چرا کشورهای حاشیه خلیج فارس به دنبال برقراری ارتباط با ایران هستند؟

به گزارش راهبرد معاصر، بسیاری از کشورهای عربی حوزه خلیج فارس که اغلب بر سر سیاست های خود در قبال ایران اختلاف نظر داشتند، اکنون در حال بررسی موارد گسترش همکاری با تهران می باشند.  در سال گذشته ایران و عربستان سعودی در چندین دور گفتگو شرکت کرده‌اند ( اما هنوز روابط دیپلماتیک طرفین از سر گرفته نشده است). مقامات امارات متحده عربی و ایران در پایان سال ۲۰۲۱ دیدارهای دیپلماتیک در سطح عالی برقرار کردند که نوید بخش شکل جدیدی از روابط بین دو کشور است. اخیرا قطر میزبان سید ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران در نخستین سفر رسمی خود به یکی از کشورهای شورای همکاری خلیج فارس بود. این نخستین سفر یک رئیس جمهور ایران به قطر در یازده سال گذشته بود.

هنگامی که سید ابراهیم رئیسی در ماه فوریه با تمیم بن حمد آل ثانی امیر قطر دیدار کرد، دو رهبر ۱۴ توافق نامه برای همکاری بیشتر در زمینه حمل و نقل هوایی، تجاری، کشتیرانی، رسانه، لغو شرایط ویزا، برق، آموزش و فرهنگ امضا کردند. سید ابراهیم رئیسی در کنفرانس خبری مشترک گفت: « ما معتقدیم که سطح همکاری های موجود بین کشورهای منطقه با مناسبات احتمالی تناسب ندارد... ایران به دنبال تقویت این روابط است؛ زیرا هدف ما همگرایی منطقه ای است.»

سفر سید ابراهیم رئیسی به دوحه نشان دهنده برخی خوش بینی ها در مورد بازگشت به توافق هسته ای ( برجام)، لغو برخی از تحریم های آمریکا و بهبود روابط بین ایران و برخی از کشورهای عربی خلیج فارس است. ایران با بهبود روابط منطقه ای با همسایگان خود به خصوص در عرصه تجارت و سرمایه گذاری به دنبال تضمین دستاورد اقتصادی بیشتر است. سفر ابراهیم رئیسی به دوحه، مذاکرات ایران و عربستان و دیدارهای بلندپایه مقامات اماراتی و ایرانی در سال ۲۰۲۱ نشانه های مختلف از شتاب در جهت بهبود روابط بین کشورهای عربی حوزه خلیج فارس و ایران است.

در ماه نوامبر ۲۰۲۱م، کارگروه ایالات متحده آمریکا و شورای همکاری خلیج فارس درباره ایران بیانیه ای مبنی بر حمایت از روابط اقتصادی بیشتر بین کشورهای عربی حوزه خلیج فارس و ایران صادر کرد. ( البته پس از لغو تحریم های امریکا تحت چارچوب برجام). این نشانگر آن است که نزدیکی روابط کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس به ایران به احتمال زیاد به موفقیت مذاکرات وین وابسته است.

تلاش‌ برای گسترش صلح

در دوره تنش زدایی منطقه ای، برخی از کشورهای عربی خلیج فارس با ایران ارتباط برقرار کرده اند که این امر بیشتر ناشی از ضرورت است. در اوج کارزار فشار حداکثری دولت ترامپ در سال ۲۰۱۹م، امارات متحده عربی به دنبال مجموعه ای از حملات به نفت کش ها در آبراهه‌های استراتژیک خلیج فارس وارد گفتگوی امنیتی دریایی با مقامات ایرانی شد. در طی دوران تحریم قطر از ژوئن ۲۰۱۷ تا ژانویه ۲۰۲۱م روابط ایران و قطر بسیار گسترش یافت. بلافاصله پس از شروع تحریم ها، ایران چندین هواپیما با مواد غذایی به قطر فرستاد تا کمبود مواد غذایی ناشی از تحریم های تجاری را کاهش دهد. قطر همچنین از حریم هوایی برای دور زدن محدودیت های حریم هوایی ناشی از تحریم عربستان سعودی، امارات متحده عربی و بحرین استفاده کرد.

در دوران تحریم، واردات قطر از ایران کمتر از ۱۰۰ میلیون دلار در سال به بالاترین میزان خود یعنی ۴۰۰ میلیون دلار رسید. علیرضا پیمان پاک، رئیس سازمان توسعه تجارت ایران ، درست قبل از سفر ابراهیم رئیسی به دوحه گفت: مبادلات تجاری ایران و قطر در حال حاضر رقم کوچکی در حدود ۳۰۰ تا ۴۰۰ میلیون دلار است؛ در حالی که پتانسیل افزایش آن به یک میلیارد دلار در سال آینده وجود دارد. ابراهیم رئیسی بلافاصله پس از دیدار از انجمن بازرگانان قطری و هیئت ایرانی در حاشیه اجلاس کشورهای صادر کننده گاز، هدف ایران را افزایش روابط تجاری دوجانبه به یک میلیارد دلار و ایجاد ارتباط نزدیک تر بین موسسات و گروه های تجاری ایران و قطر اعلام کرد.

قطر همچنین در حال بهبود روابط دیپلماتیک با ایران است و به دنبال ایفای نقش گسترده تر به عنوان میانجی می باشد. قطر پیشنهاد کمک بین آمریکا و ایران در مورد مذاکرات هسته ای را داده است. برخی از گزارش ها حاکی از آن است که دوحه می تواند گفتگوی غیرمستقیم بین آمریکا و ایران را تسهیل ببخشد و همچنین از موضوعات خاص مانند مبادله زندانیان دو تابعیتی حمایت کند. وزرای خارجه ایران و قطر در ماه های اخیر دیدارها و تماس های تلفنی مختلفی داشته اند که نشان دهنده سطح رو به رشد ارتباطات و همکاری بین رهبری قطر و نظام جدید تهران است. سفر رسمی ابراهیم رئیسی به دوحه بازتاب این روند است.

وعده همکاری بیشتر بین ایران و قطر

در بحبوحه افزایش تنش بین روسیه و غرب بر سر اوکراین و نگرانی های فزاینده در مورد ثبات بازارهای جهانی انرژی در حالی که اروپا فعالانه به دنبال کاهش اتکای خود به انرژی روسیه است ؛ سید ابراهیم رئیسی در جریان سفر خود در نشست کشورهای صادرکننده گاز در دوحه (از ۲۱ تا ۲۲ فوریه) شرکت کرد. فراتر از پس زمینه بازارهای انرژی جهانی نامشخص، مذاکرات غیرمستقیم میان آمریکا و ایران برای احیای برجام ادامه یافت. بازگشت به توافق می تواند تحریم های اقتصادی آمریکا را علیه ایران لغو کند و امکان افزایش صادرات نفت و گاز ایران را هموار سازد. قطر و ایران دارای بزرگترین میدان گازی جهانی یعنی میدان شمالی در قطر و پارس جنوبی در ایران هستند. با این حال، از آن جایی که ایران دارای دومین ذخایر بزرگ گاز طبیعی و چهارمین ذخایر بزرگ نفت در جهان است، پتانسیل برای همکاری بسیار بالاست.

در سفر ابراهیم رئیسی، قراردادهای همکاری ایران و قطر با طرح‌هایی برای اتصال شبکه های برق، بهبود هماهنگی بین مناطق آزاد تجاری و تقویت تجارت، سرمایه گذاری و گردشگری امضا شد. فراتر از بخش های کلیدی اقتصادی، سایر توافق نامه ها بر بهبود همکاری ها و مبادلات آموزشی به خصوص در علم و فناوری متمرکز بودند. این امر همچنین شامل فرصت‌هایی برای یادگیری زبان فارسی در قطر و زبان عربی در ایران می شود. در انتهای دیگر طیف امکان سنجی، مقامات دو کشور علاوه بر پروژه های زیربنایی، مانند ساخت تونل بین دو کشور که طولانی ترین تونل زمینی جهان خواهد بود گفتگو کردند و بدین ترتیب جابه‌جایی بیشتر مردم و کالا تسهیل می شود.

نقش ایران در حمایت از قطر در طول تحریم اعمال شده توسط برخی از کشورهای شورای همکاری خلیج فارس، گام مهمی در بهبود روابط دوجانبه بود. کارگروه آمریکا و شورای همکاری خلیج فارس در مورد ایران بیانیه ای منتشر کرد که در آن پیشنهاد نمود: ایران می تواند به ایجاد منطقه ای امن تر و باثبات تر کمک کند. این بیانیه خاطر نشان کرد که اعضای شورای همکاری خلیج فارس برای ایجاد کانال های دیپلماتیک موثر با ایران برای جلوگیری ، حل و فصل یا کاهش تنش ها همکاری می‌کنند و آن ها امیدوارند که تلاش های دیپلماتیک در طی زمان برای ترویج روابط صلح آمیز در منطقه مبتنی بر مبادلات اقتصادی و فرهنگی توسعه یابد. در ادامه این بیانیه آمده است: آمریکا و اعضای شورای همکاری خلیج فارس تاکید کردند که روابط عمیق‌تر اقتصادی پس از لغو تحریم‌های آمریکا در چارچوب برجام در راستای منافع متقابل منطقه است.

 اگر برجام احیا نشود، کشورهای عربی خلیج فارس ممکن است در ادامه روابط خود با ایران تردید کنند. با این حال با برجام یا بدون برجام، ایران یک همسایه پرقدرت است و کشورهای عربی خلیج فارس به دلایلی از جمله خستگی ناشی از منازعات، پیامدهای اقتصادی همه گیری ویروس کرونا، تصور کاهش حضور آمریکا در خلیج فارس و تهدیدات امنیتی بزرگتر از تغییرات آب و هوایی تا نگرانی های بهداشت عمومی به دنبال گفتگو و دیپلماسی هستند. اما حتی اگر برجام احیا نشود، کشورهای عربی خلیج فارس به احتمال زیاد به دنبال راه‌هایی برای همکاری با ایران و ایجاد ثبات در منطقه خلیج فارس خواهند بود.