آیا جنگ با روسیه، برگ عبور اوکراین از درهای اتحادیه اروپا می شود؟

به گزارش راهبرد معاصر؛ اوایل ماه مارس و در همان روزهايي که اوکراين درگير جنگ با روسيه شده بود، رئيس جمهور اين کشور طی یک سخنرانی پرشور ویدیویی دست یاری به سمت اروپایی ها دراز کرد و درخواست عضويت کشورش در اتحاديه اروپا را بواسطه یک «روند ویژه» و در سریعترین زمان ممکن را پيش کشيد.

اين درخواست بلافاصله با روي گشاده پارلمان اروپا روبرو شد. چراغ سبز مقامات اروپايي به اوکراين در حالی نشان داده شد، که پیوستن به این اتحادیه به پيچيدگي و درازمدت شهره است. روندي که بسياري از کشورها را سالهاست پشت در اتحاديه اروپا نگه داشته است.

طبق ماده ۴۹ پیمان لیسبون پس از ارسال درخواست از سوی کشور متقاضی، ۲۷ کشور عضو باید به اتفاق آرا از کمیسیون اتحادیه اروپا بخواهند تا درخواست عضویت را بررسی کند. اگر نتیجه بررسی کمیسیون این باشد که  مذاکرات بر سر پیوستن کشور متقاضی امکان پذیر است، رای‌گیری بر سر نامزدی این کشور در شورای اتحادیه اروپا که کشورهای عضو در آن نماینده دارند، برگزار می‌شود. با تأیید آنها، کشوری که مایل به پیوستن باشد، رسماً به عنوان نامزد عضویت پذیرفته می‌شود.

اما این پایان ماجرا نیست و پس از ‌آن مذاکرات پیوستن نهایی از سوی یک کنفرانس از دول عضو آغاز می‌شود که البته می‌تواند سال‌ها ادامه یابد. ترکیه درخواست عضویت خود را در سال ۱۹۸۷ مطرح کرد و از سال ۲۰۰۶ یعنی ۱۶ سال پیش مذاکرات بر سر پیوستن این کشور به اتحادیه اروپا شروع شد. مذاکرات بر سر مونته نگرو از سال ۲۰۱۲ و صربستان از سال ۲۰۱۴ شروع شده است.

نظربه اينکه يکي از شروط اصلي عضويت در اتحاديه اورپا داشتن ثبات اقتصادي و سياسي کشور متقاضي است، چراغ سبز اين اتحاديه به کيف در بحبوحه جنگ اين کشور محل تامل است و اقدام اروپا بیشتر به ژستي نمادين در برابر روسیه مي نمايد تا یک اقدام واقعی.

پیشینه روابط اوکراین با اتحادیه اروپا به دو سال پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و توافق بوداپست (۱۹۹۴) برمی گردد. در دسامبر ۲۰۰۸، ۴۴.۷ درصد از مردم اوکراین در یک نظرسنجی به الحاق کشورشان به اتحادیه اروپا رای مثبت دادند. در آوریل سال ۲۰۲۱ میلادی و همزمان با تشدید تنش های کیف و مسکو، ولودیمیر زلنسکی در دیدار با همتای فرانسوی خود و نیز صدراعظم آلمان بازهم درخواست آغاز روند عضویت اوکراین در اتحادیه اروپا را مطرح کرد.

پارلمان اروپا سرانجام در ۱۰ اسفند سال گذشته با ٦٣٧ رای مثبت، ١٣ رای مخالف و ٢۶ رای ممتنع درخواست اوکراین برای پیوستن به اتحادیه اروپا را پذیرفت. اما این تنها به منزله آغاز روند بررسی عضویت اوکراین است.

برخی از کشورهای اروپایی، عضویت اوکراین در این اتحادیه  را آنهم در شرایط جنگ با روسیه مخاطره‌آمیز قلمداد می کنند، زیرا روسیه یکی از شروط خروج نیروهایش از این کشور را بی‌طرفی کامل اوکراین عنوان کرده است.

کشورهاي اروپايي با شروع جنگ در اوکراين در پاسخ به درخواست کمک و حمايت زلسنکي به موضع گيري لفظی و محکوم کردن  روسیه بسنده کرده بودند، به طبع با رای مثبت اولیه به تقاضای عضویت اوکراین تنها میخواستند همبستگی نمادین خود را به رخ روسيه بکشانند.

شارل میشل، رئیس شورای اروپا متعاقب این درخواست، زلنسکی را "تجسم ارزش‌های اروپایی" توصیف کرد و گفت اوکراین می تواند در شرایط کنونی ارتباط نزدیک تری با نهادهای اروپایی داشته باشد. اورسولا فون در لاین، رئیس کمیسیون اروپا نیز اوکراینی ها را از خود خواند و گفت ما می‌خواهیم آنها در درون اتحادیه باشند؛ اما هنوز راه زیادی در پیش است.

این دست اظهارنظرها در کنار روند طولانی عضویت در اتحادیه اروپا و نیز جنگی که تا قلب اوکراین کشیده شده، آینده عضویت این کشور را در اتحادیه اروپا به چالش می کشد.  به هر روی اوکراین کماکان پشت درهای اتحادیه اروپا است و راهی جز طی کردن رویه معمول، طولانی و دشوار را ندارد.

در مصاحبه پیش رو، مسیر اوکراین برای عبور از درهای اتحادیه اروپا را با تهمینه بختیاری، کارشناس مسائل اروپا مورد تحلیل قرار دادیم.

بختیاری در ابتدا اختلافات درونی اروپایی ها بر سر عضویت اوکراین در این اتحادیه را از چند بعد قابل ارزیابی دانست و گفت: اوکراین در واقع خط مرزی بین روسیه و اروپا محسوب می شود و روسیه همواره بر روی این کشور حساسیت خاصی داشته است.

این کارشناس سیاسی مواضع اروپایی ها در خصوص پیوستن اوکراین به جمع اعضای این اتحادیه  را به سه دسته تقسیم کرد و افزود: دسته اول بشدت مخالف پیوستن هر عضو جدیدی به اتحادیه اروپا هستند و معتقدند این اقدام موتور تصمیم گیری در اتحادیه اروپا را کند می کند، به همین دلیل به طور کلی مخالف پیوستن هر کشور جدیدی به این اتحادیه هستند.

بختیاری ادامه داد: گروه دوم بر این باورند که اتحادیه اروپا باید کل کشورهای این قاره را دربرگیرد و به همین خاطر همواره تسهیل گر ورود کشورهای دیگر به این اتحادیه هستند. اما گروه سوم از لحاظ سیاسی مخالف پیوستن اعضای جدید به اتحادیه اروپا هستند و نگرانی هایی از بابت مواضع و واکنش های احتمالی روسیه نسبت به این قضیه دارند. به همین جهت یک توافق کلی بر سر مسئله عضویت اوکراین در اتحادیه اروپا وجود ندارد. از طرف دیگر مسئله پیوستن اوکراین به ناتو باعث حساسیت بیشتر روسیه شد، و همین مسئله عامل اصلی جنگ میان روسیه و اوکراین شد. به باور این کارشناس مسائل اروپا، روسیه به نوعی اوکراین را حیات خلوت خود می داند و پیوستن این کشور به ناتو را برنمی تابد و دلیل اصلی جنگ اخیر اوکراین نیز شاید اصرار زلنسکی برای پیوستن به ناتو بود. بختیاری با اشاره به ناکارآمدی اتحادیه اروپا در برخی ابعاد یادآور شد: نکته مهم این است، در داخل اوکراین هم مخالفت هایی در خصوص پیوستن به اتحادیه اروپا وجود داشته، بویژه با همه پرسی برگزیت که در آن انگلیسی ها به خروج از این اتحادیه رای مثبت دادند. این کارشناسان اوکراینی،  اتحادیه اروپا را یک اتحادیه ناکارآمد می دانند. زیرا نه تنها به اهدافی که در ابتدا مطرح کرده بود، نرسیده بلکه حتی همان توانایی پیشین این اتحادیه را هم زیر سوال رفته است.

بختیاری درباره موضعگیری کشورهایی اروپا و سرنوشت جنگ اوکراین گفت: تحولات از ماه مارس اوکراین تاکنون نشان داده که اروپایی ها چندان نتوانستند به دولت زلنسکی کمکی کنند و اقدام آنها بیشتر به خطابه و حمایت های لفظی محدود شده است. پیمان ناتو هم نتوانسته موضع جدی در قبال تحولات اوکراین در پیش بگیرد. از این نظر احتمالا تنش میان اوکراین و روسیه به آتش بس و توافق ختم شود، اما در نهایت دست برتر با روسیه خواهد بود و نتیجه انفعال کشورهای اروپایی منجر به تضعیف اوکراین خواهد شد.

این کارشناس مسائل اروپا دو فرجام را برای جنگ اوکراین متصور است: اول اینکه اوکراین به یک منطقه کاملا بی طرف تبدیل و یک منطقه حائل در نظر گرفته می شود، ضمن اینکه احتمال تجزیه بخش هایی از این کشور هم مطرح است. احتمال دوم اینست که روسیه به طور کاملا اوکراین را تحت حمایت خود بگیرد و مرزهای خود را تا آنسوی مرزهای این کشور گسترش دهد و اوکراین را به نوعی البته نه به صورت رسمی، به خودش انضمام کند.

بختیاری تاکید می کند: همانطور که می دانید اروپایی ها به نسبت آمریکا، انعطاف نسبی در برابر روسیه از خود نشان دادند. اما در نقطه مقابل آمریکا خیلی سخت با اقدامات جدید روسیه برخورد کرد. نکته مهم اینست که آمریکا تحریم هایی را علیه روسیه وضع کرد که بیشترین آسیب این تحریم ها متوجه اروپایی هاست. تحریم گاز روسیه، به زیان اروپایی ها منجر شده و باعث افزایش قیمت سوخت و حامل های انرژی شده است. همین مسئله عملا بحران هزینه های معیشت را در این قاره رقم زده است. در نتیجه اروپایی ها شاید بیشتر از اینکه از روسیه به دلیل حمله به اوکراین ناراحت باشند، از متحد دیرینه خود برای وضع این تحریم ها رنجیده باشند. تحریم هایی که تحول محسوس برای آنها از بعد هزینه های گاز و حتی قطع گاز در برخی کشورها مثل بلغارستان را به دنبال داشت و عملا منجر به آشوب و آشفتگی در این کشورها می شود.

این کارشناس روابط بین الملل افزود: نتیجه تحریم ها مثل یک بوم رنگ به کشورهای اروپایی برمی گردد و این مسئله باعث می شود، کدورت و اختلاف میان روسیه و اروپا در دراز مدت منجر به تعامل آنها با مسکو بر سر گاز بویژه در فصل سرما شود. آنها به سمت مماشات با روسیه پیش خواهند رفت زیرا زندگی بسیاری از اروپایی ها به گاز روسیه ارتباط می یابد. هر چند بگویند به دنبال قطع وابستگی به روسیه از حیث انرژی هستیم، اما دست کم در کوتاه مدت چنین موضوعی امکان پذیر نیست. نظرسنجی ها نشان می دهد مردم اروپا از اقدامات آمریکا برای تحریم روسیه چندان خرسند نیستند، چون می دانند این تحریم ها فاقد اثر بازدارندگی بوده و بیشتر به زیان معیشتی مردم اروپا شده و آن ها را به طور جدی برای پرداخت هزینه های انرژی دچار چالش کرده است. در نهایت نمی توان  گفت این مسئله به تنش میان اروپا و آمریکا منجر می شود، اما بی توجهی به خواسته های آمریکا از سوی اروپا در این موضوع قابل پیش بینی خواهد بود.