توافق هسته ای ایران و بازارهای انرژی

به گزارش راهبرد معاصر؛ احیای توافق هسته ای ( برجام) بین ایران و قدرت های ۵ + ۱، می تواند پیامد گسترده ای بر بازار جهانی انرژی داشته باشد. ایران دارای ذخایر عظیم نفت و گاز طبیعی است و با کاهش تحریم ها می تواند تولیدات نفتی و گازی خود را افزایش دهد. هنگامی که یک محصول جدید وارد بازار می شود، قیمت انرژی به ناچار کاهش می یابد. ایران به دلیل مرز مشترک با آسیای مرکزی می تواند به منبع انرژی کشورهای این منطقه تبدیل شود و از این طریق اهرم قدرت و نفوذ روسیه را در عرصه نفت و گاز کاهش دهد. در نهایت احیای توافق می تواند منطقه پرآشوب را آرام سازد. با کاهش تنش در منطقه خاورمیانه و استخراج و حمل و نقل ایمن تر و مقرون به صرفه تر بر قیمت نفت در بازار جهانی تاثیر بگذارد.

با توجه به اینکه ایران یکی از بزرگترین ذخایر نفتی جهان را دارد. بازگشت صادرات نفت ایران به بازارهای بین المللی، تأثیر شگرفی بر تجارت جهانی نفت خواهد داشت. ذخایر نفت ایران 25 درصد از ذخایر قطعی خاورمیانه و 12 درصد از ذخایر جهان را تشکیل می دهد. با این حال، تولیدات نفتی ایران به دلیل تحریم های بین المللی، به ویژه پس از سیاست «فشار حداکثری» که توسط دولت قبلی ایالات متحده در سال 2018 آغاز شد، محدود شده است.

ایران امروز 2.4 میلیون بشکه در روز تولید می کند و قصد دارد به محض لغو تحریم ها، تولید خود را به 3.8 میلیون بشکه در روز برساند. جواد اوجی، وزیر نفت ایران نیز اعلام کرد که کشورش قصد دارد سطح تولید خود را به 5.7 میلیون بشکه در روز افزایش دهد، هرچند که از اعلان زمان شروع خودداری کرد. حجم بالای نفت ایران در انبارهای شناور، مکمل افزایش تولید خواهد بود. تحریم ها ایران را مجبور به افزایش ذخیره سازی کرد که از 30 میلیون بشکه به 103 میلیون بشکه رسیده است. افزایش عرضه نفت ایران به بازار جهانی در کوتاه مدت نه تنها قیمت های بالای ناشی از جنگ اوکراین را کاهش می دهد، بلکه در بلندمدت ثبات بازار نفت را افزایش می دهد.

 ایران علاوه بر نفت، دارای ذخایر عظیم گاز طبیعی است که وارد بازار جهانی انرژی نیز خواهد شد. ذخایر گاز طبیعی ایران 32 تریلیون متر مکعب یا 17 درصد کل ذخایر گازی جهان است که این کشور را پس از روسیه به دومین کشور بزرگ ذخایر گازی جهان تبدیل می کند. تهران پیش از این در سال 2019 حدود 2.4 تریلیون متر مکعب گاز طبیعی تولید کرده بود که سومین تولیدکننده بزرگ در جهان است. به گفته مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران، ایران قصد دارد با سرمایه گذاری 11 میلیارد دلاری در بخش گاز طبیعی، تولید خود را به 240 میلیون مترمکعب در روز برساند. پیامدهای کوتاه مدت این طرح ها کاهش اتکای ترکیه به گاز طبیعی روسیه است. در بلندمدت، گاز طبیعی ایران می‌تواند به کشورهای جنوب اروپا برسد و به امنیت انرژی بیشتر برای این قاره منجر شود.

موقعیت جغرافیایی منحصر به فرد ایران مزایای بیشتری را برای بخش گاز طبیعی آن به ارمغان می آورد. از آنجا که ایران بین کشورهای غنی از گاز آسیای مرکزی و غرب قرار دارد، ایران می تواند زیرساخت های خود را توسعه دهد تا به یک کشور ترانزیتی برای انرژی آسیای مرکزی تبدیل شود. علاوه بر گاز طبیعی، آسیای مرکزی دارای ذخایر عظیمی از سایر منابع طبیعی است که از زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی تاکنون به طور کامل مورد بهره برداری قرار نگرفته است. به دلیل انزوای ایران در صحنه جهانی، روسیه توانسته است از ارتباط انرژی بین آسیای مرکزی و اروپا جلوگیری کند و ذخایر نفت و گاز خود را نسبتاً قوی‌تر کند. با این حال، این ممکن است پس از اجرایی شدن توافق هسته ای تغییر کند.

ایران در حال حاضر از طریق یک خط لوله 200 کیلومتری گاز طبیعی به ترکمنستان متصل شده است که با گسترش آن به ترکیه و سپس به اروپا می تواند اهمیت بیشتری پیدا کند. در واقع، ایران در سال جاری به ظرفیت این خط لوله می افزاید و همزمان قصد دارد قرارداد گازی بزرگتر با ترکمنستان را نهایی کند. علاوه بر این، اهداف سیاست خارجی تهران ناشی از تمایل به تبدیل شدن به یک مرکز ترانزیتی برای منابع انرژی سایر کشورها است. به عنوان مثال، تهران روابط خوبی با قزاقستان برای طرح های اتصال انرژی بالقوه دارد. این کشور همچنین روابط خوبی با ازبکستان دارد. مقامات ازبکستان علاقه مندی خود را به استفاده از بندر چابهار ایران برای گسترش به بازارهای جدید خارج از منطقه ابراز کرده اند؛ این موضوع در کارگروه سه جانبه ایران، هند و ازبکستان مورد بحث قرار گرفت.

توافق هسته‌ای همچنین می‌تواند با کاهش نوسانات قیمت‌ها و تسهیل حمل‌ونقل راحت‌تر در خلیج فارس، پیامدهایی برای ثبات خلیج‌فارس داشته باشد. در نتیجه، این توافق می تواند رفتار تهاجمی و اهریمنی ایران را در منطقه کاهش دهد. اگر توافق هسته ای منجر به نزدیکی سیاسی بین ایران از یک سو و ایالات متحده و شرکای آن از سوی دیگر شود، تأثیر مثبتی بر سیاست ایران در منطقه و در نتیجه بازار جهانی انرژی خواهد داشت. اگرچه فوراً پس از خشک شدن جوهر، مزایای این توافق محقق نخواهد شد، اما نقش نوظهور انرژی ایران باعث گسترش نفوذ ایران خواهد شد. این امر همچنین بر کشورهای تولیدکننده انرژی نیز تأثیر خواهد گذاشت، زیرا سهم ایران از تولید نفت افزایش می‌یابد، قیمت نفت و گاز کاهش می‌یابد و ضرورت مذاکرات بیشتر در داخل اوپک افزایش می یابد. به عبارت دیگر، احیای توافق هسته‌ای این پتانسیل را دارد که تنش‌های سیاسی و نظامی را کاهش داده و آن‌ها را به یک رقابت اقتصادی سوق دهد. به هر حال، بسیاری از کشورهای منطقه خلیج فارس و خاورمیانه  به تولید نفت در آینده نزدیک ادامه خواهند داد و همه از روابط پایدارتری بهره خواهند برد.