در جهت تسهیل امر تولید و رونق روز افزون آن می‌پردازیم.

• ایجاد ساختار مدیریت لجستیک یکپارچه ملی
• حمایت از شکل‌گیری استارت اپ های لجستیکی در زمینه های مختلف از جمله حوزه های الکترونیک لجستیک
• حمایت از بخش خصوصی در جهت افزایش توان زیرساختی لجستیکی از جمله سیلو، بنادر، راه و ...
• حمایت از شکل‌گیری نقاط لجستیک منطقه ای با توجه به زیرساخت های موجود (راه‌آهن، راه و...)

لجستیک خارجی

در اینجا لازم است خاطر نشان کنیم که منظور ما از لجستیک خارجی تمامی فعالیت های لجستیکی است که برای انبارداری و ذخیره سازی، حمل‌ونقل، مدیریت اطلاعات و... در پاسخگویی به نیازهای تولیدکننده و مصرف‌کننده خارجی صورت می‌گیرد.

ایران اسلامی در همسایگی خاکی با 7 کشور عراق، ترکیه، ارمنستان، ترکمنستان، افغانستان، پاکستان و آذربایجان بوده که به عبارتی دارای 6000 کیلومتر مرز خاکی؛ و 2700 کیلومتر مرز دریایی است. نکته دیگر وجود تنگه هرمز در جغرافیای ایران است که حدود 30 درصد نفت دنیا از آن عبور می‌کند. با این حال کشور ما تاکنون از این ظرفیت بالقوه خود استفاده چندانی نبرده است و اهمیت اتمام کریدور های شمال به جنوب و شرق به غرب همیشه نادیده گرفته می‌شود.

استفاده از ظرفیت عظیم ترانزیتی ایران می‌تواند هم از لحاظ استراتژیکی جایگاه ایران را در منطقه گسترش دهد و هم باعث ایجاد فرصت‌های شغلی و یا ابتکارات تولیدی در زمینه ترانزیت شود. نکته قابل ذکر این است که ما باید بدانیم که کشورهای جهان نیاز لجستیکی خود را به هر نحوی که شده و از هر راهی مرتفع می‌سازند و اگر ما دیر وارد این عرصه شویم مزیت رقابتی در امر لجستیک منطقه‌ای را از دست می‌دهیم.

یکی از ظرفیت های لجستیکی که می تواند در کنار بحث ترانزیتی مورد توجه قرار گیرد بحث گردشگری است. ما برای ورود گردشگران به کشور نه برنامه‌ریزی صحیحی انجام می‌دهیم و نه توان زیرساختی آن را داریم. بهبود فضای لجستیک داخلی به بهبود لجستیک خارجی کمک می کند و بالعکس یعنی ما باید این دو را در خلال یکدیگر پیش ببریم و در واقع نیز اینها از هم جدا نیستند.

بحث دیگری که در حوزه لجستیک خارجی مطرح می‌شود توان تحریم‌گریزی جمهوری اسلامی است زیرا هنگامی که منافع کشورهای زیادی به منافع شما پیوند بخورد دیگر به راحتی نمی توان منافع شما را زیر سوال برد. چهارچوب تجارت بین الملل اقتضای این را دارد که همیشه شرکاء بزرگ‌تر و استراتژیک‌تر حفظ شوند و در مواقع تعارض منافع آنها که منفعت کمتری دارند کنار گذاشته می‌شوند، لذا ما باید با ایجاد ظرفیت لجستیکی چنان انگیزه‌هایی برای ایجاد منافع دوسویه پر قدرت ایجاد کنیم که دیگر هیچ کشوری جرئت تحریم ما را نداشته باشد.

بهره سخن

ظرفیت موجود در امر لجستیکی برای تمامی کشورها آشکار شده است، در زمانه‌ای که همه به دنبال راه‌هایی برای افزایش بهره‌وری، سود بالاتر، کاهش ریسک، تسهیل و تسریع مبادله و ... هستند؛ غفلت از این مهم می تواند خسارات جبران‌ناپذیری را به کشور ما وارد سازد. البته این یک دوگان است که آن روی سکه نمایانگر رشد و ترقی است و هرچه ما در بهبود و گسترش ظرفیت لجستیکی تلاش کنیم به رونق تولید ملی و حمایت از کار و سرمایه ایرانی کمک کرده‌ایم.