۸ توصیه به دولت قبل از اجرای طرح هدفمندی ارز ترجیحی

به گزارش راهبرد معاصر  در روزهای اخیر اجرای کامل طرح "هوشمندسازی یارانه‌ها" در دستور کار دولت قرار گرفته است. بر این اساس بعد از تصویب قانون بودجه 1401 و تکلیف مجلس شورای اسلامی به دولت برای مدیریت یارانه ارزی مربوط به واردات کالاهای اساسی عملا شاهد یک گردش بزرگ در جهت گیری سیاستهای اقتصادی کشور خواهیم بود.

آن طور که وزارت اقتصاد از قبل اعلام کرده بود طرح آزادسازی یارانه ها به صورت تدریجی انجام خواهد شد، بر اساس اطلاعات موجود کل یارانه مربوط به آرد صنعتی در یک سال رقمی بالغ بر 30 هزار میلیارد تومان بوده و دولت با محوریت جهاد کشاورزی اقدام به حذف این یارانه و در مرحله بعد باز توزیع منابع ریالی آن به شکل نقدی در میان مردم خواهد کرد. آن طور که از اظهار نظرهای مقامات دولتی مشخص است، در طرحی که نخستین بار وزیر اقتصاد از آن به عنوان هوشمند سازی یارانه ها نام برده است، سه دستگاه بانک مرکزی، وزارت جهاد کشاورزی و وزارت اقتصاد درگیر خواهند بود.

در همین خصوص وزیر جهاد کشاورزی با اشاره به افزایش شدید قیمت مواد غذایی در سطح جهان گفت: 70 درصد روغن و 30 درصد غلات جهان در منطقه اوکراین و روسیه تولید می‌شود که به علت جنگ اوکراین، قیمت مواد غذایی در جهان بین 34 تا 60 درصد افزایش یافته و موجب جیره‌بندی در کشور‌های اروپایی شده است. همین کمبود احتمالی غلات در کنار افزایش میزان قاچاق محصولات یارانه ای دولت را برای اجرای این طرح جدی تر کرده است.

دولت در اولین لایحه تقدیمی خود به مجلس بحث حذف کامل ارز ترجیحی را لحاظ کرده بود، در نهایت بعد از کش و قوسهای فراوان مجلس نیز بر حذف ارز 4200 مهر تایید زد. در ماههای پایانی سال گذشته مباحث مختلفی درخصوص درست و غلط این جراحی اقتصادی مطرح شد اما امروز دولت تصمیم نهایی را برای اجرای کامل حذف ارز 4200 تومانی اتخاذ کرده است. به هر حال دولت سیزدهم گام نخست را در مسیر اجرای حکم قانون بودجه برداشته و از اواخر هفته گذشته روند اجرایی این حکم قانونی با حذف یارانه آرد صنف و صنعت در دستور کار قرار گرفته است. این در حالی است که بر اساس اطلاعات دریافتی دولت درخصوص اجرای کامل حذف ارز ترجیحی واردات نهاده های دامی، روغن و ... به جمع بندی و تصمیم نهایی رسیده و اکنون در آستانه اجرای تمام قد و همه جانبه این طرح بزرگ اقتصادی قرار دارد. همچنین باید به این نکته نیز توجه کرد که حتی اگر بحث حذف ارز 4200 تومانی تصمیم درستی باشد، اجرای بد و حساب نشده آن میتواند مشکلات جدی برای کشور ایجاد کند.

همانطور که اشاره شد دولت آیت الله رئیسی عزم خود را برای اجرای حکم قانون بودجه جزم کرده است و در این بین برخی نگرانیها در میان افکار عمومی از چگونگی اجرای این طرح بزرگ اقتصادی که بعضا اجرای آن از سر اجبار بوده است، مطرح شده است. بر این اساس به نظر میرسد قبل از اجرایی شدن نهایی این طرح بایستی به برخی توصیه های عملیاتی در این خصوص توجه شود.

توصیه اول: در روزهای اخیر یکی از انتقادهایی که به کرات در فضای رسانه مطرح شد، عدم گفتگوی مستقیم مسئولان ارشد کشور از جمله رئیس جمهور با مردم و تشریح جزئیات طرح حذف ارز 4200 تومانی به زبان ساده و همه فهم بود. روز گذشته معاون اول رئیس جمهور در یک برنامه از پیش ضبط شده نکات کلی را در خصوص اجرای این طرح ارائه کرد، حالا بعد از گذشت چند روز از اعلام خبر اولیه حذف یارانه آرد صنف و صنعت و ایجاد یک آرامش نسبی لازم است تا رئیس جمهور جزئیات کامل طرح مد نظر دولت را با مردم در میان بگذارد. هرچند رئیس جمهور دیدارهای مردمی مختلفی را در همین چند ماه آغازین دولت در قالب سفرهای استانی انجام داده اما نباید از فاصله ایجاد شده بین مقام اول اجرایی با مردم به خصوص در موضوعات چالشی اقتصاد کشور غفلت کرد. معتقد هستیم صحبت بلاواسطه رئیس جمهور با مردم در مقوله چالشهای اقتصادی به خصوص در این مقطع میتواند برای کشور ره گشا باشد.

توصیه دوم: کارشناسان و نخبگان کشور به عنوان حلقه رابط دولت، مردم و رسانه ها نقش اساسی در تببین جزئیات این دست طرحها و تزریق آرامش به جامعه دارند. بر این اساس دولت و دستگاههای متولی این برنامه اقتصادی بایستی با برگزاری جلساتی مستمر با کارشناسان نسبت به اقناع نسبی این طیف اقدام کنند. با توجه به طرح انتقادهای مختلف از دولت در خصوص اجرای غافل گیرکننده طرح و عدم اطلاع نخبگان از جزئیات، به نظر میرسد یکی از اولویتهای مهم دستگاههای اجرایی از جمله وزارت اقتصاد و بانک مرکزی بایستی جلسات تخصصی با کارشناسان اقتصادی و رسانه ها باشد.

توصیه سوم: پیش تر اشاره شد که در موضوع حذف یارانه آرد واحدهای تولیدی سه دستگاه اجرایی از جمله بانک مرکزی، وزارت اقتصاد و جهاد کشاورزی نقش اصلی را ایفا میکنند. تا امروز تنها اطلاعات قطره چکانی و غیر هدفمند از جزئیات برنامه دولت مطرح شده است. این موضوع نگرانیهایی را در خصوص عدم هماهنگی دستگاههای اجرایی دخیل در ماجرای حذف ارز 4200 تومانی ایجاد کرده که لازم است اولا در این خصوص نوعی شفاف سازی عملیاتی که نشان دهنده هماهنگی دستگاههای اجرایی دخیل در موضوع است، در دستور کار قرار گیرد.

توصیه چهارم: بخش خصوصی یکی از ارکان مهم اجرای طرح دولت است. در این طرح از نانواها، اغذیه فروشیها، کارخانجات تولید ماکارانی تا بسیاری از فروشگاههای خرده فروشی درگیر هستند. بر این اساس اصناف بایستی از جزییات طرح دولت مطلع شوند و مباحث اجرایی لازم با انها در میان گذاشته شود. به عنوان مثال اخیرا لیستهای مختلفی از قیمت نهایی نانهای حجیم در فضای مجازی منتشر شد که دولت مجبور به تکذیب آن شد. به عنوان مثال دیگر اخیرا مباحثی در خصوص حذف یارانه آرد نانواییهای سنتی نیز مطرح شده که این موضوع درخصوص آینده قیمت نان در صنف مذکور ابهامات جدی ایجاد کرده است. در این میان عدم مشارکت و اطلاع این دست اصناف که به طور مستقیم درگیر طرح هوشمند سازی یارانه ها هستند، میتواند یک ریسک بزرگ برای دولت به عنوان نهاد مجری حکم قانون بودجه باشد.

توصیه پنجم: امور اجرایی مربوط به طرح هوشمند سازی یارانه ها بایستی تا سطح جزئیات مشخص شده باشد. مجلس شورای اسلامی نیز بارها بر لزوم برنامه محور بودن پیاده سازی این طرح تاکید کرده است. بر این اساس دولت و دستگاههای متولی جزئیات نهایی این طرح بزرگ را مشخص و ابهامات آن را رفع کرده باشند. به عنوان مثال اخیرا اعلام شد که قرار است بر اساس کد ملی افراد یارانه ریالی ناشی از حذف آرد یارانه ای توزیع شود، دراین بین هنوز مشخص نشده است که این یارانه آیا تنها در اختیار یارانه بگیران قرار خواهد گرفت و یا مجددا تمام مردم ایران مشمول این یارانه جدید خواهند شد. همچنین در خصوص دستگاههای پوز موجود در نانواییها و اقدامات اجرایی از این دست بایستی هیچ گونه ابهامی باقی نمانده باشد. بعد از پاسخ به این سوال مجدد بحث ثبت کارتهای بانکی در سامانه هایی از جمله سامانه رفاه ایرانیان وسازمان هدفمندی یارانه ها مطرح میشود که بایستی قبل از اعلام نهایی اجرا طرح، جزئیات این چنینی رفع شده باشد.

توصیه ششم: یکی از مهمتریننکات در خصوص طرح هوشمند سازی یارانهها میزان یارانه ریالی است که در اختیار مردم قرار خواهد گرفت. به عنوان امروز ارقام مختلفی از 250 هزار تا 500 هزار تومان جهت پرداخت ماهیانه بر حسب دهکهای درامدی مختلف مطرح شده است. دولت بایستی جزئیات دقیق یارانه ای که قرار است در اختیار مردم و یارانه بگیران قرار می‌گیرد و دلایل خود در این خصوص را با جزئیات کامل مطرح کند.

توصیه هفتم: بعد از اجرای این طرح به طور حتم با افزایش قیمتها کالاهایی که تا کنون مشمول ارز ترجیحی بودند رو به رو خواهیم شد. بر این اساس احتمالا در روزهای اول اجرا برخی اصناف ناشی از هیجانات موجود در بازار نرخهای غیر قابل قبولی را برای محصولات خود لحاظ کنند که در این بین دستگاههایی مثل تعزیرات حکومتی و وزارت صمت نقش اساسی را در مسیر کنترل قیمتها ایفا میکند.

توصیه هشتم: یکی از مشکلات مربوط به اجرای طرح هوشمند‌سازی یارانه ها بحث تشدید انتظارات تورمی در کشور فضای کلان اقتصاد کشور است. دولت بایستی برنامه مشخصی در جهت جلوگیری از تنش قیمتی در بازارهایی که مشمول این تغییر قیمت نیستند داشته باشد. به عبارت ساده تر ممکن است بعد از برنامه حذف یارانه ارزی، اصناف و واحدهای تولیدی و بازرگانی که عملا ارتباطی با بحث ارز ترجیحی ندارند با دلایل مختلف بحث افزایش قیمت محصولات را مطرح کنند. دولت در حالی که بایستی برای کنترل انتظارات تورمی برنامه مشخصی داشته باشد برای جلوگیری از تنش قیمتی در بازارهای مصرفی مذکور نیز بایستی اقدامات پیش دستانه را در دستور کار قرار دهد.